Kể từ khi tiêu chuẩn Việt Nam đầu tiên được ban hành vào năm 1962, hệ thống tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật của nước ta đã ngày càng phát triển với khoảng trên 14.000 tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) và 800 quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN), làm chuẩn mực quan trọng cho hoạt động sản xuất, kinh doanh và quản lý. Tỷ lệ hài hòa của TCVN với tiêu chuẩn quốc tế và khu vực không ngừng được nâng lên, đến nay đã đạt gần 60%.

Các chuyên gia đánh giá, hoạt động tiêu chuẩn đo lường chất lượng đã và đang góp phần tích cực nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, hàng hóa Việt Nam; bảo đảm an toàn cho con người và môi trường; góp phần tăng cường xuất khẩu và thuận lợi hóa giao dịch thương mại của Việt Nam trên trường quốc tế;… Từ đó, đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, tiêu chuẩn đo lường chất lượng phải làm cho các tổ chức, doanh nghiệp thấy đây là “đòn bẩy” nâng cao năng lực cạnh tranh, tạo uy tín cho họ thay vì là chi phí tuân thủ. Trong đó: “Tiêu chuẩn là dẫn đường; Đo lường để phục vụ cho đánh giá, ra quyết định, để chứng minh; Chất lượng tạo niềm tin”.

Cụ thể, tiêu chuẩn phải là phương tiện dẫn dắt, kéo doanh nghiệp, dẫn đường doanh nghiệp, dẫn đường quốc gia. Tiêu chuẩn không chỉ là khuôn khổ kỹ thuật, mà phải đóng vai trò định hướng phát triển công nghệ, sản phẩm, thị trường. Quốc gia muốn tới đâu thì dùng tiêu chuẩn để dẫn quốc gia tới đó. Quy chuẩn là sàn, cần dựa trên thực tiễn Việt Nam để ban hành. Tiêu chuẩn là đỉnh, là cái phải tiến tới, cần dựa vào tiêu chuẩn quốc tế để ban hành. Quản lý lĩnh vực này phải vừa nhìn gần vừa phải nhìn xa.

Đối với trụ cột đo lường, Bộ trưởng cho rằng, thực tế người châu Á chưa trọng số liệu, cảm tính nhiều nên nhà nước phải có vai trò lớn trong giai đoạn đầu về đo lường. Phải xây dựng được văn hóa ra quyết định dựa trên dữ liệu, đo để ra quyết định, để cải tiến, để ra quyết định đúng, cải tiến nâng cao chất lượng sản phẩm/dịch vụ của mình, không phải cho nhà nước, không phải chi phí tuân thủ, mà giống như hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D).

Xây dựng hệ sinh thái đo lường đáng tin cậy, dễ dàng tiếp cận, phục vụ mọi cấp ra quyết định, từ người dân, doanh nghiệp tới nhà nước, trong đó nhà nước phải là đầu tiên. Quy định mọi chính sách công đều phải có chỉ số đầu ra và công cụ đo lường. Hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận dễ dàng với dịch vụ đo lường - thử nghiệm - đánh giá đạt chuẩn quốc tế, với chi phí hợp lý.

Chất lượng bao gồm đánh giá và thực thi quản lý chất lượng. Chất lượng là uy tín, danh dự và tự hào, là yếu tố cạnh tranh số 1, là sinh tồn của doanh nghiệp, là sự phát triển bền vững, là bảo vệ người tiêu dùng, cân bằng giữa tự nguyện và bắt buộc, xây dựng chất lượng phải từ khâu đầu tiên hình thành ra sản phẩm.

Bộ trưởng nhận định, tiêu chuẩn đo lường chất lượng giống như chu trình PDCA (Plan – Do – Check – Act), cụ thể “Plan” là làm tiêu chuẩn, “Do” là tạo ra sản phẩm/dịch vụ, “Check” là đo lường, đánh giá, còn “Act” là quản lý chất lượng (giám sát, xử lý, cải tiến). Khi đó tiêu chuẩn đo lường chất lượng là một khâu khép kín, liên tục hoàn thiện.

Nói về mối quan hệ giữa tiêu chuẩn và khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, tiêu chuẩn là một bộ phận của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Vì vậy, thứ nhất cần xây dựng tiêu chuẩn trong các lĩnh vực công nghệ chiến lược, công nghệ mới. Tiêu chuẩn hóa trong các lĩnh vực AI, tính toán lượng tử, công nghệ sinh học, IT, CNS, dữ liệu lớn, chuỗi khối, y tế, năng lượng mới, đường sắt cao tốc, năng lượng hạt nhân, robot, xe điện, xe tự lái.

Thứ hai là nâng cao chất lượng tiêu chuẩn thông qua đổi mới công nghệ làm tiêu chuẩn: Tăng chi khoa học công nghệ cho nghiên cứu tiêu chuẩn, coi tiêu chuẩn như một bộ phận của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Tăng đầu tư công nghệ cho công tác tiêu chuẩn. Xây dựng các nền tảng số dùng chung cho công tác tiêu chuẩn.

Thứ ba là hoàn thiện cơ chế chuyển đổi kết quả khoa học công nghệ thành tiêu chuẩn. Hoàn thiện cơ chế đánh giá và hỗ trợ của nhà nước trong quá trình chuyển đổi kết quả khoa học công nghệ thành tiêu chuẩn, thúc đẩy tiêu chuẩn hóa đối với các lĩnh vực như quản lý công nghệ, dịch vụ đánh giá kết quả khoa học công nghệ.

Mặt khác, cần tập trung tiêu chuẩn hóa một số ngành ưu tiên như: Ngành công nghiệp - Tiêu chuẩn hóa để củng cố nền tảng phát triển các ngành công nghiệp. Xây dựng tiêu chuẩn linh kiện, quy trình sản xuất, vật liệu nền tảng và công nghệ nền. Nghiên cứu, ứng dụng các tiêu chuẩn cơ bản và phổ biến. Tiêu chuẩn hóa để tối ưu hóa và nâng cấp ngành công nghiệp;

Phát triển số - Tiêu chuẩn về dịch vụ công trực tuyến, về làng số, xã số, trung tâm điều hành thông minh, giao thông thông minh, đô thị thông minh, thành phố thông minh. Tiêu chuẩn về dữ liệu; Đổi mới sáng tạo - Tiêu chuẩn về đổi mới công nghệ. Tiêu chuẩn về mở rộng đường biên công nghệ. Tiêu chuẩn về đổi mới sáng tạo. Tiêu chuẩn về vườn ươm. Tiêu chuẩn về quỹ đổi mới công nghệ, quỹ đầu tư mạo hiểm;

Phát triển xanh - Xây dựng Tiêu chuẩn về trung hòa carbon. Tiêu chuẩn về bảo vệ môi trường và hệ sinh thái. Thúc đẩy sử dụng tài nguyên thiên nhiên tiết kiệm và hiệu quả. Củng cố nền tảng tiêu chuẩn hóa cho sản xuất xanh. Tăng cường vai trò định hướng của tiêu chuẩn hóa trong tiêu dùng xanh; Quản trị quốc gia - Xây dựng tiêu chuẩn về quản trị quốc gia, tiêu chuẩn về xây dựng chính sách;…

Có thể nói, với những định hướng và hành động cụ thể, ngành tiêu chuẩn đo lường chất lượng sẽ trở thành động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân và gia tăng năng lực cạnh tranh quốc gia, từ đó tạo nền tảng hướng đến phát triển bền vững trong lương lai.

Thiết kế - Thanh Tùng