Đổi mới chính trị và đổi mới kinh tế là hai yêu cầu hết sức cấp bách

Đổi mới hoặc tụt hậu

Bộ trưởng Bùi Quang Vinh mở đầu tham luận bằng những con số được coi là hiện thân sống động cho thành quả không thể phủ nhận của 30 năm Đổi mới: Từ 1986 đến nay, thu nhập bình quân đầu người tăng 4 lần, tỉ lệ hộ nghèo giảm từ 95% xuống còn dưới 5%. Nhưng thực tế, hiện nay Việt Nam vẫn là một nước nghèo.

Bộ trưởng Bùi Quang Vinh phát biểu tại Đại hội

Ông Vinh cho rằng chúng ta chưa thể bằng lòng thỏa mãn với những gì đạt được. Nhất là khi nhìn lại mình trong tương quan nước bên cạnh có cùng điều kiện.

Theo ông Bùi Quang Vinh, đầu thế kỷ XIX, vào năm 1820, Việt Nam đã có vị thế rất đáng nể trong khu vực về dân số cũng như quy mô kinh tế, lớn hơn cả Philippines và Myanmar gộp lại, gấp hơn 1,5 Thái Lan, thu nhập bình quân đầu người khi đó xấp xỉ mức trung bình của thế giới. Hiện nay, theo số liệu 2014, thu nhập bình quân đầu người của nước ta chỉ bằng 1/5 mức trung bình của thế giới, nghĩa là 2.052 USD/người, gần 12.000 USD bình quân thế giới, chỉ bằng hơn 1/3 thu nhập bình quân của Thái Lan.

Ông Vinh cho rằng, mọi sự so sánh đều khập khiễng, vì trong lịch sử Việt Nam đã phải trải qua nhiều cuộc chiến chống xâm lược, thống nhất đất nước. Nhưng chúng ta đã có 40 năm sống trong hòa bình độc lập, 30 năm đổi mới. Đây là quãng thời gian dài tương tương quốc gia lân cận như Hàn Quốc, Nhật Bản đưa đất nước mình từ nông nghiệp nghèo nàn, lạc hậu trở thành quốc gia có kinh tế phát triển.

Bộ trưởng Bộ KH-ĐT nhấn mạnh, hiện nay yêu cầu đổi mới cấp bách hơn bao giờ hết. Bởi, Việt Nam đang trong cơ hội ngắn ngủi còn lại của dân số vàng (theo tính toán cơ hội này chỉ kéo dài đến năm 2020 hoặc 2025). Như vậy chúng ta chỉ còn tối đa 10 năm thời kỳ dân số trong lao dộng độ tuổi cao nhất, sau đó giảm dần.

Thứ hai là động lực từ công cuộc đổi mới trước đây mang lại đang dần ít phát huy tác dụng. Bên cạnh đó dư địa cho tăng trưởng dựa trên tăng vốn đầu tư, lao động giá rẻ, khai thác tài nguyên khoáng sản cũng không còn nhiều lợi thế.

Đặc biệt, Việt Nam đang hội nhập ngày càng sâu hơn vào nền kinh tế thế giới, chúng ta chấp nhận hội nhập tức là chấp nhận cạnh tranh. Do đó nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế là một đòi hỏi có ý nghĩa sống còn.

“Vì ba lý do nêu trên, Việt Nam phải tiếp tục đổi mới mạnh mẽ hơn nữa, hiệu quả hơn nữa nếu không muốn tụt lại phía sau, nếu không muốn nền kinh tế trì trệ kéo dài rơi vào bẫy thu nhập trung bình thấp”, ông Vinh nhấn mạnh.

Đổi mới về chính trị thì hầu như chưa làm

Tiếp tục bài phát biểu, Bộ trưởng Bùi Quang Vinh nhớ tại hội trường diễn ra Đại hội 12 cách đây 5 năm, Đại hội 11 thông qua chiến lược phát triển kinh tế xã hội 2011-2020.

Trong đó, tại trang 99 nêu rõ, phải kiên trì và quyết liệt thực hiện đổi mới, đổi mới chính trị phải đồng bộ đổi mới kinh tế theo lộ trình thích hợp, trọng tâm là hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường, định hướng XHCN, đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN, mở rộng dân chủ trong Đảng và xã hội...

Dù đã có nhiều thành tựu về phát triển kinh tế nhưng Việt Nam vẫn còn là nước nghèo. Ảnh minh họa: Thanh Tuấn

Theo ông Vinh, thực tế 5 năm qua, chúng ta đã tích cực đổi mới thể chế kinh tế và đạt một số kết quả nhất định. Nhưng đổi mới về chính trị thì hầu như chưa làm. Chính vì vậy, công cuộc đổi mới trong 5 năm qua chưa thực sự đem lại hiệu quả như mong muốn.

Ông Vinh cho rằng, 30 năm qua, thành tựu lớn nhất, bao trùm nhất của công cuộc đổi mới, đó là đã chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường, làm thay đổi căn bản cuộc sống của người dân và đưa đất nước phát  triển.

Tuy vậy, 70 năm qua, cơ cấu tổ chức, phương thức hoạt động của bộ máy Đảng, Nhà nước, đoàn thể các cấp trong hệ thống chính trị gần như không thay đổi.

“Một hệ thống chính trị phù hợp với nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung trước đây, đặc biệt trong hoàn cảnh chiến tranh nay không còn phù hợp nền kinh tế thị trường, thậm chí còn là rào cản, trở ngại cho sự phát triển”, Bộ trưởng nhấn mạnh.

Vì vậy, trong giai đoạn tới, việc đổi mới chính trị đồng bộ với đổi mới kinh tế là yêu cầu hết sức cấp bách.

Muốn phát triển, Việt Nam cần làm ngay những việc này

Theo ông Vinh, Việt Nam phải có mức tăng trưởng cao và ổn định liên tục trong 20 năm tới với mức tăng thu nhập bình quân đầu người hàng năm 7%, có nghĩa là tương đương mức tăng trưởng GDP hàng năm 8% để đến năm 2035 đạt mức thu nhập bình quân đầu người từ 15.000 – 18.000 USD. Mục tiêu này chỉ đạt được bằng con đường duy nhất là tăng năng suất.

Bộ trưởng Bùi Quang Vinh cho rằng mức tăng năng suất lao động Việt Nam liên tục sụt giảm từ cuối những năm 1990 đến nay, khiến năng suất lao động Việt Nam ở mức rất thấp so với các quốc gia trong khu vực. Điều đặc biệt, năng suất lao động của ngay cả khu vực tư nhân Việt Nam cũng đang liên tục sụt giảm và ở mức rất thấp.

Về nguyên nhân, ông Vinh nhận định do cơ cấu lao động của Việt Nam rất lạc hậu, lao động trong khu vực phi chính thức cao hơn rất nhiều khu vực chính thức; Nền tảng kinh tế thị trường chậm hoàn thiện gây phương hại gây phương hại đến quyền sở hữu tài sản và làm giảm tính cạnh tranh trên thị trường hàng hóa; Thị trường các yếu tố sản xuất như vốn, đất đai, tài nguyên khoáng sản được phân bổ chưa theo cơ chế thị trường, chủ yếu bằng mệnh lệnh hành chính.

Bộ trưởng Bộ KH-ĐT cũng nêu rõ phải tập trung cao độ, thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp trong nước, mà chủ yếu chính là doanh nghiệp tư nhân, cả chất lượng và số lượng, coi đây là nhiệm vụ của bộ máy nhà nước các cấp, sức khỏe của doanh nghiệp trong nước chính là sức khỏe nền kinh tế.

Cùng với đó phải thúc đẩy mạnh mẽ tinh thần khởi nghiệp, Nhà nước phải tạo môi trường thuận lợi, xây dựng những trung tâm hướng dẫn và đào tạo doanh nghiệp khởi nghiệp, cung cấp kiến thức cũng như nguồn vốn qua quỹ, ngân hàng đầu tư mạo hiểm, nhằm tạo ra làn sóng khởi nghiệp và tinh thần mạnh mẽ trong toàn xã hội, coi vị thế doanh nghiệp là vị thế quốc gia.

Để duy trì tăng trưởng cao trong một thời gian dài bền vững, cần tăng cường cải cách, tích cực đẩy mạnh học hỏi và đổi mới sáng tạo, cả doanh nghiệp lẫn các tổ chức nghiên cứu hiện nay đều chưa có động lực theo đuổi một chương trình tăng năng suất. Do vậy, xây dựng hệ thống đổi mới sang tạo quốc gia là cách thức để cải thiện tình hình về năng suất lao động của Việt Nam.

Bên cạnh phát triển nhanh, vận động theo quy luật thị trường, sự cạnh tranh gay gắt sẽ tạo ra gia tăng khoảng cách giàu nghèo, tiếp cận phúc lợi xã hội cơ bản. Do vậy, bên cạnh phát triển kinh tế nhanh mạnh mẽ, chúng ta phải xây dựng chính sách đảm bảo công bằng trong phát triển cũng như cơ hội tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản cho mọi người dân, nhất là những đối tượng yếu thế thiệt thòi trong xã hôi, như dân tộc thiểu số, khuyết tật, người nghèo...

Và một trong những điểm mà ông Bùi Quang Vinh lưu ý là cần nâng cao năng lực và trách nhiệm giải trình của Nhà nước. Bởi khuôn khổ pháp lý của Việt Nam đã tạo không gian nhất định cho công dân tham gia vào quá trình quản trị Nhà nước nhưng so với Hiến pháp quy định thì vẫn còn khoảng cách trên thực tế.

“Nước ta đứng trước bước ngoặt của cải cách và phát triển. Thời cơ và thuận lợi rất lớn, nhưng thách thức và khó khăn không hề nhỏ. Để đạt khát vọng hướng tới một Việt Nam thịnh vượng, sáng tạo, công bằng, dân chủ, lựa chọn duy nhất của chúng ta là thực hiện cải cách trên các vấn đề nêu trên. Chúng tôi tin tưởng thế hệ người Việt hôm nay và ngày mai đủ ý chí thực hiện thành công”, Bộ trưởng Bùi Quang Vinh bày tỏ.

Hoàng Nguyên