Ngân hàng tự do lãi suất kiểu 'một cổ 2 tròng'?

Theo các chuyên gia thì dù Quốc hội lựa chọn phương án nào cho lãi suất trong hợp đồng vay tài sản tại dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi) thì cũng cần đưa các tổ chức tín dụng (TCTD) ra khỏi phạm vi điều chỉnh và để nó hoạt động theo luật chuyên ngành. Bởi nếu không sẽ lâm vào tình trạng “luật bức tử luật” và đi ngược lại tiến trình tự do hóa lãi suất…

Dù đã được bàn thảo “nát nước” từ kỳ họp thứ 9 (tháng 5.2015) cho đến các phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội thời gian qua và sẽ “buộc” phải thông qua trong kỳ họp Quốc hội lần thứ 10 đang diễn ra nhưng phương án cho lãi suất trong hợp đồng vay tài sản tại dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi) dường như vẫn là một vấn đề “nan giải”. Và do còn nhiều ý kiến khác nhau, Ủy ban thường vụ Quốc hội để hai phương án xin ý kiến các vị đại biểu Quốc hội.

Theo đó, Khoản 3, Điều 475 của dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi) quy định: Phương án 1: Trường hợp các bên có thỏa thuận về lãi suất thì lãi suất theo thỏa thuận không được vượt quá 20%/năm của khoản tiền vay.

Phương án 2: Trường hợp các bên có thỏa thuận về lãi suất thì lãi suất theo thỏa thuận không được vượt quá 200% theo lãi suất cơ bản do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam công bố, trừ trường hợp luật khác có liên quan quy định khác.

Tuy nhiên, theo Chủ nhiệm UB Pháp luật của QH Phan Trung Lý, trong hai phương án nêu trên, cũng vẫn có ý kiến đề nghị đối với phương án một cần giao cho cơ quan có thẩm quyền sửa đổi mức lãi suất này khi cần thiết và đối với phương án hai phải thống nhất áp dụng chung mà không loại trừ trường hợp luật khác có quy định khác…

Theo các chuyên gia, quy định liên quan đến lãi suất trong hợp đồng vay tài sản trở thành nội dung tranh luận gay gắt là bởi sự thiếu thống nhất trong cách hiểu giữa lãi suất trong hợp đồng vay tài sản theo Bộ luật Dân sự (BLDS) và Hợp đồng tín dụng theo Luật Các TCTD 2010 đã được Quốc hội thông qua và đã có hiệu lực.

Bày tỏ quan điểm của Ngân hàng Nhà nước; Phó Thống đốc Nguyễn Đồng Tiếncho biết, các lãi suất tham chiếu được đưa ra lấy ý kiến như lãi suất cơ bản, lãi suất tái cấp vốn… chủ yếu là công cụ điều hành chính sách tiền tệ, là những lãi suất không phổ biến với người dân, nên NHNN đề xuất ấn định mức lãi suất cứng là 20%/nămcủa khoản tiền vaytrong dự thảo BLDS.

Tuy nhiên, cũng cho rằng, nếu theo dự thảo thì lãi suất này được quy định cho Hợp đồng dân sự về cho vay tài sản, theo đó hướng đến việc vay mượn tài sản vật chất nhiều hơn là vay mượn tiền. Vì vậy, các mức lãi suất quy định ở đây là gắn với hợp đồng vay tài sản, không nên bao trùm cả hoạt động ngân hàng. Theo đó, lãnh đạo NHNN đề xuất nên điều chỉnh quy định theo hướng chỉ áp dụng mức trần lãi suất 20%/năm đối với các quan hệ dân sự ngoài ngân hàng, loại trừ áp dụng với các ngân hàng đã hoạt động theo Luật các Tổ chức tín dụng (TCTD).

Ông Tiến lý giải, Luật các TCTD đã quy định các TCTD được phép thỏa thuận lãi suất theo quy định của pháp luật, còn dự thảo BLDS đang quy định trần lãi suất nhưng “trừ trường hợp các luật khác liên quan có quy định khác”. Như vậy, có thể hiểu rằng, Luật TCTD quy định là ngân hàng được thoả thuận lãi suất thì BLDS cũng cho phép.

Việc đòi đưa các TCTD vào phạm vi điều chỉnh của điều khoản trên của BLDS là sự “bảo thủ”. Theo Luật sư Trương Thanh Đức, Chủ tịch CLB Pháp chế ngân hàng, một trong những lý do quan trọng hàng đầu để tín dụng chính thức đóng vai trò thay thế tín dụng đen là lãi suất thỏa thuận, bởi nó chứa đựng đầy đủ yếu tố thị trường bên trong hai chữ "thỏa thuận" đó.

Đồng quan điểm này, TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia tài chính ngân hàng cho rằng, việc áp trần lãi suất với các TCTD sẽ làm méo mó hoạt động tín dụng và theo ông, quy định lãi suất nên để luật chuyên ngành chi phối, thay vì Luật Dân sự vừa không trúng và cũng không phù hợp. “Còn chống cho vay nặng lãi có nhiều cách, như tăng khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính - ngân hàng, đẩy mạnh việc công khai minh bạch và tính thượng tôn pháp luật, tăng cường phát triển tài chính vi mô, quỹ tín dụng/đầu tư, thẻ tín dụng… sẽ giảm bớt tín dụng đen, giảm bớt các nguyên nhân gây bất ổn trật tự, đảm bảo an toàn xã hội”, ông Lực nói.

Về vấn đề này, Đại biểu Trần Hoàng Ngân cho rằng, việc áp dụng trần lãi suất tại BLDS đối với hoạt động kinh doanh của các tổ chức tín dụng là không cần thiết và không hợp lý bởi đây có thể hiểu là một sự can thiệp lãi suất trong hoạt động kinh doanh ngân hàng bằng biện pháp hành chính. “Sự can thiệp hành chính này trái với những nguyên tắc thị trường và không phù hợp với các chuẩn mực, thông lệ quốc tế và các cam kết quốc tế của Việt Nam về cải cách hệ thống ngân hàng khi gia nhập WTO cũng như các thỏa thuận tại Hiệp định PPP mà chúng ta chuẩn bị tham gia…”, Đại biểu Ngân chia sẻ…

Theo các chuyên gia, nếu Quốc hội thấy thực sự vẫn cần một “trần lãi suất” để điều chỉnh hoạt động cho vay dân sự ngoài ngân hàng thì vẫn có thể tính toán để tìm một quy định tối ưu. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là dù chọn phương án nào thì cũng vẫn phải có quy định rõ ràng để xác định các TCTD được hoạt động theo luật chuyên ngành, không thuộc phạm vi điều chỉnh của Khoản trên. Bởi nếu quy định về trần lãi suất vay tại BLDS điều chỉnh đối với cả hoạt động của các TCTD thì điều này không chỉ “bức tử” Luật NHNN, Luật các TCTD mà còn đi ngược với chủ trương tự do hóa lãi suất của Đảng và Nhà nước ta.

Theo Infonet