Sau 38 năm đổi mới, Việt Nam đã trở thành quốc gia có thu nhập trung bình và đang đẩy mạnh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021-2030 của Việt Nam đề ra mục tiêu tăng năng suất lao động xã hội bình quân đạt trên 6,5%/năm.

Việt Nam cũng xác định quan điểm về đổi mới mô hình tăng trưởng theo hướng "Chuyển dần từ dựa vào gia tăng số lượng các yếu tố đầu vào của sản xuất sang dựa vào tăng năng suất, chất lượng lao động, ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo". Đây chính là những định hướng quan trọng và rất thách thức với một nước đang phát triển như Việt Nam.

Trong đó, các chuyên gia đánh giá, một trong những nguyên nhân khiến động lực phát triển kinh tế là năng suất chất lượng ở nước ta còn hạn chế so với các nước trong khu vực đó là doanh nghiệp Việt Nam chưa tiếp cận với năng suất một cách bài bản. Hướng khắc phục là cần phát triển đội ngũ chuyên gia năng suất ở doanh nghiệp cũng như chuyên gia năng suất ở các tổ chức tư vấn hỗ trợ doanh nghiệp áp dụng các công cụ năng suất.

Chia sẻ với phóng viên Tạp chí Chất lượng Việt Nam, bà Màn Thuỳ Giang - Viện Tiêu chuẩn Chất lượng Việt Nam - Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia cho biết, để quản lý chất lượng chuyên gia năng suất của Việt Nam một trong những điều không thể thiếu đó là đưa ra các tiêu chí đánh giá cho chuyên gia năng suất và đánh giá việc đáp ứng của chuyên gia năng suất theo các tiêu chí đó. Tiêu chuẩn chính là chuẩn mực và cơ sở cho việc đánh giá năng lực chuyên gia năng suất tại Việt Nam.

Theo bà Giang, nhấn mạnh tầm trọng của phát triển năng suất dựa trên nền tảng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, tiếp nối, phát triển hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng suất chất lượng, ngày 31/8/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1322/QĐ-TTg phê duyệt chương trình quốc gia hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng suất chất lượng sản phẩm hàng hóa giai đoạn 2021-2030, trong đó Mục tiêu đào tạo nguồn nhân lực cho các hoạt động nâng cao năng suất chất lượng được thể hiện thông qua:

Giai đoạn 2021-2025: Đào tạo, chứng nhận đạt tiêu chuẩn cho khoảng 600 chuyên gia năng suất chất lượng tại các bộ, cơ quan, địa phương và doanh nghiệp; Giai đoạn 2026-2030: Đào tạo, chứng nhận đạt tiêu chuẩn cho khoảng 1000 chuyên gia năng suất chất lượng, trong đó có khoảng 200 chuyên gia được chứng nhận đạt trình độ khu vực và quốc tế.

Đồng thời, ngày 11/01/2021, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 36/QĐ-TTg về việc ban hành Kế hoạch tổng thể nâng cao năng suất dựa trên nền tảng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo giai đoạn 2021-2030, theo đó giao Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì, phối hợp các Bộ ngành liên quan xây dựng tiêu chí, tiêu chuẩn đánh giá chuyên gia năng suất của Việt Nam; phát triển hệ thống chứng nhận, đào tạo chuyên gia năng suất của Việt Nam phù hợp hệ thống tiêu chuẩn của các quốc gia tiên tiến trong khu vực.

Chính vì vậy, việc xây dựng tiêu chuẩn quốc gia về chuyên gia năng suất quốc gia của Việt Nam làm căn cứ để đánh giá năng lực chuyên gia năng suất của Việt Nam hứa hẹn góp phần xây dựng mạng lưới chuyên gia năng suất trong nước được đào tạo bài bản và chứng nhận theo chuẩn mực quốc gia của Việt Nam, là nhiệm vụ trọng tâm thời gian tới nhằm đáp ứng các yêu cầu mà Thủ tướng Chính phủ đề ra.

Thời gian qua, Viện Năng suất Việt Nam đã nghiên cứu, phối hợp Viện Tiêu chuẩn Chất lượng Việt Nam, cụ thể là Ban kỹ thuật TCVN/TC 176 về Quản lý chất lượng và Đảm bảo chất lượng triển khai xây dựng Tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) của Việt Nam và đến ngày 12/04/2023, Bộ trưởng Bộ KH&CN đã ra quyết định công bố TCVN 13751:2023 về Yêu cầu đối với chuyên gia năng suất.

Tiêu chuẩn này được xây dựng dựa trên cơ sở tham khảo tiêu chuẩn APO-PS 101:2019 Requirements for Productivity Specialists của Tổ chức Năng suất Châu Á (APO), đưa ra các yêu cầu phù hợp với điều kiện thực tế tại Việt Nam. Theo TCVN 13751:2023, chuyên gia năng suất sẽ được chứng nhận theo cấp chuyên gia là: Chuyên gia năng suất; Chuyên gia năng suất trưởng; Chuyên gia năng suất cao cấp và theo lĩnh vực hoạt động chuyên môn: Tư vấn; Đào tạo; Nghiên cứu; Thúc đẩy.

Các tiêu chí cho cấp chuyên gia và cho các lĩnh vực chuyên môn trong TCVN của Việt Nam được xây dựng cơ bản dựa trên tiêu chí và tương đương với tiêu chuẩn chuyên gia năng suất của Tổ chức Năng suất châu Á (APO), vì vậy chuyên gia năng suất đáp ứng yêu cầu của TCVN thì cũng đáp ứng tiêu chí của APO và có thể được chứng nhận theo tiêu chuẩn của APO. Việc hài hòa yêu cầu của tiêu chuẩn quốc gia của Việt Nam với tiêu chuẩn quốc tế như vậy cũng sẽ tạo thuận lợi cho việc thừa nhận lẫn nhau kết quả chứng nhận chuyên gia năng suất giữa các quốc gia.

Bà Giang thông tin thêm, Tổ chức Năng suất Châu Á (APO) xây dựng và ban hành tiêu chuẩn chuyên gia năng suất APO-PS 101:2019 nhằm thực hiện kế hoạch hỗ trợ các quốc gia xây dựng mạng lưới chuyên gia năng suất trong khu vực. Theo đó, APO tiến hành đánh giá, chứng nhận chuyên gia năng suất theo tiêu chuẩn APO-PS 101:2019 ở 4 lĩnh vực: cung cấp các dịch vụ quảng bá, đào tạo, nghiên cứu và tư vấn thực hiện giải pháp năng suất phù hợp cho các tổ chức khách hàng.

Có 3 loại hình chứng nhận đang được áp dụng: Chuyên gia năng suất được chứng nhận của APO; Chuyên gia năng suất cao cấp được chứng nhận của APO; Chuyên gia năng suất hàng đầu được chứng nhận APO.

Các yêu cầu về năng lực chuyên gia được xác định qua nhóm tiêu chí: Nhóm thứ nhất, năng lực chuyên gia. Trong đó, yêu cầu tiên quyết về năng lực: Trình độ học vấn, đào tạo chuyên môn năng suất, kinh nghiệm làm việc, xác nhận từ khách hàng; Các chuyên môn về cải tiến năng suất: Đánh giá thực trạng năng suất; giải pháp cải tiến năng suất cơ bản; giải pháp cải tiến năng suất chuyên sâu; Các kỹ năng thực hiện: Tư vấn, đào tạo, nghiên cứu, quảng bá; Các kỹ năng cá nhân: Quan hệ khách hàng, quản lý các bên liên quan, giao tiếp, quản lý nhóm.

Nhóm thứ hai, quy tắc ứng xử nghề nghiệp: gồm 15 tiêu chí quy định quy tắc ứng xử với khách hàng, cộng đồng và thể hiện tính chuyên nghiệp trong cải tiến năng suất.

Hiện nay, tiêu chuẩn APO-PS 101:2019 đã được phổ biến tới tất cả quốc gia thuộc tổ chức Năng suất Châu Á (APO) và Việt Nam là quốc gia thành viên đã được chỉ định triển khai chương trình chứng nhận cho chuyên gia năng suất và chuyên gia năng suất cấp cao (senior) của APO. Tại Việt Nam hiện đã có 25 chuyên gia được chứng nhận chuyên gia năng suất theo tiêu chuẩn của APO.

Từ quá trình công tác thực tế, ông Nguyễn Tùng Lâm - Viện trưởng Viện Năng suất Việt Nam - Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia chỉ ra, dù lực lượng chuyên gia năng suất của Việt Nam đã được đào tạo nhiều nhưng việc phổ cập và định hướng đến các ngành, lĩnh vực, đặc biệt đến các doanh nghiệp ở địa phương còn hạn chế. Ngược lại doanh nghiệp địa phương, đa phần là doanh nghiệp nhỏ và vừa có nhu cầu về năng suất nhưng cơ hội tiếp cận lại chưa cao. Để tháo gỡ vướng mắc này, cần tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu, thiết thực nhằm đưa năng suất đến những doanh nghiệp cần.

Cũng theo ông Lâm, hiện có 2 chương trình đào tạo chuyên gia năng suất: Một là chương trình đào tạo tuân theo yêu cầu tiêu chuẩn quốc tế - chương trình của APO. Hai là chương trình đào tạo tuân theo tiêu chuẩn quốc gia TCVN do chúng ta mới xây dựng. Đối với cả 2 chương trình thì các đơn vị liên quan của Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia đều có thể cung cấp hoạt động đào tạo nâng cao trình độ cho các ứng viên.

Đối với chương trình chứng nhận theo tiêu chuẩn của APO trong Ủy ban cũng có Văn phòng Chứng nhận chuyên gia năng suất theo chuẩn APO gọi là ViProCB. Trên địa chỉ của Văn phòng này cũng có đường link hướng dẫn và nội dung online để các cử nhân có thể tiếp cận và đăng kí tham gia chứng nhận đáp ứng tiêu chuẩn của APO. Còn chương trình chứng nhận của TCVN thì có thể đăng kí thông qua Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia.

Dự kiến các tổ chức đào tạo đối với chuyên gia năng suất có thể mở rộng trong nước tại các trường đại học, cũng như các viện nghiên cứu, trung tâm đào tạo về vấn đề năng suất để tạo ra mạng lưới chuyên gia năng suất thu hút các ứng cử viên trên toàn quốc.

Thiết kế: Thanh Tùng