Bài toán quản lý thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam

Tổng cục Quản lý thị trường (QLTT) cho biết, thời gian qua, tình trạng nhập lậu thuốc lá thế hệ mới vào Việt Nam có chiều hướng gia tăng. Trong 8 tháng đầu năm 2020, lực lượng chức năng đã bắt giữ hơn 8.300 vụ, tịch thu hơn 8 triệu gói thuốc lá nhập lậu các loại. Riêng thuốc lá thế hệ mới số vụ thu giữ và số lượng thu giữ ngày càng tăng lên.

Cũng theo Tổng cục Quản lý thị trường, nếu trong năm 2019 Hà Nội chỉ kiểm tra 6 vụ và thu giữ gần 1.000 sản phẩm liên quan đến thuốc lá thế hệ mới, thì trong 9 tháng đầu năm 2020 QLTT Hà Nội cũng đã xử phạt 6 vụ, thu giữ hàng nghìn sản phẩm. Tại TP. HCM, Hải quan TP. HCM đã thu giữ 4 kiện hàng nghi là thuốc lá thế hệ mới, với tổng giá trị hàng thu giữ được khoảng 1 tỷ đồng

Theo các cơ quan quản lý nhà nước, sự xuất hiện của mặt hàng thuốc lá thế hệ mới đang liên quan trực tiếp đến hệ thống pháp luật hiện hành về phòng, chống tác hại của thuốc lá. Đặc biệt đây là loại hành hóa trong sản xuất và kinh doanh, vừa là loại sản phẩm có ảnh hưởng lớn đến sức khỏe của người tiêu dùng. Vì vậy, cần phải đặt ra yêu cầu có biện pháp để quản lý, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng và trật tự quản lý nhà nước.

Thực tế quy định pháp luật hiện nay chưa có chế tài xử lý thuốc lá thế hệ mới, nên các cơ quan chức năng chỉ có thể xử lý đây là loại hàng hóa do nước ngoài sản xuất, không có hóa đơn chứng từ chứng minh nguồn gốc nên các việc xử lý chưa sát với hành vi vi phạm. Vì vậy, pháp luật cần điều chỉnh theo kịp các hiện tượng, cần có khung pháp lý phù hợp cho mặt hàng này để có mức hình phạt cụ thể và xác đáng.

Tại Việt Nam, toàn bộ tiêu chuẩn Việt Nam về thuốc lá hiện hành đều mới chỉ được áp dụng cho thuốc lá truyền thống. Các mặt hàng thuốc lá thế hệ mới chưa được phân loại hàng hóa, chưa có tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật để nhập khẩu. Đồng thời, cụm từ “Thuốc lá thế hệ mới” chưa hề xuất hiện trong bất cứ một văn bản pháp lý nào. Chính vì vậy, trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, lực lượng chức năng gặp rất nhiều khó khăn.

Liên quan tới vấn đề quản lý thuốc lá thế hệ mới, thuốc lá điện tử, tại Hội thảo tham vấn ý kiến các chính sách quản lý sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đây, bà Lê Thị Thu -Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam, tại Việt Nam chưa có cơ chế, chính sách quản lý thuốc lá điện tử và nung nóng nên các sản phẩm này được bày bán, quảng cáo mạnh mẽ trên các mạng xã hội. Do vậy, cần có sự vào cuộc của các cơ quan chức năng để sản phẩm chưa được phép lưu hành được bán tự do trên thị trường, đồng thời cần xem xét, cấm bán, sản xuất, quảng cáo các sản phẩm này tại Việt Nam.

Một loạt vấn đề liên quan đến thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam cần được xem xét, như thuốc lá thế hệ mới có quan hệ thế nào với sức khỏe và y tế; việc quản lý thuốc lá thế hệ mới thế nào để không ảnh hưởng đến vấn đề thu thuế. Ngoài ra, cần định dạng vấn đề: Các loại thuốc lá tác động đến sức khỏe, kinh tế, xã hội, môi trường, phòng tránh cháy nổ...

Ở nhiều quốc gia, xu hướng sử dụng thuốc lá thế hệ mới đang ngày càng phổ biến. Như ở Nhật Bản, công ty PMI cho hay các sản phẩm này đang chiếm 16,6% thị phần, ở Hàn Quốc là 7,3% thị phần. Còn tại Anh, Chính phủ Anh đã ban hành nhóm các đạo luật mới cho mặt hàng thuốc lá điện tử. Một phần trong đó là các tiêu chuẩn an toàn cho sức khỏe người dùng nhằm có một hành lang pháp lý đủ mạnh để kiểm soát. Phần còn lại tập trung tạo môi trường thuận lợi, hỗ trợ ngành công nghiệp thuốc lá điện tử đi đúng hướng.

Việt Nam là một trong số quốc gia hàng đầu thế giới về tỷ lệ sử dụng rượu bia và thuốc lá. Dự báo số lượng người hút thuốc sẽ vào khoảng 18 triệu người vào năm 2025, do vậy cần sớm ban hành tiêu chuẩn chất lượng cho sản phẩm này. Các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới bao gồm những khác biệt về mặt kỹ thuật, công nghệ và về khả năng phát thải, tác động với sức khỏe người sử dụng và cộng đồng so với thuốc lá truyền thống, do đó cần có tiêu chuẩn về chất lượng, an toàn riêng.

Hiện chưa có quy định riêng về quảng cáo, kinh doanh thuốc lá điện tử mà mới chỉ có quy định về thuốc lá truyền thống. Nguyên nhân do cơ quan quản lý còn lúng túng trong việc xếp thuốc lá điện tử vào nhóm hàng hóa nào để có quy định quản lý cho phù hợp. Các loại thuốc lá điện tử bán trên thị trường chủ yếu là hàng xách tay, được phép xách về mỗi người 2 cây miễn thuế, chứ chưa có sản phẩm nhập khẩu chính thức nên không có cơ sở tính thuế.

Bộ Công Thương đã đề xuất văn bản lên Chính phủ về việc quản lý thuốc lá. Các bộ: Y tế, Tài chính, Khoa học và Công nghệ, Kế hoạch và Đầu tư… sẽ có ý kiến về vấn đề thuốc lá thế hệ mới trong thời gian tới. Vấn đề đặt ra hiện nay là không để tình trạng bỏ trống việc quản lý thuốc lá thế hệ mới trôi nổi trên thị trường bởi không chỉ gây thất thu ngân sách cho Nhà nước mà còn mang đến nhiều nguy cơ cho người dùng từ giá cả, nguồn gốc đến chất lượng sản phẩm.

Bảo Linh