Thử nghiệm thành thạo là hoạt động quan trọng đảm bảo mục tiêu phòng thí nghiệm thường xuyên cung cấp các kết quả thử nghiệm có độ chính xác cao đáp ứng nhu cầu của khách hàng. Thử nghiệm thành thạo được áp dụng theo tiêu chuẩn ISO/IEC 17043 - Đánh giá sự phù hợp - Yêu cầu chung đối với thử nghiệm thành thạo.

Nói cách khác, thử nghiệm thành thạo là một trong những công cụ quan trọng với các tổ chức công nhận, cơ quan quản lý nhà nước và khách hàng để đánh giá năng lực kỹ thuật của các phòng thử nghiệm, phòng xét nghiệm và phòng hiệu chuẩn (gọi chung là phòng thí nghiệm), đồng thời giúp các phòng thí nghiệm trong hoạt động kiểm soát chất lượng cũng như chứng minh năng lực kỹ thuật đối với các bên quan tâm.

Thử nghiệm thành thạo ngày càng được sử dụng rộng rãi trên bình diện quốc tế với nhiều mục đích như: Đánh giá việc thực hiện các phép thử/phép đo cụ thể của phòng thí nghiệm và giám sát năng lực của phòng thí nghiệm; Nhận biết vấn đề trong phòng thí nghiệm và các hành động khắc phục/cải tiến;

Thiết lập tính hiệu lực và khả năng so sánh của các phương pháp thử hay phương pháp đo; Xác nhận giá trị sử dụng của phương pháp, tuyên bố về độ không đảm bảo đo; Xác định giá trị ấn định cho mẫu chuẩn và đánh giá sự phù hợp của mẫu chuẩn; Hỗ trợ cho những tuyên bố tương đương giữa các phép đo của các Viện Đo lường quốc tế...

Hiện tại, nhiều tổ chức công nhận ở châu Âu, châu Mỹ, châu Úc cũng như một số tổ chức công nhận trong khu vực như Thái Lan, Đài Loan (Trung Quốc), Singapore, Trung Quốc,... đã thực hiện hoạt động đánh giá tổ chức cung cấp thử nghiệm thành thạo. Tại Việt Nam, có một số đơn vị đang thực hiện cung cấp các dịch vụ thử nghiệm thành thạo, so sánh liên phòng đã được đánh giá và công nhận theo ISO/IEC 17043:2010 như Trung tâm Kỹ thuật Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng 3 (Quatest 3), Viện Kiểm nghiệm an toàn vệ sinh thực phẩm Quốc gia, Bệnh viện Phổi Trung ương, Viện Pasteur TP.HCM,... 

Theo bà Hồ Trần Ngọc Quyên - Trung tâm Kỹ thuật Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng 3 (Quatest 3) - Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng, thử nghiệm thành thạo đang là một trong những tiêu chí quan trọng để chỉ định/công nhận phòng thí nghiệm. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều bộ, ngành chưa quan tâm nhiều đến việc sử dụng thử nghiệm thành thạo như một công cụ để chỉ định phòng thí nghiệm. Một số bộ, ngành quy định phân loại chỉ tiêu chưa hợp lý, quá cụ thể dẫn đến gây khó khăn cho phòng thí nghiệm khi lựa chọn chương trình thử nghiệm thành thạo.

Mặt khác, các nhà cung cấp thử nghiệm thành thạo đã được công nhận tại Việt Nam cũng tăng nhiều trong những năm gần đây, điều này bước đầu hình thành thị trường cạnh tranh, dẫn đến có nhà cung cấp thử nghiệm thành thạo giảm giá thành khiến chất lượng chương trình thử nghiệm thành thạo giảm.

Ngoài ra, công tác thử nghiệm thành thạo tại nước ta chủ yếu tập trung vào các lĩnh vực: hóa và vi sinh trong thực phẩm, thức ăn chăn nuôi và phân bón,... Trong đó, một số lĩnh vực chưa phát triển nhiều như: cơ điện, vật liệu (cơ, lý tính), đo lường... Một số lĩnh vực hẹp, chỉ có một số ít phòng thí nghiệm có khả năng thực hiện dẫn đến khó triển khai chương trình thử nghiệm thành thạo...

Từ những vấn đề nêu trên, bà Hồ Trần Ngọc Quyên đưa ra một số kiến nghị. Cụ thể, cơ quan quản lý cần ưu tiên các kết quả thử nghiệm thành thạo từ chương trình đã được công nhận khi đánh giá chỉ định/tái chỉ định; đưa ra định hướng các lĩnh vực cần chú ý phát triển trong từng giai đoạn để tập trung phát triển chương trình thử nghiệm thành thạo; Cần có chính sách/quy định cụ thể, thống nhất về việc sử dụng thử nghiệm thành thạo là công cụ để đánh giá, xem xét năng lực của các phòng thí nghiệm phù hợp với phạm vi chỉ định (đơn vị tổ chức, đối tượng, chỉ tiêu, nền mẫu, tần suất...).

Cơ quan quản lý cần phối hợp với nhà cung cấp thử nghiệm thành thạo có năng lực để nghiên cứu thực hiện tổ chức chương trình thử nghiệm thành thạo cho các chỉ tiêu trong phạm vi, đặc biệt các chỉ tiêu mới, khó... hiện chưa có đơn vị tổ chức để có cơ sở đánh giá năng lực phòng thí nghiệm; Tổ chức các chương trình thử nghiệm thành thạo nhiều vòng. Từ đó có thể phân tích sâu hơn về năng lực của các phòng thí nghiệm trong lĩnh vực liên quan, để có biện pháp nâng cao năng lực của các phòng thí nghiệm (nếu cần thiết).

Đồng thời, cơ quan quản lý cần truyền thông để phòng thí nghiệm duy trì tham gia chương trình thử nghiệm thành thạo để có thể theo dõi và đánh giá dữ liệu của phòng thí nghiệm theo thời gian; Có thể lựa chọn chương trình phù hợp nhất với nhu cầu (mẫu, phương thức đánh giá, chính sách của nhà cung cấp thử nghiệm thành thạo); Hiểu rõ và sử dụng hiệu quả kết quả thử nghiệm thành thạo để cải tiến quy trình (ngoài mục đích đáp ứng yêu cầu công nhận/ chỉ định)...

Thiết kế - Thanh Tùng