Trại gấu Hạ Long: Khi gấu là “con tin”

Hoạt động kinh doanh du lịch trích hút mật gấu tại Hạ Long hoạt động từ năm 2007 với 6 trại gấu lớn dọc theo tuyến đường chính đến vịnh Hạ Long - một trong những địa điểm du lịch nổi tiếng nhất Việt Nam. Các trang trại này thường xuyên tiếp đón xe chở khách du lịch, chủ yếu là Hàn Quốc. Du khách đến đây đều tận mắt chứng kiến việc trích hút mật gấu và mua mật gấu mang về nước. Hoạt động trên vi phạm pháp luật Việt Nam và Công ước về buôn bán quốc tế các loài động, thực vật hoang dã (CITES). Tuy nhiên, tình trạng này đã được giải quyết nhờ các chiến dịch tăng cường thực thi pháp luật của giới chức Quảng Ninh từ đần năm 2014.

Trại gấu Hạ Long đã chấm dứt việc trích mật nhờ sự can thiệp của các cơ quan chức năng. 

Thế nhưng có một thực tế được Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV) chia sẻ, sau sau 8 năm hưởng lợi từ việc kinh doanh du lịch trích hút mật gấu trái phép, các chủ trại gấu Hạ Long vẫn không từ bỏ ý định tận thu những giá trị cuối cùng từ các cá thể gấu sau khi ngành kinh doanh bất hợp pháp. Phần lớn các cá thể gấu tại Hạ Long đã chết sau nhiều năm bị khai thác quá mức. Cuộc sống của các cá thể còn lại đang bị chính các chủ gấu mang ra làm “con tin” với cơ quan chức năng để đòi số tiền bồi thường 40-50 triệu đồng/cá thể. Hành vi này thể hiện sự tận thu vô độ của những người bấy lâu nay đã vi phạm nghiêm trọng các quy định của pháp luật về bảo vệ động vật hoang dã (ĐVHD).

Tuy nhiên, các cá thể gấu còn lại đang được sử dụng làm "con tin" để thỏa thuận với cơ quan chức năng. 

Cuối năm 2005, Nhà nước đã hoàn thành chương trình gắn chíp và đăng ký quản lý đối với toàn bộ các cá thể gấu đang được nuôi nhốt tại Việt Nam với mục tiêu chấm dứt tình trạng săn bắt gấu từ tự nhiên để nuôi nhốt và trích hút mật. Kể từ đây, các chủ trang trại chỉ được tiếp tục nuôi nhốt đối với các cá thể gấu đã gắn chíp hoặc đăng ký quản lý với cơ quan có trách nhiệm tại địa phương. Tuy nhiên, vào năm 2007, các cơ quan chức năng tiếp tục phát hiện 81 cá thể gấu bị nuôi nhốt trái phép phục vụ mục đích du lịch trích hút mật gấu tại thành phố Hạ Long. Quyết định 47/2006/QĐ-BNN về việc ban hành quy chế quản lý gấu nuôi (có hiệu lực tại thời điểm đó) đã chỉ rõ: “Mọi cá thể gấu nuôi trái với quy định tại Quy chế này đều bị tịch thu. Chủ nuôi cá thể gấu đó phải chịu trách nhiệm pháp lý theo quy định hiện hành của pháp luật”.

Mặc dù vi phạm nghiêm trọng các quy định của pháp luật về bảo vệ gấu nhưng các chủ trại gấu tại Hạ Long vẫn được nhân nhượng, chỉ bị xử phạt vi phạm hành chính; tịch thu duy nhất 1 cá thể gấu ngựa đồng thời được đăng ký, gắn chíp quản lý và tiếp tục nuôi nhốt 80 cá thể gấu còn lại mà không được tiến hành bất cứ hoạt động khai thác gấu vì mục đích thương mại nào. 

Những con gấu này đã bị các chủ gấu tận thu trong vòng hơn 8 năm qua. 

Chính sự nhân nhượng này đã tạo điều kiện cho các chủ trang trại nuôi nhốt gấu tại Hạ Long tiếp tục thường xuyên đón nhận các đoàn khách du lịch Hàn Quốc đến thăm quan trích hút và mua mật gấu trái phép từ năm 2007 đến năm 2014. Trong một đợt khảo sát vào tháng 1/2013, cán bộ ENV đã ghi nhận trung bình mỗi ngày trang trại gấu Trường Thịnh 2 đón tiếp khoảng 10 xe với 200 khách du lịch đến thăm quan và mua mật gấu. 

“Rõ ràng, khoản thu nhập lớn từ trích hút và bán mật gấu trái phép trong 8 năm qua đã tạo điều kiện cho các chủ trang trại gấu “đổi đời”, đại diện EVN nói.          

Trước những bằng chứng về hành vi vi phạm pháp luật ngang nhiên của các chủ trang trại nuôi nhốt gấu tại Hạ Long do ENV thu thập được, các cơ quan chức năng địa phương đã thắt chặt giám sát nhằm ngăn chặn nguồn thu bất hợp pháp từ việc nuôi nhốt gấu. Kể từ đây, số lượng gấu tại Hạ Long cũng ngày càng giảm sút bởi các chủ trang trại gấu có xu hướng “bỏ mặc” gấu đói và ốm chết. Trước tình trạng như vậy, một số trung tâm cứu hộ có đủ khả năng vật chất, kỹ thuật đã đề nghị được cứu hộ và chăm sóc các cá thể gấu nuôi nhốt hiện đang bị bỏ mặc tại Hạ Long. Tuy nhiên, các chủ trại gấu thà để gấu chết, nhất định không chuyển giao cho các trung tâm cứu hộ nếu không “nhận được một khoản đền bù xứng đáng” cho số tiền họ đã bỏ ra để mua gấu trái phép trước đây bất chấp việc họ đã “bòn rút” cạn kiệt các túi mật của gấu để thu lời bất chính.

“Có lẽ ngay từ đầu, các chủ trại gấu này đã không bị xử lý nghiêm khắc theo đúng quy định nên họ tiếp tục thách thức sự nghiêm minh của pháp luật, sự kiên quyết của các cơ quan chức năng và sự bức xúc của người dân cũng như cộng đồng quốc tế. Vậy mà trong khi các chủ trại gấu ở Hạ Long đang sử dụng nhiều chiêu trò để tiếp tục trục lợi từ các cá thể gấu đáng thương, lại có ý kiến cho rằng chúng ta nên thỏa hiệp?”, bà Bùi Thị Hà, Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV) nói.

Bà Nguyễn Thị Phương Dung, Phó Giám đốc Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV) nhấn mạnh:“Việt Nam hiện còn khoảng 2000 cá thể gấu đều có nguồn gốc từ tự nhiên đang được nuôi nhốt tại các trang trại trên toàn quốc. Việc thiết lập cơ chế “tiền trao gấu trả” ở Hạ Long sẽ không những thể hiện sự nhượng bộ liên tiếp của Nhà nước trước các hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng về bảo vệ ĐVHD mà còn tạo nên tiền lệ xấu trong quá trình quản lý hoạt động nuôi nhốt gấu nói riêng và bảo vệ các loài ĐVHD nguy cấp của Việt Nam nói chung.”

Qua vụ việc này, ENV mong đợi cơ quan chức năng có thẩm quyền thể hiện thái độ không thỏa hiệp, nhân nhượng với vi phạm và ngay lập tức tịch thu, chuyển giao những cá thể gấu còn lại tại Hạ Long về các trung tâm cứu hộ phù hợp.

Trà Phương