Thành tựu lớn về y học khi làm chủ kỹ thuật bức xạ ion hóa chẩn đoán và điều trị ung thư

Việt Nam là một trong những quốc gia ứng dụng thành công một số kỹ thuật hiện đại, tiên tiến có sử dụng bức xạ ion hóa trong chẩn đoán và điều trị ung thư. Người bệnh được hưởng lợi từ những kỹ thuật hiện đại này với chi phí hợp lý, giúp tăng cơ hội sống.

Cụm công trình Nghiên cứu ứng dụng kỹ thuật hiện đại về bức xạ ion hoá trong chẩn đoán điều trị ung thư và một số bệnh lý do GS.TS Mai Trọng Khoa, PGĐ BV Bạch Mai cùng các cộng sự thực hiện nghiên cứu trong suốt 20 năm mới đây đã được trao tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học và Công nghệ năm 2016.

Trước những thành tựu lớn lao này, Phóng viên đã có cuộc phỏng vấn GS. Khoa nhấn mạnh: "Việc ứng dụng các bức xạ ion hóa nói trên vào trong y học, nhất là trong lĩnh vực ung thư đã góp phần quan trọng trong việc ứng dụng năng lượng nguyên tử vào mục đích hòa bình ở VN một cách hiệu quả, kinh tế và an toàn".

Bức xạ ion hóa trong y học, đặc biệt là trong điều trị ung thư vẫn còn là lĩnh vực khá mới mẻ. Giáo sư có thể chia sẻ thêm về vấn đề này?

GS.TS Mai Trọng Khoa: Bức xạ nói chung và bức xạ ion hóa nói riêng đang được ứng dụng ngày càng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khác nhau của đời sống. Trong lĩnh vực y tế, bức xạ ion hóa được sử dụng chủ yếu ở 3 chuyên ngành là: Điện quang, Y học hạt nhân và Ung bướu (xạ trị ung thư). Các thiết bị sử dụng bức xạ ion hóa này chủ yếu được ứng dụng cho hai lĩnh vực chính, đó là chẩn đoán và điều trị bệnh.

Trong cụm các công trình nghiên cứu của chúng tôi tập trung chủ yếu vào ứng dụng và phát triển một số kỹ thuật hiện đại về bức xạ ion hóa để chẩn đoán, điều trị ung thư và một số bệnh lý khác. Bao gồm 5 nhóm công trình: 1. Nghiên cứu ứng dụng kỹ thuật chụp cắt lớp phát bức xạ positron (PET/CT) để chẩn đoán ung thư và bệnh sa sút trí tuệ. 2. Nghiên cứu ứng dụng một số kỹ thuật xạ trị tiến tiến để điều trị ung thư. 3. Nghiên cứu ứng dụng kỹ thuật xạ phẫu bằng dao gamma quay để điều trị u não và một số bệnh lý sọ não. 4. Nghiên cứu ứng dụng kỹ thuật xạ trị trong chọn lọc, cấy hạt phóng xạ, điều trị miễn dịch phóng xạ và xạ trị áp sát trong điều trị ung thư. 5. Nghiên cứu ứng dụng kỹ thuật miễn dịch phóng xạ và thuốc phóng xạ để chẩn đoán, điều trị ung thư và một số bệnh nội tiết.

Việc ứng dụng các bức xạ ion hóa vào y học, nhất là trong lĩnh vực ung thư đã được Hội đồng xem xét Giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước đánh giá là “Sử dụng năng lượng nguyên tử cho mục đích hòa bình hiệu quả và an toàn”. Ông có thể chia sẻ về ý nghĩa to lớn của cụm công trình này?

GS. TS. Mai Trọng Khoa: Việc ứng dụng thành công phương pháp sử dụng bức xạ ion hóa với các kỹ thuật mới giúp chẩn đoán sớm, chính xác, phát hiện các tái phát, di căn, đánh giá chính xác giai đoạn bệnh, cũng như đánh giá hiệu quả điều trị cho nhiều loại bệnh ung thư và bệnh lý khác. Trên cơ sở đó đưa ra được các phương pháp điều trị phù hợp, hiệu quả và an toàn, đặc biệt, góp phần giải quyết các khó khăn trong chẩn đoán và điều trị các bệnh nhân ung thư tái phát, di căn, mà các phương pháp trước đó không đáp ứng được.

Các phương pháp nói trên làm tăng rõ rệt tỷ lệ điều trị ung thư khỏi. Do đó, làm giảm đáng kể tỷ lệ tử vong trong số bệnh nhân ung thư đến khám và điều trị tại Trung tâm YHHN và UB. Số bệnh nhân ung thư và một số bệnh khác cũng được chẩn đoán và điều trị thành công ở các cơ sở y tế do Trung tâm YHHN và UB  đào tạo, chuyển giao và hỗ trợ còn nhiều hơn. 

Thành công trên tạo niềm tin cho bệnh nhân ung thư yên tâm điều trị trong nước, không phải ra nước ngoài, đồng thời tạo được uy tín khi các bệnh nhân người nước ngoài bị mắc bệnh ung thư và một số bệnh khác đã đến điều trị thành công tại BV Bạch Mai.

Điều gì khiến ông dành tâm huyết nhiều năm cho cụm công trình này, thưa giáo sư?

GS. TS Mai Trọng Khoa: Việt Nam là một trong các nước có tỷ lệ mắc ung thư  rất cao trên thế giới. Hàng năm, số người mới mắc không ngừng tăng, trong đó, một tỷ lệ lớn đã tử vong. Theo GLOBOCAN, riêng năm 2012 tại Việt Nam có 125.000 ca ung thư mới mắc và 94.700 người tử vong. 

Có nhiều nguyên nhân làm tăng tỷ lệ mắc và tỷ lệ chết do ung thư ở nước ta, nhưng yếu tố rất quan trọng liên quan đến tỷ lệ tử vong là công tác chẩn đoán, điều trị, đặc biệt là chẩn đoán sớm, phát hiện tái phát, di căn ung thư v.v… 

Rất ít bệnh nhân ung thư ở Việt Nam được chẩn đoán và điều trị sớm, hầu hết khi đến BV đã muộn, di căn và biến chứng, khiến việc điều trị rất khó khăn, chi phí điều trị tăng cao, hiệu quả lại thấp, mà tỷ lệ tái phát, tử vong cao so với các nước.

Việc điều trị ung thư thường phải phối hợp nhiều phương pháp như phẫu thuật, hóa chất, xạ trị, điều trị đích.... Trong đó hơn 50% số bệnh nhân ung thư ở nước ta có chỉ định sử dụng bức xạ ion hóa để chẩn đoán và điều trị. Việc chẩn đoán và điều trị ung thư bằng các phương pháp sử dụng bức xạ ion hóa với các kỹ thuật mới đã được thực hiện ở các nước phát triển từ vài thập kỷ trước và ngày càng tiên tiến hiện đại. 

Tuy nhiên, ở nước ta đến nay vẫn còn gặp nhiều khó khăn: Chúng ta chưa có nhiều kỹ thuật chẩn đoán, điều trị hiện đại, đắt tiền có sử dụng các bức xạ ion hóa; thiếu nguồn nhân lực chuyên môn cao trong làm chủ công nghệ mới hiện đại, phức tạp và các phương pháp chẩn đoán, điều trị.

Từ thực tế đó, với các kiến thức, kinh nghiệm có được trong quá trình công tác, học tập ở nhiều nước, nhóm nghiên cứu đã chủ động tìm tòi, chọn lọc để ứng dụng một số kỹ thuật hiện đại về bức xạ ion hóa, nghiên cứu làm chủ công nghệ, ứng dụng vào thực tế ở Việt Nam. Qua đó, góp phần giảm tỷ lệ tử vong, tăng tỷ lệ chữa khỏi cho bệnh nhân ung thư và một số bệnh ở giai đoạn sớm.

Xin giáo sư cho biết khi ứng dụng phương pháp kỹ thuật công nghệ cao này đã giảm chi phí cho các bệnh nhân ung thư và chi phí xã hội cho việc chẩn đoán và điều trị bệnh này như thế nào?

Khi ứng dụng phương pháp kỹ thuật công nghệ cao này đã giảm chi phí cho các bệnh nhân ung thư và chi phí xã hội cho việc chẩn đoán và điều trị bệnh này. Tổng số tiền tiết kiệm được khi ứng dụng các kỹ thuật của cụm công trình này là 88,45 triệu USD, tương đương với 1.945,9 tỷ đồng Việt Nam.

Đối với kỹ thuật chụp PET/CT, với 8.475 bệnh nhân ung thư được chụp PET/CT tại Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu đã tiết kiệm được tổng số tiền chênh lệch là 8,475 USD, tương đương 186,45 tỉ đồng Việt Nam. So sánh với kỹ thuật PET/CT tương tự được chụp tại Singapore (Một lần chụp PET/CT tại Singapore với giá thành là 2.200 USD, tại Việt Nam là 1.200 USD).

Đối với kỹ thuật xạ điều biến liều, một đợt xạ trị điều biến liều tại Singapore là 10.000 USD, tại Việt Nam là 2.000 đô la, tại Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu đã xạ trị điều biến liều được mô phỏng bằng hình ảnh PET/CT cho hơn 150 bệnh nhân ung thư, tổng số tiền chênh lệch là 1,2 triệu đô la, tương đương 26,4 tỉ đồng.

Đối với kỹ thuật xạ phẫu bằng dao gamma quay, một lần xạ phẫu bằng dao gamma quay tại Mỹ là 25.000 USD, tại Việt Nam là 2.000 USD, với hơn 3.425 bệnh nhân u não và một số bệnh lý sọ não được xạ phẫu tại Bệnh viện Bạch Mai, tổng số tiền chênh lệch là 78,775 triệu USD, tương đương 1.733 tỉ đồng, chưa kể chi phí đi lại, ăn ở.

Xin cảm ơn Giáo sư!

Hùng Cường