'Bối thủy nhất chiến' năm 2018!

Chẳng hạn như hồi cả nước thiếu đói khủng khiếp đầu những năm 80 của thế kỷ trước, chính sách khoán 100, khoán 10 trong nông nghiệp ra đời. Rồi sau đó lại bước vào thời điểm lạm phát ngoài sức tưởng tượng, lên đến hàng 3 con số mỗi năm, chính sách mở cửa nền kinh tế xuất hiện và đã góp phần tạo nên thành tựu của công cuộc đổi mới… 

Có người ví tựa như phép dùng quân “bối thủy nhất chiến” của Hàn Tín ngày xưa, đưa quân tựa vào sông để nghênh chiến, có nghĩa là khi không có đường lui, tựa vào bản năng sinh tồn của con người để tìm lấy đường sống.

Tại Diễn đàn Phát triển Việt Nam trung tuần tháng 12/2017 do Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam cùng các đối tác phát triển đồng tổ chức, nhiều chủ đề nhằm phát triển Việt Nam trong tương lai đã được đặt ra, mà một trong những nút thắt quan trọng nhất, đó là năng suất lao động.

Nhiều câu hỏi được đặt ra, hiện có bao nhiêu người Việt Nam chịu đựng được những con số này, năm 2016, khoảng cách năng suất lao động của Việt Nam so với Singapore là 14,3 lần; với Malaysia là 5,7 lần, với Thái Lan là 2,7 lần...?Liệu những con số này đã thể hiện hoàn cảnh “bối thủy nhất chiến” của năng suất lao động Việt Nam? Vậy bài toán này sẽ được giải như thế nào? Các chuyên gia phân tích rằng, ở Việt Nam từ trước đến nay, tăng trưởng kinh tế vẫn chủ yếu dựa vào vốn và lao động. Cách mở rộng theo chiều ngang này dễ thực hiện hơn khi nền kinh tế ở trình độ thấp, nhưng không bền vững trong dài hạn.

Hậu quả của chiến lược phát triển này là nền tảng vĩ mô bất ổn và một nền sản xuất chỉ dựa vào lao động giá rẻ. Chính vì thế, tốc độ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam có xu hướng giảm dần, từ tốc độ tăng trưởng trung bình 7,3% của giai đoạn 1990-2000, xuống còn 6,7% trong giai đoạn 2001-2010 và bình quân 5,96% cho giai đoạn 2011-2016. Tuy nhiên, nay lợi thế về vốn và lao động giá rẻ ngày càng trở nên khan hiếm. Ngân sách eo hẹp, cộng với khó khăn trong việc thu hút thêm vốn từ công chúng cho đầu tư, khiến cho việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bằng vốn trở nên không dễ dàng.

Về phía lao động giá rẻ, thực tiễn cũng cho thấy lợi thế này không tồn tại mãi mãi. Tăng trưởng lực lượng lao động có xu hướng giảm nhanh, đặc biệt là khi nước ta đang bước vào thời kỳ “dân số già”. Trong nền kinh tế của đất nước, mỗi lĩnh vực lại có những nút thắt khác nhau khiến năng suất lao động nước nhà chậm được cải thiện. Ta hãy thử lấy lĩnh vực sản xuất lúa gạo làm ví dụ. Tại nhiều diễn đàn và cũng đã cả chục năm nay, các chuyên gia, thậm chí nhiều nhà hoạch định chính sách, đã chỉ ra rằng, hạn chế lớn nhất chính là quy mô sản xuất lúa gạo nói riêng và nông nghiệp nói chung ở Việt Nam rất nhỏ, khiến khó cải thiện được năng suất và thu nhập của người nông dân mà nguyên nhân xuất phát từ chính sách về đất đai.

Theo Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), 85% hộ trồng lúa có diện tích sản xuất dưới 0,5ha. Con số mới nhất được Thủ tướng Chính phủ đề cập ở hội nghị lúa gạo tại An Giang ngày hồi đầu năm 2017 là hiện nay, chúng ta có 14 triệu hộ nông dân canh tác trên 7,8 triệu mảnh đất. Sản xuất manh mún như vậy thì năng suất lao động không thể có cơ hội cải thiện.

Thêm một nguyên nhân nữa, theo TS. Đặng Quang Vinh, sản xuất lúa gạo Việt Nam đang chú trọng về lượng, chưa chú trọng về chất. Các nhà sản xuất lúa gạo cũng đang sử dụng quá nhiều loại giống khác nhau với chất lượng khác nhau. Ngoài ra, sản xuất lúa gạo ở Việt Nam sử dụng rất nhiều phân bón và thuốc trừ sâu, cường độ canh tác cao, từ 2 đến 3 vụ một năm, do đó nguy cơ suy thoái đất và ô nhiễm môi trường là rất lớn.

Đây sẽ là những thách thức tiềm ẩn trong tương lai. Chưa hết, liên quan đến chính sách thương mại về lúa gạo, nhiều chuyên gia cho rằng cần phải xóa bỏ ngay những quy định tạo ra sự cạnh tranh không bình đẳng giữa các doanh nghiệp. Hiện nay, việc xuất khẩu gạo đang tập trung chủ yếu vào các DNNN như Vinafood 1, Vinafood 2 và các DNNN cấp địa phương.

Theo chuyên gia Phạm Chi Lan, có thể nói đây là chính sách tồi nhất về xuất khẩu, với xu hướng ngược khi tăng quyền cho cơ quan quản lý và DN nhà nước để tăng sự chèn ép đối với DN tư nhân, DN nhỏ và vừa và nông dân, tự tạo thêm trở ngại cho việc xuất khẩu lúa gạo của nước ta trong bối cảnh cạnh tranh tăng lên trên thị trường quốc tế…Còn nhiều ngáng trở nữa liên quan đến “số phận long đong” của hạt gạo Việt Nam, nhưng chỉ với vài ví dụ nêu trên mới thấy muốn nâng cao năng suất lao động ở những lĩnh vực khác nữa, biết bao bài toán cần có lời giải.

Khó là vậy nhưng tại Diễn đàn Phát triển Việt Nam lần này, Thủ tướng Chính phủ đã khẳng định, trên thực tế, Việt Nam còn có nhiều tiềm năng và dư địa, cơ hội và nêu 5 nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu để nâng cao năng suất, tạo đòn bẩy cho phát triển bền vững thời gian tới.

Đó là cải thiện hệ thống tín dụng để nâng cao năng suất vốn, hiệu quả sử dụng nguồn lực; bố trí ngân sách đầu tư cho giáo dục và đào tạo nhằm cải thiện trình độ và kỹ năng lao động; tái cơ cấu nền kinh tế nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu lao động từ nông nghiệp năng suất còn thấp sang khu vực công nghiệp, dịch vụ có năng suất cao hơn; cải cách thể chế pháp luật, nâng cao năng lực quản trị nhà nước, cải thiện môi trường kinh doanh, giảm chi phí giao dịch cho nền kinh tế; chủ động hội nhập quốc tế thông qua các Hiệp định thương mại tự do – FTA, và đảm bảo vững ổn định chính trị - xã hội, củng cố nền tảng kinh tế vĩ mô, phát huy dân chủ cho người dân.

Ai cũng hiểu rằng, đây là những việc bắt buộc phải, làm không những trong năm 2018 mà còn của nhiều năm sau. Bởi lẽ, vấn đề không chỉ là lòng tự tôn dân tộc, danh dự đất nước, mà còn là “miếng cơm manh áo”, là năng lực cạnh tranh trên thị trường, là cuộc sống của hàng chục triệu con người.

BTV cao cấp Hoàng Linh