Bí mật loài cây độc khiến cá chết trắng ở Quảng Trị

Ngày 15/5/2016, Công an huyện Hướng Hóa và Công an xã Tân Lập, tỉnh Quảng Trị đã xác định 9 đối tượng có liên quan tới việc hơn 30kg cá chết trắng ở khu vực suối Tân Trung.

Theo lời khai của các đối tượng này, vào ngày 13/5, họ tới con suối rồi lấy khoảng 5kg hạt thàn mát đã được xay nhỏ pha với nước, đổ trực tiếp dọc bờ suối. Sau khoảng 30 phút, các loại cá bắt đầu nổi lên mặt nước lờ đờ. Các đối tượng này đã bắt được 20kg cá và bán được 1,1 triệu đồng. Sau đó, cá tiếp tục nổi lên, chết phơi bụng nên người dân cạnh đó nhặt về cho gia súc ăn và báo với chính quyền.

Vậy hạt độc này là gì mà khiến cá chết trắng?

Theo tài liệu Những câu thuốc và vị thuốc Việt Nam của GS.TS Đỗ tất Lợi, cây thàn mát, hột mạt (mát), cây xa.. có tên khoa học antheroporum pierrei gagnep. Thuộc nhóm cánh bướm fabaceae (papilionaceae).

Cây thàn mát là một loại cây to, cao từ 8-24m. Lá kép lông chim, gồm 5-7 hoặc 9 lá chét, mọc đối, phiến lá chét dai, nhẵn, dài 7-11cm, rộng 3-4m. Cuống chung dài 9-12m, cuống lá chét dài 6-7mm. Cụm hoa mọc thành chùm ở kẽ lá hoặc ở đầu cành. Hoa màu hồng hay tím nhạt. Quả giáp dài 6cm, rộng 3,5cm, không cuống, dày 1,5-12mm. Mỗi quả có 1 hạt. Hạt hình trứng dài 16mm, rộng 14mm, dày 8-10mm, màu đỏ nâu, bóng.

Cây mọc hoang tại miền rừng núi Việt Nam, nhưng nhiều và hay được sử dụng tại miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ. T

Theo nghiên cứu năm 1940 của f.guichard (rev.med .chirurg fr. Extr. Orient, 3), trong thàn mát có một số chất dầu, các chất gôm, một số chất nhựa có độc tính đối với cá. Khi f.guichard tán hột bột mát cho vào nước có nuôi cá thì thấy có những con cá này có một thời kỳ kích thích ngắn, sau đó đến thời kỳ say dài hay ngắn tuỳ theo cá to nhỏ, cuối cùng thì cá chết.

Chất độc tập trung trong lá mầm, không có trong vỏ hạt.

Lợi dụng tính chất này, người ta thường dùng hạt của thàn mát để duốc cá (dùng những loài cây có độc, chủ yếu là cây rừng, thả xuống nước để cá chết rồi bắt cá về).

Tại huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái, vào năm 2003, ngư dân sinh sống quanh hồ Thác Bà dùng rất nhiều thàn mát để duốc cá. Người dân nơi đây cho rằng, khi dùng những độc dược này thì mức tàn sát có thể gấp trăm lần chài lưới, lá ngón độc với người thế nào thì thàn mát độc với cá cũng như vậy.

Lợi dụng độc tính, người ta còn dùng thàn mát để làm thuốc trừ sâu. Tuy nhiên, không nên lạm dụng như trường hợp ở Quảng Trị, Yên Bái.. vì có thể sẽ khiến tận diệt, tác động xấu tới môi trường.

Dũng Linh