Nghị định 115: Bước đột phá của khoa học và công nghệ Việt Nam

Theo Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân, chính sách này được xem như là “khoán 10” đối với lĩnh vực KH&CN. Tuy nhiên trong quá trình thực hiện, vẫn còn nhiều khó khăn, vướng mắc cần tháo gỡ trong thời gian tới, để trong năm nay sẽ sớm chuyển đổi thành công xong toàn bộ các tổ chức KH&CN công lập. 

Thưa Bộ trưởng, tính đến thời điểm hiện nay có 30% các tổ chức đã chuyển đổi thành công. Hiệu quả của việc chuyển đổi này như thế nào, thưa Bộ trưởng?

Có thể nói, dù chưa phải là 100% các tổ chức KH&CN đã thực hiện thành công việc chuyển đổi. Có 1 số tổ chức KH&CN khi chuyển đổi có tác động rất lớn đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Ví dụ như, khi chuyển sang cơ chế tự chủ, các viện nghiên cứu của Bộ Công Thương đã phát huy tác dụng, ngân sách nhà nước của họ được thực hiện thông qua việc cấp theo nhiệm vụ chứ không phải theo đầu biên chế và với nguồn ngân sách hỗ trợ theo nhiệm vụ nhiều tổ chức KH&CN thông qua tuyển chọn, đấu thầu các đề tài, dự án lớn,  đã dành được nguồn kinh phí hỗ trợ rất lớn đồng thời họ thu hút được nguồn đầu tư của xã hội đặc biệt là doanh nghiệp thông qua đặt hàng của DN để thông qua hoạt động phát triển của họ.

Hay đơn cử như viện nghiên cứu cơ khí, viện máy và dụng cụ công nghiệp, Viện nghiên cứu mỏ của Bộ Công Thương, trong những năm qua, tổng thu nhập của họ đối với hoạt động khoa học trong các đơn vị này là rất lớn đem lại thu nhập cao cho những người làm khoa học, song hành với nó là họ rất thành công trong việc đưa kết quả nghiên cứu vào thực tiễn, thành lập các đơn vị nghiên cứu phát triển cũng như các DN KH&CN xuất phát từ các đề tài nghiên cứu. Đây là những điển hình để chúng ta nhân rộng mô hình của các viện nghiên cứu đã chuyển đổi thành công để có hiệu quả cao hơn, sử dụng ngân sách nhà nước ít hơn, nhưng thu hút được đầu tư của xã hội lớn hơn, đồng thời đóng góp sản phẩm cho sự phát trển kinh tế - xã hội.

Nghị định 115 là bước đột phá của khoa học và công nghệ Việt Nam. Ảnh: A. T

Tuy vậy, trong quá trình thực hiện vẫn còn tồn tại một số khó khăn, vướng mắc. Xin Bộ trưởng cho biết cụ thể?

Sau khi đánh giá lại 10 năm thực hiện Nghị định 115 của Chính phủ về cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các tổ chức KH&CN công lập. Chúng tôi thấy rằng, vấn đề tự chủ là vấn đề sống còn đối với các tổ chức KH&CN khi chúng ta bước vào nền kinh tế thị trường, nếu như chúng ta vẫn bao cấp theo cách trước đây, nhà nước hỗ trợ cho các tổ chức KH&CN toàn bộ kinh phí hoạt động thường xuyên theo kiểu biên chế thì chắc chắn sự ỉ lại, sự trì trệ rất lớn và chúng ta không có được các tổ chức KH&CN mạnh.

Năm 2005 Chính Phủ đã cho các tổ chức KH&CN quyền được tự chủ và tự chịu trách nhiệm rất cao. Và theo lộ trình lẽ ra tới 2009 toàn bộ các tổ chức KH&CN công lập của chúng ta phải chuyển sang cơ chế mới, tuy nhiên vẫn còn nhiều khó khăn vướng mắc trong quá trình thực hiện.

Khó khăn lớn nhất chính là nhận thức, chúng ta làm khoa học trong nền kinh tế kế hoạch hóa quá lâu vì thế bây giờ bước vào nền kinh tế thị trường thì hầu hết những người làm quản lý trong các tổ chức KH&CN đều cảm thấy bỡ ngỡ và lo sợ.

Thứ hai là hệ thống cơ chế chính sách và văn bản quy phạm pháp luật của chúng ta còn rất nhiều xung đột. Nghị định của Chính phủ cho phép tự chủ cao về nhân lực và tài chính nhưng các văn bản khác, kể cả trong một số Luật lại hạn chế quyền tự chủ. Mà Nghị định của Chính phủ không thể vượt qua những quy định các Luật có liên quan như Luật viên chức, Luật ngân sách nhà nước, Luật thuế.

Đồng thời, là bản thân các tổ chức KH&CN trong quá trình chuyển đổi sang cơ chế tự chủ cũng không vượt qua mặc cảm về tâm lý cũng như không nhận được sự hỗ trợ đầy đủ từ hệ thống quản lý nhà nước, vì thế cho đến thời điểm này vẫn còn ¼ các tổ chức KH&CN chưa được phê duyệt đề án chuyển đổi. Chúng tôi cũng mong hệ thống truyền thông hỗ trợ cho công tác này làm sao để những người làm quản lý trong các tổ chức KH&CN, và những người làm quản lý ở các Bộ, ngành hiểu rõ bản chất, cũng như hiệu quả, tác dụng của cơ chế tự chủ đối với các đơn vị sự nghiệp KH&CN công lập nói chung và các đơn vị KH&CN nói riêng để có những hành động thực tế hỗ trợ cho việc chuyển đổi của các đơn vị sự nghiệp công.

Chúng tôi cũng mong doanh nghiệp (DN) và xã hội quan tâm đầu tư cho phát triển KH&CN để các tổ chức KH&CN công lập có đủ tiềm lực, đủ năng lực để vượt qua khó khăn của cơ chế cũ và họ bước vào kinh thế thị trường với cơ chế tự chủ của họ.

Vậy Bộ KH&CN có những dự kiến như thế nào để đề xuất với Quốc hội xây dựng về mặt cơ chế chính sách để đảm bảo sự đồng bộ?

Chúng tôi rất mong Quốc hội quan tâm. Thực tế năm ngoái, Quốc hội đã thông qua Luật KH&CN với nhiều nội dung đổi mới rất phù hợp với thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, trong quá trình xây dựng Luật pháp chúng tôi cũng rất mong Quốc hội quan tâm, rà soát lại hệ thống pháp luật hiện hành của chúng ta để khi xây dựng các đạo luật mới, làm sao các quy định mới không phủ khuyết các quy định của chúng ta đã ban hành trong Luật KH&CN.

Ví dụ, hiện nay Quốc hội đang thảo luận và thông qua Luật ngân sách nhà nước, chúng tôi thấy rằng một số quy định trong Luật ngân sách nhà nước sửa đổi nó sẽ làm mất hiệu lực tính đổi mới của Luật KH&CN năm 2013. Ví dụ 1 số ý kiến cho rằng xóa bỏ 2% tổng chi ngân sách nhà nước chi cho KH&CN chúng tôi cho rằng đây là đề xuất không hợp lý bởi KH&CN là lĩnh vực quốc sách hàng đầu và 2% tổng chi ngân sách nhà nước cho KH&CN đã được quy định tại Nghị quyết TW Đảng khóa XI được quy định trong Luật KH&CN.

Có lẽ đây là 1 lĩnh vực duy nhất được Quốc hội quy định trong Luật là dành 2% tổng chi ngân sách nhà nước vì vậy chúng tôi cũng mong muốn Luật ngân sách nhà nước không quy định khác, nhiều cơ chế chính sách khác được thể hiện trong luật khác như Luật ngân sách nhà nước, luật đất đai, luật thuế. Những vấn đề nào liên quan đến KH&CN trong luật đó nên trong quy định theo quy định của Luật KH&CN như thế hệ thống pháp luật của chúng ta mới có sự đồng bộ, không có sự chồng chéo, không có sự mâu thuẫn và xung đột dẫn tới rất khó cho các cơ quan quản lý hướng dẫn thực hiện quy định của Luật này.

Theo đề xuất của Bộ Tài chính, năm 2015 chúng ta kiên quyết tự thực cơ chế tự chủ đối với các tổ chức, và những tổ chức nào không chuyển đổi thì sẽ giải thể hoặc sát nhập. Vậy Bộ KH&CN đánh giá như thế nào với đề xuất của Bộ Tài chính?

Đề xuất với Bộ Tài chính cũng là một trong những nội dung của NĐ 115 trước đây là những đơn vị nào mà yếu kém không tự chủ được là phải sát nhập hoặc giải thể, khi đó nảy sinh một tình huống có 1 số cán bộ của các đơn vị đó sẽ ra khỏi hệ thống. Chúng tôi thấy rằng cần phải có chính sách hỗ trợ của Chính phủ đối với 1 số đơn vị mà giải thể hoặc sát nhập, phải có cơ chế hỗ trợ cho số cán bộ dôi dư và phải có cơ chế hỗ trợ cho họ chuyển từ chỗ sát nhập hoặc giải thể để tìm kiếm vị trí của mình ở các tổ chức hoạt động tốt.  Điều này, mang tính hệ thống nên phải có chính sách chung của Chính phủ.

Để hỗ trợ như thế chắc chắn ngân sách của nhà nước phải hỗ trợ 1 khoản ngân sách rất lớn để cho cán bộ đi tìm việc mới, cán  bộ có thể nghỉ hưu trước tuổi hoặc để cho cán bộ có thể chuyển sang tổ chức KH&CN công lập khác để tiếp tục công tác nghiên cứu của mình. Đây cũng là nguồn lực đáng quý của Quốc gia. Sở dĩ họ phải ra khỏi hệ thống là do tổ chức của chúng ta có những cái yếu kém, không phải là lỗi của những người làm công tác khoa học. Chính phủ có trách nhiệm bảo đảm việc làm để họ có thể đóng góp cho phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Minh Hà (thực hiện)