Báo động hiện tượng thuốc, thực phẩm chức năng bị vứt bỏ bên lề đường: Nguy cơ từ những 'bãi rác dược phẩm'

Hàng loạt phát hiện gây sốc từ Bắc vào Nam

Tháng 5/2025, trên quốc lộ 1A đoạn qua địa bàn tỉnh Thanh Hóa, người dân không khỏi bàng hoàng khi phát hiện hàng chục thùng thuốc tân dược và thực phẩm chức năng nằm ngổn ngang bên lề đường. Toàn bộ số thuốc còn nguyên bao bì, nhãn mác, thậm chí có những lô hàng được quảng cáo cao cấp như sản phẩm hỗ trợ sinh lý nam, thực phẩm tăng cường miễn dịch, collagen chống lão hóa...

Chỉ ít tuần sau, tại quận Bình Tân (TP.HCM), lực lượng chức năng tiếp tục thu giữ hàng trăm sản phẩm thực phẩm chức năng bị đổ trộm tại bãi đất hoang. Trong số đó, có những lô thuốc không rõ nguồn gốc, thiếu nhãn phụ tiếng Việt thể hiện dấu hiệu rõ ràng của hàng lậu hoặc hàng giả xách tay.

Nhiều sản phẩm thuốc, thực phẩm bị vứt bỏ bên lề đường.

Tình trạng này không chỉ diễn ra tại các đô thị lớn mà lan ra cả vùng nông thôn. Tại Bắc Giang, nhiều vỉ thuốc màu sắc bắt mắt trôi nổi dọc các kênh mương nội đồng, khiến người dân lo ngại trẻ nhỏ vô tình nhặt phải. Theo ghi nhận, một số loại thuốc trôi nổi tại đây là kháng sinh và viên sủi tăng lực.

Sự xuất hiện liên tục của những “bãi rác dược phẩm” khiến dư luận đặt câu hỏi: Tại sao những mặt hàng liên quan trực tiếp đến sức khỏe con người lại có thể bị xử lý lén lút, tùy tiện như vậy?

Vì sao thuốc, thực phẩm chức năng bị vứt bỏ bừa bãi?

Theo phân tích của lực lượng chức năng và giới chuyên gia, có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên như: Trong cuộc chạy đua cạnh tranh, nhiều doanh nghiệp nhập khẩu số lượng lớn thực phẩm chức năng, thuốc bổ nhưng không có kế hoạch tiêu thụ hợp lý. Khi hàng gần hết hạn, chi phí tiêu hủy chính thức (có giám sát môi trường, hóa đơn đầy đủ) quá cao, một số đối tượng chọn cách đổ trộm ra môi trường.

Dọn dẹp “chứng cứ” sau các đợt truy quét thuốc giả, khi lực lượng chức năng tăng cường kiểm tra, nhiều đường dây sản xuất và phân phối thuốc giả nhanh chóng tẩu tán hàng hóa, phi tang chứng cứ bằng cách đổ bỏ lén lút vào ban đêm. “Vỡ trận” từ các nhóm bán hàng xách tay trên mạng xã hội, nhiều người gom hàng ngoại không chính ngạch, khi không bán được hoặc bị siết chặt quản lý, đã vứt bỏ toàn bộ số hàng tồn để tránh bị phát hiện.

Lý do khác được đề cập là trốn tránh trách nhiệm tiêu hủy hợp pháp. Theo quy định, việc tiêu hủy dược phẩm kém chất lượng phải qua quy trình kiểm soát chặt chẽ, có sự giám sát của cơ quan chức năng. Thay vì thực hiện đúng quy định, không ít đơn vị chọn con đường vứt bỏ trái phép nhằm né tránh chi phí và thủ tục pháp lý rườm rà.

Hệ lụy khôn lường từ những bãi thuốc lộ thiên

Những viên thuốc màu sắc bắt mắt, dạng viên ngậm, viên sủi rất dễ bị trẻ em nhầm tưởng là kẹo. Không ít vụ ngộ độc thuốc ở trẻ nhỏ tại các nước từng được ghi nhận từ những viên thuốc trôi nổi như vậy. Đối với thuốc chứa kháng sinh, hormone hay hoạt chất mạnh, chỉ cần vài viên cũng đủ gây suy gan, suy thận cấp tính.

Theo Cục Bảo vệ môi trường, nhiều hoạt chất dược phẩm có thể tồn lưu lâu dài trong đất và nước ngầm. Việc tiêu hủy thuốc không đúng cách có thể làm phát tán các hợp chất độc hại, ảnh hưởng chuỗi thức ăn và sức khỏe con người về lâu dài.

Một mối nguy đáng sợ khác là các đối tượng làm thuốc giả có thể thu gom lại bao bì, vỏ hộp từ những bãi thuốc bị vứt bỏ để tái chế, đóng gói lại thành hàng giả, hàng nhái đưa trở lại thị trường.

Lãnh đạo Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) nhìn nhận: “Việc vứt bỏ thuốc bừa bãi hiện nay chủ yếu phát sinh từ việc quản lý lỏng lẻo khâu hậu kiểm. Đã đến lúc phải siết chặt toàn bộ vòng đời sản phẩm từ nhập khẩu, lưu hành đến tiêu hủy".

Theo quy định tại Luật Dược 2016, thuốc hết hạn, thuốc kém chất lượng buộc phải tiêu hủy có giám sát. Nếu tự ý tiêu hủy, thải bỏ ra môi trường là hành vi vi phạm pháp luật, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 235 Bộ luật Hình sự 2015 về "gây ô nhiễm môi trường nguy hiểm".

Tuy nhiên, trên thực tế, việc kiểm soát khâu tiêu hủy tại nhiều địa phương vẫn bị buông lỏng, thiếu lực lượng giám sát độc lập, thiếu sự vào cuộc quyết liệt của ngành y tế, môi trường và quản lý thị trường.

Người dân chỉ mua thuốc và thực phẩm chức năng tại cơ sở uy tín, có giấy phép rõ ràng.

Trước thực trạng nhức nhối này, Thanh tra Bộ Y tế cho biết đang phối hợp với lực lượng công an, quản lý thị trường triển khai các biện pháp: Rà soát, kiểm tra đột xuất các kho chứa, hệ thống phân phối dược phẩm, thực phẩm chức năng trên cả nước. Quy định bắt buộc đăng ký tiêu hủy với cơ quan chức năng và chịu trách nhiệm pháp lý nếu vứt bỏ trái phép. Xem xét áp dụng chế tài hình sự đối với các trường hợp tái sử dụng vỏ hộp, bao bì thuốc cho mục đích làm giả. Đề xuất Bộ Y tế ban hành hướng dẫn quy trình thu hồi thuốc quá hạn tại cộng đồng, khuyến khích các điểm thu gom dược phẩm an toàn tại phường, xã.

Ngoài ra, để tự bảo vệ sức khỏe gia đình, người tiêu dùng cần mua thuốc và thực phẩm chức năng tại cơ sở uy tín, có giấy phép rõ ràng. Tuyệt đối tránh các sản phẩm “xách tay”, quảng cáo online tràn lan, thiếu kiểm định chất lượng. Thường xuyên kiểm tra hạn sử dụng của thuốc trong gia đình; tiêu hủy đúng cách với sự hỗ trợ của các nhà thuốc, cơ sở y tế. Khi phát hiện tình trạng vứt bỏ thuốc nơi công cộng, cần báo ngay cho cơ quan chức năng xử lý. Bởi đằng sau mỗi viên thuốc bị vứt bỏ là cả mối hiểm họa cho sức khỏe cộng đồng. Nếu không siết chặt quản lý, những “bãi rác dược phẩm” lộ thiên sẽ tiếp tục âm thầm reo rắc hiểm họa mà hậu quả khó lường trước.

Cẩm Anh