Xuân về, lang thang qua các miền ẩm thực của người Việt

Trong cái se lạnh cuối đông và làn nắng xuân vàng ươm tràn về khắp nơi, người Việt hân hoan đón chào Tết như đón chào lễ hội của tâm hồn mình. Trong nhịp sống hối hả luân chuyển hàng ngày lẫn chiều sâu tâm linh, mỗi người Việt tin rằng Tết là thời khắc duy nhất mà cả người còn sống là ông bà, con cháu, bạn bè, làng xóm… đến tổ tiên tiền nhân sẽ hội ngộ để hưởng phước lộc trời cho và mừng năm mới. Bởi vậy, tất cả ai ai cũng dọn dẹp, trang hoàng nhà cửa, may áo mới tinh tươm và sắm những mâm cỗ ngon nhất để mời đãi lẫn nhau… Đây là dịp gia đình sum họp lại để làm cỗ cúng ông bà, để ăn bữa cơm tất niên…

Bởi vậy, bảng danh mục ẩm thực ngày Tết mang giá trị văn hóa Việt quay tròn bên mâm cơm cúng và bữa cơm truyền thống gia đình. Bao nhiêu hồ hởi trong chọn lựa nguyên liệu, bao nhiêu công phu, tài nghệ dồn đổ vào những món ăn cho ngày Tết, bao nhiêu tao nhã và ý nghĩ được tụ lại trong cách chế biến và bao nhiêu đón đợi chia mời hân hoan được bày lên bàn ăn ngày xuân…

Theo Tiến sĩ Nguyễn Nhã- Viện trưởng viện nghiên cứu ẩm thực Việt Nam: “ Do tùy thuộc vào đặc tính của địa lý và khí hậu mà các món ăn tại các vùng miền cũng có sự khác nhau rõ rệt. Đối với người dân miền nam, cái Tết thường được tổ chức rất mộc mạc đơn sơ và món ăn trong những ngày này cũng không xa rời với cuộc sống hằng ngày của họ: Cá kho nước dừa, hạt dưa, mứt….

  Món ăn ngày tết của người Kinh

Theo quan niệm của người dân cá là loài vật sống dưới nước và sông nước luôn gắn liền với đời sống của người dân miền nam. Bên cạnh đó, Người xưa còn quan niệm cá là sự giao thoa giữa trời- đất- cỏ -cây- sông nước và đầu năm gặp thủy là điềm may, nó mang lại tiền tài và thịnh vượng cho năm mới. Đồng thời, nó giúp con người tài giỏi và năng động hơn trong kinh doanh và cuộc sống, quan trọng hơn đó là cầu mong cho một năm mới sung túc, sum vầy, con đàn cháu đống. Theo quan niệm dân gian, trong bữa cơm đầu năm nhất thiết phải có cá, bởi nó sẽ cuốn trôi những nỗi buồn, cơ cực trôi theo dòng nước, sóng gió sẽ qua đi, gia đình mạnh khỏe và gặt hái nhiều thành công, tài lộc trong năm mới.

 Mâm cơm ngày tết của người Kinh

Tiến sĩ Nguyễn Nhã cho biết thêm: “Tuy các món ăn tại mỗi vùng miền có sự khác nhau, nhưng nó đều có mục đích chung là cầu mong sự may mắn, tài lộc sẽ đến với mình trong năm mới”. Đối với nhiều thế hệ người Hà Nội, chè kho đã trở thành món ăn thân thiết, luôn hiện diện trên mâm cỗ cúng gia tiên mỗi đêm giao thừa. Chè được làm bằng bột đậu xanh khô chứ không phải bằng đậu xanh tươi. Đậu xanh tươi sau khi ngâm nước qua đêm rồi đãi sạch vỏ, phơi khô rồi rang lên với lửa cho chín, sau đó xay thành bột mịn. Đây là nguyên liệu cho món chè kho. Bên cạnh đậu xanh còn có đường, hương hoa bưởi….Chè kho không phải là món ăn sang trọng, quyền quý nhưng lại là món ăn rất được chuộng trong những ngày tết. Bởi nó chứa đựng những điều tốt đẹp nhất của con người: Sự cần cù chịu khó, giản dị và chân tình của người dân…

 Món ăn ngày tết của người Mường

Cũng giống người Kinh, bánh chưng là món ăn đặc trưng ngày Tết của người Mường. Trước Tết 3 – 4 ngày, người dân bản thường cùng nhau gói bánh, đây thực sự là ngày hội với trai, gái trong bản.

 Ngày Tết của dân tộc Mường còn có món cá ướp chua, gắn với câu nói Ăn một miếng cá chua, sáng mắt cả năm. Cá bắt về sẽ được cắt thành khúc nhỏ, bỏ đầu đuôi, đem ướp muối, trộn đều với ít men rượu, cơm nguội rồi cho vào 1 cái hũ. Sau nửa tháng, bỏ tiếp thính vào. Cá ướp chua có thể để được từ 3 – 6 tháng.

Cơm nếp đồ là món ăn ưa thích của người dân tộc Mường. Món này được đồ bằng cuốp (là một loại cây thân mềm, đồ cơm bằng dụng cụ này sẽ không bị nứt) vẫn giữ được giá trị dinh dưỡng và hương vị thơm ngon của gạo. Sau khi cơm chín, người dân Mường sẽ đổ cơm vào nia hoặc thúng, mủng rồi để nguội, cơm sẽ dẻo ngon, không bị nát.

Người Mường còn có rất nhiều món ăn cổ truyền ngày lễ, tết khác như cá ốc đồ, rau trộn đồ, sườn rang mắm tôm, thịt trâu xào tiêu rừng, măng chua, ớt cá lá kiệu, dưa cá muối kiệu, chả lá bưởi, canh cây chuối rừng, nộm tai lưỡi… Trong văn hóa ẩm thực của người Mường, ngày lễ Tết không thể thiếu các loại rượu như rượu cần, rượu trắng; các loại nước từ cây rừng, nước chè và bánh đủ loại như bánh ống, bánh trôi, bánh uôi…

Chiếc bánh chưng, bánh giầy mang triết lý sống ân nghĩa, thủy chung với tổ tiên và thiên địa. Màu đỏ tươi của xôi gấc được coi là may mắn, đem lại mọi điều tốt lành cho cả năm. Món gà luộc để cúng cho ngày cuối và đầu năm sẽ mang đến một khởi đầu thuận lợi, vạn phúc đong đầy. Món thịt đông trong như thạch thể hiện cho sự an lành, trong trẻo vạn niên, tình duyên tốt đẹp. Thịt kho hột vịt là món ăn của trên thuận dưới hòa, giàu sang phú quý. Giò chả thì nhiều loại, song dù loại nào thì cũng có một hương vị riêng để bày tỏ mong ước trong ấm ngoài êm, phúc lộc đầy nhà… Mâm cỗ Tết, từ bao đời nay vẫn là sự hội tụ của không chỉ hương, sắc mà còn mang cả ý nghĩa sâu xa của ước mong một cuộc sống đầy đủ và viên mãn trong năm mới..

Từ ngàn xưa, màu đỏ luôn được xem là màu may mắn, hạnh phúc nên không biết từ bao giờ mà xôi gấc đã trở thành món ăn không thể thiếu trong mâm cơm ngày tết, đặc biệt là trong thời khắc cả gia đình đón chào năm mới. Đĩa xôi gấc thơm nồng lan tỏa, được những bàn tay của người mẹ, gười vợ đơm tròn đầy đặn dưới làn khói hương vờn nhẹ đã chứa đựng một sắc độ tâm linh, nó trở thành niềm tin cho những điều an lành, hạnh phúc sẽ đến trong tương lai.

Một mùa xuân nữa đang đến, giờ là thời điểm các gia đình đang tất bật chuẩn bị đón chào năm mới với niềm tin, hi vọng và hạnh phúc mới. Chạy dài từ Bắc chí Nam, từ dân tộc Kinh đến những dân tộc ít người, không khí xuân đang lan tỏa trên mọi ngóc ngách của các gia đình.