Chợ Đồng Xuân, Bến Thành bị cáo buộc vi phạm sở hữu trí tuệ: Tổng cục Quản lý thị trường nói gì?

Theo Tổng cục Quản lý Thị trường (Bộ Công Thương), thực trạng hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng bày bán công khai là một trong những vấn đề nhức nhối của xã hội. Vấn nạn này có mặt ở nhiều phân khúc của thị trường, từ các cửa hàng tạp hóa trên các phiên chợ vùng sâu, vùng xa, đến hè phố đô thị. Thậm chí nó còn len lỏi, trà trộn vào cả những trung tâm thương mại sầm uất, siêu thị cao cấp ở những đô thị lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh.

Các đối tượng làm ăn phi pháp bất chấp quy định pháp luật, lợi dụng tình hình thị trường để gia tăng hoạt động buôn bán, sản xuất hàng giả với phương thức, thủ đoạn tinh vi và được tổ chức chặt chẽ từ khâu sản xuất đến khâu phân phối, mặt hàng, đối tượng. Hàng giả, hàng vi phạm sở hữu trí tuệ (SHTT) không chỉ được sản xuất trong nước mà còn được đặt sản xuất ở nước ngoài, sau đó đưa vào trong nước tiêu thụ bằng nhiều cách khác nhau.

Trong nhiều năm qua, các cơ quan chức năng trong đó có Tổng cục Quản lý thị trường (QLTT) đã tiến hành tấn công mạnh mẽ vào các đường dây, ổ nhóm, tụ điểm nổi cộm, tuy nhiên hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ vẫn né tránh, tái diễn và tìm cách tuồn vào trong các kênh phân phối. Đã từ nhiều năm, hai chợ truyền thống tại Hà Nội và TP.HCM là Đồng Xuân và Bến Thành luôn có tiếng là tụ điểm nổi cộm về bán hàng giả, hàng nhái, nhiều lúc vắng bóng lực lượng chức năng là họ bày bán công khai.

Để giải quyết dứt điểm tình trạng này, ngay từ năm 2019, Tổng cục QLTT đã ban hành Kế hoạch 3972 nhằm đấu tranh trực diện với các tụ điểm nêu trên. Thực tế cho thấy sau gần 2 năm triển khai quyết liệt, hiện nay tại 2 tụ điểm này lượng ki-ốt bày bán hàng có dấu hiệu giả mạo, hàng nhái giảm đi rõ rệt. Thậm chí, sau nhiều lần đột kích của lực lượng QLTT cộng với chế tài xử phạt nghiêm khắc, các chủ sạp này đã đóng cửa, trả lại mặt bằng kinh doanh.

Khi lực lượng QLTT vào cuộc quyết liệt tại các chợ truyền thống, các đối tượng buôn bán hàng giả, hàng nhái lại tìm cách tuồn hàng hóa này lên một môi trường khác - đó là các sàn giao dịch TMĐT. Với lượng truy cập, tìm kiếm thông tin sản phẩm và giao dịch mua bán lớn nhất Việt Nam, Shopee trong những năm gần đây nổi lên trở thành một chợ mua bán trên mạng sầm uất dành cho hàng triệu người mua, người bán tại Việt Nam. Chính vì vậy, vấn nạn hàng giả tại chợ trực tuyến này cũng trở nên nhức nhối và làm cho công cuộc phòng, chống hàng giả, hàng nhái cũng trở nên khó khăn hơn.

Từ năm 2006 đến nay, hàng năm, USTR đều tiến hành xây dựng một Báo cáo có tên gọi Review of Notorious Markets for Counterfeiting and Piracy (tạm dịch Báo cáo về các chợ có tai tiếng về hàng giả và đánh cắp bản quyền). Trong này nêu một danh sách các chợ có tai tiếng (gọi tắt là NML). Trong danh sách NML của Báo cáo năm 2020, Việt Nam có 3 chợ truyền thống và trực tuyến bán các hàng hóa hữu hình được liệt kê, đó là: Shopee (chợ trực tuyến); Bến Thành và Đồng Xuân (chợ truyền thống).

Đối với những thông tin được nêu trong báo cáo mới đây của Cơ quan đại diện thương mại Hoa Kỳ (USTR), Tổng cục QLTT cho rằng, trọng tâm của Báo cáo năm 2020 muốn nêu bật việc lợi dụng các nền tảng thương mại điện tử và các bên thứ ba khác (đóng vai trò trung gian) để tạo điều kiện thuận lợi cho việc nhập khẩu hàng giả và hàng xâm phạm quyền vào Hoa Kỳ. Nói cách khác, vấn đề cốt yếu của Báo cáo năm 2020 là phòng ngừa việc lợi dụng các loại hình chợ để kinh doanh buôn bán và nhập khẩu các sản phẩm vi phạm SHTT và hàng giả vào thị trường nội địa Hoa Kỳ.

“Sự tăng trưởng nhanh chóng của các nền tảng thương mại điện tử trên phạm vi toàn cầu đã tạo cơ hội cho sự phát triển tràn lan của hàng giả và hàng lậu, biến tướng trở thành một ngành công nghiệp màu mỡ trị giá nửa nghìn tỷ đô la Mỹ. Hoạt động buôn bán bất hợp pháp này có tác động tiêu cực đến nền kinh tế Hoa Kỳ thông qua việc làm xói mòn khả năng cạnh tranh của công nhân, nhà sản xuất và nhà đổi mới Hoa Kỳ” - trích đoạn trong Báo cáo năm 2020.

Tổng cục QLTT nhận thấy, bản Báo cáo này được xây dựng một cách công phu, nghiêm túc và mang tính xây dựng. Các bên liên quan có thể tham khảo bản Báo cáo này nhằm thúc đẩy cả khu vực tư nhân và các chính phủ đưa ra các hành động thích hợp để giảm nạn vi phạm bản quyền và hàng giả.

Tuy vậy cũng cần lưu ý, NML không đưa ra các bằng chứng cụ thể về vi phạm pháp luật cũng như không phản ánh quan điểm chính thức của Chính phủ Hoa Kỳ về môi trường thực thi và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ chung ở các quốc gia có liên quan. NML được xây dựng chủ yếu dựa trên các thông tin đại chúng công khai.

Riêng với trường hợp cụ thể của Shopee, Báo cáo thực chất đề cập tới toàn bộ hệ thống của Shopee hoạt động trên phạm vi nhiều nước, bao gồm: Singapore, Malaysia, Philippines, Thái Lan, Indonesia, Brazil và Việt Nam. Mặc dù cùng thương hiệu Shopee, nhưng tại mỗi quốc gia lại có một pháp nhân khác nhau với tên miền có đuôi tương ứng. Theo kiểm tra của Tổng cục QLTT, Shopee tại Việt Nam (Shopee.vn) có cơ chế xử lý các yêu cầu khiếu nại về quyền SHTT, có quy trình và biện pháp kiểm soát sản phẩm đăng bán và người bán.

Lê Kim Liên