Bộ Công Thương nêu lý do không tiếp thu ý kiến của Bộ Tài chính về xuất khẩu gạo

Về "cuộc họp 1/2 ngày"

Theo Bộ Công Thương, Bộ Tài chính cho rằng, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo thành lập Đoàn kiểm tra liên ngành để làm việc với các địa phương và doanh nghiệp xuất khẩu gạo nhưng thực tế Bộ Công Thương chỉ thực hiện một cuộc họp 1/2 ngày nên chưa thể đánh giá được tổng thể nguồn cung và tình hình xuất khẩu gạo. Như vậy là "chưa nghiêm túc".

Theo lý giải của Bộ Công Thương, ngày 25/3/2020, tại văn bản số 2280/VPCP-NN của Văn phòng Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo: “Giao Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với các Bộ: Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NNPTNT), Tài chính và các cơ quan liên quan thành lập đoàn kiểm tra liên ngành để làm việc với các địa phương và các doanh nghiệp xuất khẩu gạo chủ chốt, rà soát, kiểm tra, đánh giá về nguồn cung thóc gạo, tình hình xuất khẩu gạo và thực hiện dự trữ lưu thông, tình hình thực hiện hợp đồng xuất khẩu gạo; trên cơ sở đó, báo cáo Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định việc điều chỉnh hoạt động xuất khẩu gạo…, trước ngày 28/3/2020”. 

Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, ngay trong ngày 25/3/2020, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 987/QĐ-BCT thành lập Đoàn kiểm tra liên ngành để làm việc với các địa phương và các doanh nghiệp xuất khẩu gạo chủ chốt.

Theo Bộ Công Thương với thời hạn 3 ngày kể từ ngày 25/3/2020 và trong điều kiện dịch bệnh đang diễn biến hết sức phức tạp, việc tổ chức làm việc với từng tỉnh, từng doanh nghiệp chủ chốt để nắm tình hình là không khả thi. Vì vậy, Bộ Công Thương đã mời các bộ, ngành có liên quan, đại diện UBND TP.HCM, UBND các tỉnh, thành phố thuộc khu vực đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), Hiệp hội Lương thực Việt Nam và 20 thương nhân có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất tham dự buổi làm việc với đoàn kiểm tra vào ngày 26/3/2020 tại TP.HCM.

Tại buổi làm việc, từng tỉnh, thành phố, doanh nghiệp và thành viên đoàn kiểm tra đều đã phát biểu, báo cáo về tình hình sản xuất, nguồn cung thóc - gạo, tình hình xuất khẩu và tình hình ký kết hợp đồng xuất khẩu theo yêu cầu của đoàn kiểm tra. Kết quả cho thấy, số liệu cơ bản khớp với các đánh giá trước đó của Bộ Công Thương, Bộ NNPTNT về sản xuất, cung - cầu và xuất khẩu gạo, kể cả các dự báo về tiến độ xuất khẩu tới cuối tháng 5/2020.   

Trên cơ sở tổng hợp ý kiến và số liệu báo cáo bằng văn bản của các bên, sau khi xin ý kiến của các thành viên đoàn kiểm tra, ngày 28/3/2020, với tư cách là Bộ chủ trì đoàn kiểm tra liên ngành, Bộ Công Thương đã có văn bản số 2237/BCT-XNK báo cáo Thủ tướng Chính phủ về kết quả rà soát, đánh giá và kiến nghị phương án điều hành xuất khẩu gạo.

Lý do Bộ Công Thương không tiếp thu ý kiến của Bộ Tài chính

Báo cáo Thủ tướng về vấn đề này, Bộ Công Thương cho biết, trước đó đã 2 lần Bộ Công Thương giải trình về lý do không thể tiếp thu ý kiến của Bộ Tài chính.

Theo Bộ Công Thương, cấm xuất khẩu gạo để buộc người dân, doanh nghiệp phải bán gạo cho dự trữ quốc gia là việc không nên làm, nhất là trong bối cảnh người dân, doanh nghiệp đang phải chịu rất nhiều tác động tiêu cực do dịch bệnh COVID-19 gây ra.

Cách giải quyết phù hợp nhất được người dân và doanh nghiệp đồng tình ủng hộ là tiếp tục cho xuất khẩu gạo, bao gồm cả gạo tẻ, nhưng có sự kiểm soát chặt chẽ, minh bạch về số lượng để bảo đảm an ninh lương thực trong bối cảnh dịch bệnh, hạn hán và xâm nhập mặn.

Đề xuất dừng xuất khẩu trên cơ sở phân biệt gạo tẻ và các loại gạo khác có thể sẽ dẫn đến rủi ro và là mảnh đất màu mỡ cho lợi ích nhóm và tham nhũng phát triển bởi bằng mắt thường, rất khó phân biệt giữa gạo tẻ (loại cấm xuất khẩu) và gạo thơm (loại được phép xuất khẩu).

Theo đó, để giảm thiểu rủi ro, cơ quan Hải quan sẽ buộc phải kiểm tra và trưng cầu giám định chủng loại gạo cho từng lô gạo xuất khẩu. Chi phí tăng thêm về thời gian và tiền bạc là rất lớn và bất hợp lý... trong bối cảnh người dân và doanh nghiệp đã đồng tình hạn chế xuất khẩu gạo để chung tay cùng Chính phủ bảo đảm an ninh lương thực.

Về ý kiến của Bộ Tài chính cho rằng, phương thức điều hành "đăng ký tờ khai trước được xuất trước" (FCFS) là bất cập và đề nghị thay thế bằng đấu thầu hạn ngạch hay phân bổ hạn ngạch, Bộ Công Thương cho rằng, phương thức FCFS, nếu được phối hợp nghiêm túc sẽ giúp giảm đáng kể tình trạng khai giữ chỗ. Các doanh nghiệp đã có hàng tại cảng chắc chắn sẽ ở vị thế ưu tiên số 1, bởi họ đều đã rõ tên tàu và số hiệu container và chỉ có họ mới có thể hiện thực hóa tờ khai mà không cần phải thay đổi các thông tin này.

Theo Bộ Công Thương, phương thức FCFS như mọi phương thức điều hành hạn ngạch khác, có cả điểm mạnh và điểm yếu. Tuy nhiên, đây là phương thức được nhiều nước và nhiều tổ chức quốc tế khuyến nghị áp dụng nếu buộc phải áp dụng hạn ngạch.

Về các cơ chế điều hành hạn ngạch do Bộ Tài chính đề xuất, Bộ Công Thương cho rằng, đấu thầu hạn ngạch trên thực tế là bán hạn ngạch để thu tiền vào Ngân sách Nhà nước. Trong bối cảnh người dân và doanh nghiệp đang phải chịu nhiều tác động tiêu cực của dịch bệnh, đưa hạn ngạch gạo ra bán để thu tiền là việc không nên làm.

Hơn nữa, đấu thầu hạn ngạch sẽ dẫn đến việc các doanh nghiệp lớn, có tiềm lực tài chính, trúng toàn bộ hạn ngạch, tước đi cơ hội của các doanh nghiệp nhỏ. Không loại trừ khả năng xuất hiện tình trạng bán lại hạn ngạch trúng thầu cho các doanh nghiệp nhỏ thông qua các hợp đồng "nhận ủy thác" để ăn chênh lệch như đã từng xảy ra trước đây.

Cơ chế điều hành xuất khẩu gạo FCFS, nếu được triển khai một cách có phối hợp, công khai, minh bạch như chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ thì dù vẫn có điểm yếu như tất cả các phương thức điều hành khác, vẫn tốt hơn so với các cơ chế mà Bộ Tài chính đề xuất- Bộ Công Thương khẳng định.

Lê Kim Liên