Thanh tra chuyên đề quản lý và sử dụng nguồn phóng xạ trên toàn quốc

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN), thời gian tiến hành Cuộc thanh tra chuyên đề thống nhất trên toàn quốc sẽ diễn ra trong hai tháng 7 và 8/2017. Dự kiến Hội nghị tổng kết Cuộc thanh tra chuyên đề năm 2017 sẽ tổ chức trong quý IV/2017.

Bộ KH&CN cho rằng, trong những năm qua, ứng dụng năng lượng nguyên tử (NLNT), trong đó sử dụng nguồn phóng xạ (NPX), thiết bị bức xạ trong sản xuất, kinh doanh đã mang lại những lợi ích to lớn trong đời sống kinh tế xã hội. Tuy nhiên, song song với lợi ích không thể phủ nhận của việc ứng dụng NLNT thì hoạt động này cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, nguy hiểm cần phải được kiểm soát và bảo đảm an toàn bức xạ (ATBX), an ninh NPX ở mức độ cao nhất, ổn định và lâu dài.

Thống kê mới nhất, tính đến cuối năm 2016, trên toàn quốc có 1121 cơ sở sử dụng NPX với tổng số 3932 nguồn. Trong các năm 2015, 2016, trung bình mỗi năm, cơ quan thanh tra chuyên ngành an toàn bức xạ và hạt nhân (ATBXHN) thanh tra được 120 cơ sở, chiếm tỷ lệ  10,7 % tổng số cơ sở sử dụng NPX trong cả nước. Như vậy, nếu thanh tra với tiến độ như hiện nay thì phải sau 10 năm, một cơ sở có NPX mới phải thanh tra lại. Con số này là vấn đề đáng lo ngại đối với công tác quản lý ATBXHN hiện nay.

Theo báo cáo của Thanh tra Cục ATBXHN, trong 2 năm 2015 và 2016, qua thanh tra phát hiện được 22 cơ sở có vi phạm (trên tổng số 99 cơ sở được thanh tra, chiếm xấp xỉ 22,2%), xử phạt 352 triệu đồng. Như vậy, cứ 4 cơ sở được thanh tra thì có 1 cơ sở vi phạm pháp luật về NLNT. Các hành vi vi phạm chủ yếu gồm: Vi phạm về giấy phép tiến hành công việc bức xạ; vi phạm về kiểm xạ; vi phạm quy định về chuyển giao NPX ra khỏi đơn vị; vi phạm quy định về kiểm soát liều chiếu xạ; vi phạm các quy định về an ninh NPX dẫn đến làm mất NPX. 

Trong 2 năm 2015 và 2016, trên phạm vi toàn quốc đã xảy ra một số vụ mất NPX do ý thức chấp hành pháp luật không nghiêm túc của tổ chức, cá nhân sử dụng, lưu giữ NPX. Có thể nêu một số ví dụ điển hình các vụ làm mất NPX và các sai phạm của tổ chức, cá nhân sử dụng, quản lý NPX như sau:

- Năm 2015 xảy ra vụ mất NPX tại Nhà máy luyện phôi thép - Chi nhánh Công ty Cổ phần thép Pomina, tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu. NPX bị mất là nguồn Co-60 dùng để đo tự động mức thép nóng chảy trong dây chuyền đúc, nguồn có hoạt độ 4,27 mCi. Nguyên nhân việc mất nguồn: Nhà máy chưa chấp hành đầy đủ các quy định về đảm bảo ATBX, an ninh NPX. 

- Năm 2016 xảy ra vụ mất NPX tại Công ty Cổ phần Xi măng Bắc Kạn DATC, tỉnh Bắc Kạn. NPX bị mất là nguồn Cs-137, hoạt độ 4,5 mCi. NPX được sử dụng để điều khiển tự động xả Clinker trong nhà máy sản xuất xi măng của Công ty. Nguyên nhân dẫn tới việc mất NPX xuất phát từ việc chấp hành không nghiêm túc các quy định về ATBX, an ninh NPX. 

Hiện nay, trong quá trình xây dựng và phát triển kinh tế xã hội, nhiều doanh nghiệp đã và đang sử dụng NPX, do hoạt động sản xuất kinh doanh khó khăn đã ngừng hoạt động hoặc tuyên bố phá sản. Quá trình chuyển giao hoạt động giữa các chủ thể quản lý NPX, đã buông lỏng quản lý do thiếu hiểu biết hoặc ý thức chấp hành pháp luật kém và đã gây nên nhiều sự cố mất an ninh NPX.

Có thể ví dụ thêm các vụ việc mất an ninh NPX thời gian gần đây tại một số cơ sở như: Công ty Cổ phần Xi măng và Vật liệu xây dựng Cầu Đước, tỉnh Nghệ An (03 nguồn, năm 2015), Công ty cổ phần Tập đoàn Tân Mai TP Biên Hòa tỉnh Đồng Nai (05 nguồn, năm 2015), Công ty cổ phần thép Anh Vũ, Tp. Hải Phòng (03 nguồn, năm 2016).

Các vụ mất NPX cũng như các vụ gây mất an ninh NPX kể trên đã chỉ ra rằng sự thiếu ý thức trong việc thực hiện quy định pháp luật trong quản lý bảo đảm ATBX, an ninh NPX của tổ chức, cá nhân sử dụng, lưu giữ NPX còn diễn ra nhiều lúc, nhiều nơi và đòi hỏi cơ quan quản lý nhà nước các cấp cần phải tăng cường công tác thanh tra trong lĩnh vực này, đặc biệt đối với những cơ sở sử dụng, lưu giữ NPX, các đơn vị tiềm ẩn nguy cơ cao xảy ra mất ATBX, an ninh NPX như các cơ sở quản lý NPX di động (chụp ảnh phóng xạ công nghiệp, đo độ chặt, độ ẩm...), các cơ sở sử dụng NPX trong hệ các thiết bị đo, điều khiển tự động quá trình sản xuất, các cơ sở lưu giữ NPX trên phạm vi toàn quốc.

Trước tình hình nêu trên và để tiếp tục tăng cường công tác quản lý ATBXHN, nâng cao ý thức của tổ chức, cá nhân sử dụng NPX trong việc chấp hành quy định pháp luật về NLNT, đồng thời có điều kiện tập trung lực lượng tiến hành thanh tra để đánh giá tổng thể hoạt động quản lý chuyên ngành ATBXHN trên toàn quốc, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) chỉ đạo các lực lượng trong toàn ngành triển khai mạnh mẽ hoạt động thanh tra chuyên đề “Thanh tra việc chấp hành quy định của pháp luật về năng lượng nguyên tử đối với các tổ chức, cá nhân quản lý, sử dụng nguồn phóng xạ”.

Hồng Anh