Để có được cái nhìn toàn diện, tích cực hơn về CPTPP, Chất lượng Việt Nam điểm lại hành trình đi tìm lợi ích riêng chung, đặc biệt là quá trình đàm phán, những lợi ích có thể nhìn nhận bước đầu cũng như thách thức mà Việt Nam có thể phải đối mặt khi tham gia Hiệp định lịch sử này.

TPP - CPTPP: Quyết tâm thúc đẩy thương mại đa phương

Vào đầu tháng 2 năm 2016, Việt Nam chính thức đặt bút ký để xác thực lời văn Hiệp định TPP. Như vậy, sau 10 năm kể từ khi có ý tưởng hình thành, Hiệp định TPP đã trở thành hiện thực với sự tham gia của 12 quốc gia thành viên.

TPP được kỳ vọng sẽ thúc đẩy tự do hóa thương mại, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho giao thương trên khắp khu vực và về tổng thể sẽ mang lại những lợi ích tốt nhất cho tất cả các nước thành viên cũng như công dân các nước này.

Nhiều quốc gia kỳ vọng và dư luận thế giới đặc biệt quan tâm về những tác động tích cực từ hiệp định xuyên biên giới này. Thế nhưng, hiệp định này lại được khởi động chỉ với 4 quốc gia (Singapore, Chile, New Zealand và Brunei) và lấy tên gọi là Hiệp định hợp tác Kinh tế chiến lược Xuyên Thái Bình Dương (gọi tắt là P4), được ký kết ngày 3/6/2005, có hiệu lực từ 28/5/2006 .

Nhận thấy những lợi ích tương hỗ cũng như riêng lẻ cho các thành viên khi tham gia, thời kỳ từ năm 2008 - 2013, P4 tiếp tục nhận được sự quan tâm lớn từ nhiều quốc gia khác khi thêm 8 nước tham gia, gồm Hoa Kỳ (9/2008), Australia, Peru (11/2008), Malaysia (10/2010), Việt Nam (11/2010), Mexico, Canada (6/2012) và Nhật Bản (7/2013), nâng tổng số thành viên lên 12 nước.

Ngày 5/10/2015, trong phiên họp tại thành phố Atlanta, Hoa Kỳ, đại diện 12 nước đã đạt được thỏa thuận cuối cùng chính thức kết thúc đàm phán TPP. Ngày 4/02/1016, tại Auckland (New Zealand), TPP đã chính thức được ký kết với sự tham gia của 12 Bộ trưởng và trưởng đoàn đàm phán của 12 quốc gia thành viên. Sau lễ ký này, mỗi nước có thời gian 2 năm để thực hiện các quy trình nội bộ, hoàn tất thủ tục phê chuẩn tại Quốc hội để TPP có hiệu lực. Thỏa thuận sẽ chỉ có hiệu lực khi được ít nhất 6 nước thành viên, chiếm tối thiểu 85% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) kết hợp của cả 12 nước, phê chuẩn.

Tuy nhiên, ngày 30/1/2017, Hoa Kỳ đã có thư gửi các nước thông báo chính thức rút khỏi TPP. Sự rút lui của Hoa Kỳ là một thất bại không thể phủ nhận đối với tiềm năng lợi nhuận kinh tế bởi theo tính toán, nếu có Hoa Kỳ, tổng xuất khẩu (XK) của cả 12 nước thành viên sẽ là 26,6% thương mại toàn cầu, trong đó có khoảng 11,4% đến từ thương mại nội khối giữa các nước thành viên với nhau. Không có Hoa Kỳ, tổng xuất khẩu của 11 nước còn lại giảm còn 15,2% thương mại toàn cầu và 2,3% đến từ nội khối.

Trước thực tế này, với quyết tâm duy trì TPP và với tư cách là nước chủ nhà APEC, Việt Nam đã phối hợp với Nhật Bản và các nước khác để duy trì TPP. Sau một năm đàm phán, các nước đã đạt được bước tiến đột phá về TPP tại cuộc họp cấp Bộ trưởng tổ chức bên lề Tuần lễ Cấp cao APEC tại Đà Nẵng vào tháng 11/2017 và thông qua tên gọi mới của Hiệp định gồm 11 thành viên là Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương - CPTPP, đồng thời thống nhất các nội dung cơ bản của Hiệp định. Trên cơ sở đó, các nước đã kết thúc toàn bộ nội dung đàm phán còn lại vào cuối tháng 1/2018. Ngày 21/2/2018, các nước đã công bố lời văn tiếng Anh của CPTPP.

Các nước thành viên hiện đang hoàn tất các thủ tục trong nước và dự kiến sẽ tiến hành ký kết Hiệp định này vào ngày 8/3/2018 tại Santiago, Chile.

Theo các chuyên gia, phiên bản mới CPTPP được các bên tham gia khẳng định không đơn thuần chỉ thay đổi tên gọi, hay sự khác biệt về con số thành viên. Ðiểm mới và tích cực nhất của CPTPP chính là sự thống nhất tuyệt đối của các thành viên về nhu cầu duy trì một hiệp định chất lượng cao và toàn diện, trên tất cả các lĩnh vực, chứ không chỉ là vấn đề mở cửa thị trường, thương mại và kinh tế.

Với diện mạo mới là "toàn diện" và "tiến bộ", CPTPP là minh chứng cho sự nỗ lực, quyết tâm hồi sinh Hiệp định TPP của 11 nước thành viên. Đựợc kế thừa các nội dung tiến bộ của phiên bản gốc, CPTPP cơ bản giữ nguyên các tiêu chuẩn cao, tính cân bằng và chặt chẽ của TPP, đồng thời nhấn mạnh tính toàn diện và tiến bộ của phiên bản mới khi bảo đảm các lợi ích, không chỉ thương mại, của tất cả các bên tham gia, bảo toàn các quyền kiểm soát, tính linh hoạt khi đặt ra các ưu tiên về mặt pháp lý và quản lý, cũng như bảo đảm quyền bảo vệ, phát triển và thực thi các chính sách văn hóa riêng của từng thành viên.

Theo nhận định của các chuyên gia trong và ngoài nước, CPTPP không đơn giản chỉ là khoác chiếc áo mới cho một thỏa thuận đối tác giữa các thành viên ven bờ Thái Bình Dương mà còn là biểu tượng cao của nỗ lực thúc đẩy thương mại đa phương và chống chủ nghĩa bảo hộ.

Việt Nam đón bắt cơ hội từ trong thách thức

TPP hay CPTPP đều là các hiệp định thương mại thế hệ mới với tiêu chuẩn cao, do đó đòi hỏi thực hiện nhiều cải cách, trong nhiều lĩnh vực, kể cả trong quan điểm, cũng như vấn đề pháp lý, hành chính đối với Việt Nam. Song, chính những đòi hỏi này lại tạo động lực phát triển, cả về kinh tế và xã hội.

Thực tế, các tiêu chuẩn cao liên quan vấn đề thể chế sẽ giúp nâng cao chất lượng quản lý nhà nước, khuôn khổ pháp luật, tính cạnh tranh, môi trường đầu tư, kinh doanh… Các chuyên gia cho rằng, cũng như các quốc gia khác tham gia CPTPP, Việt Nam sẽ đạt được những lợi ích kinh tế vì Hiệp định này thúc đẩy tự do hóa lớn hơn về dòng vốn đầu tư, tạo điều kiện cho hoạt động thương mại xuyên quốc gia và bảo vệ tốt hơn quyền sở hữu trí tuệ cho các thành viên. Hơn thế, bằng việc mở rộng quy mô thay vì là một khối thương mại riêng biệt, thỏa thuận thương mại này sẽ mở rộng lợi ích chung giữa các nước thành viên, trong khi giảm các tác động kinh tế tiêu cực đối với phần còn lại của thế giới.

Bên cạnh đó, tham gia CPTPP sẽ giúp Việt Nam mở rộng thị trường, góp phần thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa Việt Nam sang các thị trường lớn, như: Nhật Bản, Australia, Canada, Mexico… cũng như thu hút đầu tư nước ngoài vào các ngành, lĩnh vực mà chúng ta đang có lợi thế. Một lợi ích nữa có được từ CPTPP là giúp Việt Nam cải cách thể chế, tạo môi trường đầu tư, kinh doanh thông thoáng, minh bạch - lợi ích mang tính bền vững, lâu dài.

Định lượng lợi ích kinh tế từ CPTPP, TS. Trần Toàn Thắng - Trưởng ban Kinh tế Thế giới, Trung tâm Thông tin và Dự báo Kinh tế xã hội quốc gia (NCIF) - tính toán, do tác động của cắt giảm thuế quan, CPTPP có thể giúp GDP của nước ta tăng thêm 1,32%, tương đương với 1,7 tỷ USD và có thể tăng tới 2,01% nếu Việt Nam thực hiện đồng thời cắt giảm thuế quan và tự do hóa dịch vụ theo kịch bản mở cửa dịch vụ. Đồng thời, Việt Nam có thể tăng tổng kim ngạch XK khoảng 4% (tương đương 4,09 tỷ USD) trong khi tổng kim ngạch NK cũng sẽ tăng thêm ở mức 3,8-4,6% (tương đương 4,93 tỷ USD) và do tốc độ tăng XK cao hơn NK, thâm hụt thương mại có thể được kiềm chế.

Tuy nhiên, hầu hết các chuyên gia cho rằng, đi cùng với những lợi ích thì Việt Nam cũng sẽ phải đối mặt với không ít thách thức, trong đó, thúc đẩy cải cách thể chế trong nước, tạo môi trường đầu tư, kinh doanh thông thoáng… là những thách thức lớn bởi cải cách không đơn thuần là đếm số lượng văn bản mới ban hành, sửa đổi hay số giấy phép, điều kiện kinh doanh được cắt giảm, mà mấu chốt yếu tố vận hành, yếu tố con người, trong khi đó, chính sách mới luôn cần độ trễ nhất định trước khi đi vào cuộc sống.

Do đó, muốn tận dụng được lợi ích và chế tác động tiêu cực từ CPTPP, theo TS. Trần Toàn Thắng, Việt Nam phải tự nâng năng lực canh tranh lên ngay cả khi CPTPP không bắt buộc ta phải làm như vậy. Trong đó, cần tập trung nhiều hơn cho cải cách bên trong, đặc biệt là trong lĩnh vực chống tham nhũng; chuẩn bị tốt hơn về thể chế, chính sách hội nhập,… thì đồng thời phải xây dựng đội ngũ doanh nghiệp nội địa vững mạnh, hiểu biết kỹ hơn về hội nhập kinh tế.

Còn đối với doanh nghiệp, khó khăn nhất là chứng minh nguồn gốc xuất xứ, chẳng hạn với doanh nghiệp dệt may, hiện đa số nguyên vật liệu đều nhập từ Trung Quốc, do đó các doanh nghiệp trong lĩnh vực này cũng cần phải có những hướng đi mới để có thể hưởng lợi từ CPTPP.

Có thể thấy, bản thân cơ hội không biến thành lợi ích và đôi khi chính thách thức làm nên cơ hội. Thách thức là rất lớn, nhưng cơ hội của Việt Nam trong sân chơi toàn cầu này cũng rất nhiều. Do đó, việc tận dụng được đến đâu những lợi ích mà CPTPP mang lại phụ thuộc rất lớn vào những hành động của Nhà nước và bản thân mỗi doanh nghiệp.

Thái Đạt