Thay vì thi PISA, ngành Giáo dục nên đổi mới dạy Văn học

Lời Tòa soạn: Việc đổi mới thi cử đòi hòi ngành Giáo dục cần có cuộc cách mạng trong giảng dạy các môn phổ thông, sao cho nó phù hợp lứa tuổi học sinh và gắn với thực tế. Qua cuộc thi PISA đã chứng tỏ năng lực Toán của Việt Nam khá tốt. Nhưng còn Văn và các môn xã hội phải dạy như nào? Chất lượng Việt Nam giới thiệu bàiviết của nhà giáo Dương Đình Giao, một người có gần 30 năm dạy học.

Còn nhiều điều phải làm trong ngành Giáo dục hơn là thi PISA

Những khoảng trống

Đề án đổi mới giáo dục vào năm 2015 có vẻ như đã khá chi tiết, tôi không muốn nhắc lại khiến bạn đọc mất thời gian. Nhưng còn những khoảng trống không được quan tâm mặc dù những điều này, tôi thiết nghĩ đều vô cùng quan trọng trong sự nghiệp giáo dục nói chung cũng như công cuộc đổi mới sắp tới.

Trước hết, đề án nói nhiều tới chương trình, sách giáo khoa, nhưng chưa quan tâm tới những người thực hiện cái chương trình ấy, mang những kiến thức ấy của sách giáo khoa đến với học sinh. Trong một bài trả lời phỏng vấn gần đây, phó giáo sư Vũ Nho đã bảo vệ quan điểm của những người làm sách môn Văn, đưa những bài mới, bài khó vào sách để theo kịp với sự phát triển của văn học trong nước và thế giới.

Ý tưởng này không có gì sai. Nhưng các tác phẩm dù là tuyệt hay ấy không thể trực tiếp đến với học sinh. Nó phải qua một khâu trung gian, đó là giáo viên. Trong nghề dạy học, vai trò của con người, cụ thể là vai trò của người thầy vô cùng quan trọng. Một kỹ sư, một nhà nghiên cứu chỉ tác động đến một sản phẩm. Sản phẩm ấy không tốt, người ta không giao cho anh làm sản phẩm mới nữa. Lãng phí chỉ dừng ở mức mất công đào tạo ra một kỹ sư, một nhà nghiên cứu tồi.

Nhưng trong nghề dạy học, một người thầy tác động đến rất nhiều học sinh và lại chưa có kết quả ngay nên không thể kịp thời thanh lọc. Mỗi năm cứ tính trung bình dạy khoảng 100 học sinh, thì trong 30 – 40 năm làm việc, người thầy đã tác động đến số lượng học sinh không nhỏ. Rồi những học sinh được người thầy ấy dạy dỗ nếu theo nghề dạy học lại tác động đến bao nhiêu học sinh nữa? Nói như thế để thấy vai trò của người thầy với học sinh là vô cùng lớn.

Mặt khác, người tiêu dùng sử dụng một sản phẩm, đọc một bài nghiên cứu, không cần biết tác giả của nó là ai cũng được nhưng học sinh thì không chỉ học kiến thức do người thầy truyền thụ, họ còn học thái độ, tư thế, tác phong, nhân cách, … của người thầy. Dạy người là ở đấy chứ không phải ở mấy bài giáo dục công dân hay mấy lời thuyết giảng đạo đức nhàm chán của thầy cô chủ nhiệm.

Với những ý tưởng mang cái mới, cái hay, cái hiện đại cho kịp với xu thế chung của thế giới, các vị có quan tâm đến thực trạng học môn Văn trong nhà trường, thái độ của học sinh đối với môn học vẫn được coi là chính, và chất lượng của giáo viên Văn hiện nay?

Sinh viên ngành Văn - họ là ai?

Hầu hết họ chọn thi vào khoa Văn đều không phải vì yêu thích môn học này. (Môn Văn còn có thể có những người say mê, chứ môn Sử thì số người có tình cảm với nó chắc vô cùng ít ỏi). Văn (hay Sử) được lựa chọn vì chẳng qua, thi khối C gồm những môn chỉ cần học thuộc lòng các bài văn mẫu, các bài giải sẵn có ở khắp nơi và còn đơn giản hơn học thuộc lòng là chỉ cần mang theo phao lúc vào phòng thi. Vì không có lòng say mê, lại thiếu vốn kiến thức cơ bản cần thiết cộng với tệ xin điểm, mua điểm tràn lan, không hiểu sau 4 năm ngồi trên giảng đường đại học họ sẽ học được những gì. Những tấm bằng “khá”, giỏi” trong nhiều hồ sơ xin việc không khiến cho chúng ta yên tâm về chất lượng của các thầy cô mới ra trường.

Điều đáng buồn là hiện nay, nhiều giáo viên dạy Văn nhưng không có thói quen đọc sách, các tác phẩm kinh điển của văn học thế giới như Kịch Sêc-xpia, Những người khốn khổ, Chiến tranh và hòa bình, Lão Gô-ri-ô… thậm chí họ còn chưa nhìn thấy. Những tác phẩm của các nhà văn nổi tiếng trong nước như nhóm Tự lực văn đoàn, Nguyên Hồng, Nam Cao, Tô Hoài, …còn chưa đọc hết. Nếu làm một cuộc điều tra, không biết có bao nhiêu phần trăm giáo viên đã đọc hết Truyện Kiều, đã thuộc được bao nhiêu câu trong Chinh phụ ngâm hay Cung oán ngâm? Và thái độ của họ với thời sự văn học trong ngoài nước thật đáng nghi ngại.

Những tác phẩm tương đối dễ hiểu như thế còn chưa đọc (chủ yếu vì không thích đọc) thì sao mong họ đọc và hiểu những bài thơ như “Tiếng đàn ghi-ta của Looc-ca” của Thanh Thảo hay truyện ngắn “Người trong bao” của Sê-khốp, chưa kể tới những bài nghị luận, phê bình khô khan?

Trong nghề dạy học, người thầy hiểu biết, say mê chưa chắc đã truyền được cái hiểu biết, cái say mê đến học sinh. Vậy với những người thầy chưa hiểu, chưa say, sao hấp dẫn được học sinh bằng lời giảng, sao truyền được cảm hứng tới học sinh để họ hiểu và cảm được tác phẩm? Với môn Lịch sử cũng vậy. Vì sao học sinh chán môn Sử?

Tất nhiên có nguyên nhân từ chương trình, từ sách giáo khoa… nhưng có một nguyên nhân quan trọng là do người dạy chưa có lòng say mê môn Lịch sử, chưa truyền được cảm hứng bi tráng và hào hùng của từng trang trong lịch sử dân tộc tới từng học sinh, chưa kể đến việc nhắc lại nhiều sự kiện, nhân vật nổi tiếng mà các thầy cũng khó có thể thoát khỏi cuốn sách giáo khoa.

Ông Vũ Nho cũng cho rằng chất lượng của giáo viên còn nhiều hạn chế do tiền lương của họ thấp, chưa đảm bảo đời sống tối thiểu. Điều này cũng không sai. Nhưng với nhiều giáo viên hiện nay, dù có trả bao nhiêu tiền lương họ cũng không thể có những bài giảng hấp dẫn, thu hút được người nghe, những bài giảng mang chất văn chương cần thiết. Bởi vì ngoài chuyện đời sống cơm áo, việc truyền cảm hứng văn chương tới người nghe phụ thuộc rất nhiều vào lòng say mê nghề nghiệp, vào chất lãng mạn bay bổng cùng với sự phong phú về ngôn ngữ thể hiện không thể thiếu của người giáo viên.

Việc thiếu cảm hứng, thậm chí dửng dưng với nội dung bài giảng của người dạy dẫn đến thực trạng đáng buồn là tình trạng đọc chép thường xuyên diễn ra trên lớp. Nguồn để đọc chép là các tài liệu tham khảo cả hay lẫn dở được phép và không được phép. Thầy đọc một cách chểnh mảng (vừa đọc vừa chờ đợi tiếng trống hết giờ học), còn trò cắm đầu viết lấy viết để mặc dù chẳng hiểu gì. Tất nhiên những bài chép ấy sẽ lập tức chìm vào quên lãng khi học sinh gấp vở lại, sao hy vọng nó còn để lại chút dư âm trong ký ức của học trò, càng khó có thể tin rằng nó sẽ giúp cho họ hình thành tính cách, hoàn thiện nhân cách. Nó gây một sự ức chế kinh khủng cho người học, khiến họ không những chẳng có hứng thú gì mà còn kinh hãi những giờ dạy và cả môn học vẫn được coi là hấp dẫn.

Cho nên, muốn công cuộc đổi mới thành công, mong các nhà cải cách hãy quan tâm đến việc nâng cao trình độ chuyên môn của người dạy, từ khâu tuyển chọn và quá trình học tập trong các trường sư phạm đến việc bồi dưỡng, nâng cao trình độ thường xuyên của giáo viên. Làm sao để không chỉ có trình độ chuyên môn nghiệp vụ, người giáo viên còn cần rất nhiều tâm huyết, một lòng mang tri thức đến với lớp trẻ.

Không làm được việc này, công cuộc đổi mới giáo dục dù hay đến mấy cũng chẳng thể làm rung chuyển được cái gì mà chắc chắn sẽ phải chuẩn bị cho một lần đổi mới tiếp theo.

Nhà giáo Dương Đình Giao