Cách để có nước sạch sinh hoạt trong mưa bão

Người dân vùng bão cần loại trừ nguồn nước bẩn bằng quan sát thông thường. Nếu tìm được nguồn nước trong rồi thì cần tìm hiểu xem nước có nhiễm sắt hay phèn không (hai đặc trưng nhiễm phổ biến nhất). Theo đó, chỉ cần dùng mủ chuối (chặt từ bẹ chuối) nhỏ vào cốc nước lấy từ nguồn nước sinh hoạt và quan sát sự biến đổi màu của nước. Nước bị nhiễm phèn, sắt càng cao khi thử, màu nước càng ngả sang đỏ đậm. Nhóm bạn sinh viên đưa ra được bảng màu gồm năm mức độ khác nhau, tương ứng với độ đậm dần của màu là mức độ nhiễm sắt của nước.

Không cần có bảng màu trong tay, trên cơ sở nguyên lý này, mỗi gia đình có thể tự phân loại nước theo từng mức độ ô nhiễm sắt, phèn. Sau khi nhận biết nguồn nước có đủ tiêu chuẩn để xử lý cho sinh hoạt hay không, có thể tiếp tục làm sạch bằng mấy cách sau.

Đun sôi

Khi khử trùng cần xem xét trạng thái của nước ở nơi đó. Thuốc khử trùng ít hiệu nghiệm nếu nước đục. Cần phải lọc nước đục qua những khăn sạch hoặc để cho lắng xuống. Sau đó chiết phần nước trong ra để khử trùng. Nước chuẩn bị để khử trùng phải được chứa trong thùng sạch, có nắp đậy kín và không bị gỉ sét.

Có hai phương pháp khử trùng thông dụng và hiệu quả nếu lượng nước ít. Phương pháp đun sôi. Phương pháp này tốt nhất vì tiêu diệt hết vi trùng trong nước, và an toàn. Đun sôi nước một phút, mọi sinh trùng trong nước sẽ bị tiêu diệt (ở nơi có độ cao hơn một nghìn mét so với mặt biển, phải đun sôi trong vòng ba phút).

Có thể biến mùi nhạt nhẽo của nước đun sôi bằng cách sang nước, tức là đổ nước từ thùng này qua thùng khác (cách này được gọi là thông khí), hoặc để yên nước trong vòng vài giờ đồng hồ, hoặc cho vào mỗi lít nước sôi một nắm muối nhỏ.

Khử bằng hóa chất

Phương pháp thứ hai là khử trùng bằng hóa chất nếu không đun sôi được. Hai hóa chất thường dùng là chlorine (hay còn gọi là thuốc tẩy) và iodine. Chlorine và iodine có hiệu nghiệm nhẹ trong việc khử trùng Giardia, tuy nhiên không hiệu nghiệm trong việc khử trùng Cryptosporidium. Vì vậy, chlorine và iodine chỉ dùng để khử trùng nước giếng (thay vì cho nước sông, hồ, hay suối), vì nước giếng ít có những sinh trùng gây bệnh kể trên. Chlorine khử Giardia mạnh hơn là iodine. Tác dụng khử trùng của hai hoá chất này gia tăng nếu dùng trong nước nóng.

Cách thức sử dụng thuốc tẩy có chất chlorine thường được in ở nhãn dán ngoài bình. Nếu không có, hãy đọc xem tỷ lệ chlorine trong bình là bao nhiêu. Đối chất tỷ lệ này với bảng hướng dẫn dưới đây để biết phải dùng bao nhiêu giọt thuốc tẩy cho mỗi lít nước. Nếu không biết tỷ lệ chlorine, mỗi lít nước cho mười giọt thuốc tẩy. Có thể dùng gấp đôi nếu nước đục hay có màu hoặc cực lạnh.

Nước cần khử trùng phải được khuấy thật kỹ, để yên với nắp đậy trong vòng 30 phút. Nước này sẽ có thoáng mùi thuốc tẩy. Nếu không, nên cho thêm một liều nữa, và để yên thêm 15 phút cho thoáng hơi. Nếu nước có mùi thuốc tẩy quá nặng, nên mở nắp vài tiếng đồng hồ cho mùi tẩy bay ra hoặc sang nước nhiều lần từ thùng sạch này sang thùng sạch khác.

Có thể điều chế thuốc tẩy chlorine từ hạt Calcium Hypochlorite. Theo Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA), cứ mỗi hai gallon nước (tương đương 3,78 lít), hòa tan vào đó một muỗng đầy hạt calcium hypochlorite (xấp xỉ 1/4 ounce hay 7gram), ta sẽ có một dung dịch chlorine khoảng 500 mg/l bởi vì 70 % trọng lượng của hạt calcium hypochlorite là chất chlorine.

Để khử trùng có hiệu quả, cứ mỗi 100 phần nước cần phải khử trùng, cho vào đó một phần dung dịch chlorine ở trên. Điều này tương đương với trộn chung 1 pint (0,473 lít) của chất chlorine nguyên chất với 12.5 gallons (47,25 lít) nước cần phải khử trùng.

Iodine dùng trong nhà có thể dùng để khử trùng nước. Cho năm giọt thuốc iodine 2% vào một lít rưỡi nước trong. Nếu nước đục thì cho mười giọt và để yên dung dịch ít nhất 30 phút. Có thể mua những viên iodine có đủ liều cần thiết để khử trùng nước uống ở các quầy dược phẩm và bán dụng cụ thể thao. Phải sử dụng chúng theo như lời chỉ dẫn. Nếu không có lời chỉ dẫn, dùng một viên cho mỗi một lít rưỡi nước cần phải khử trùng.

Ngoài ra, người dân cũng cần phải chú ý tại vùng bão lụt, các công trình vệ sinh, cống rãnh bị ngập trong nước nên các chất thải của người và gia súc, xác động thực vật hòa vào nước gây ô nhiễm nặng cho môi trường nước, đất và đồ vật chìm trong nước khiến mầm bệnh rất dễ lan nhiễm vào thức ăn, nước uống gây bệnh cho mọi người dân. Hơn nữa, sau bão lũ, việc cung cấp lương thực và thực phẩm bị hạn chế, nhiều địa phương còn bị cô lập bởi nước lụt, chưa có điều kiện thực hiện ăn chín, uống sôi. Vì vậy, bệnh tiêu chảy, tả, lỵ là những bệnh hay gặp nhất sau bão. Vậy phải xử lý nước uống, sử dụng, chế biến bảo quản thực phẩm như thế nào để phòng ngừa những căn bệnh nguy hiểm này?

Khả năng tồn tại của vi khuẩn trong nước và thức ăn, nhất là ở nhiệt độ lạnh, phẩy khuẩn tả (PKT) có thể sống được từ vài ngày đến 2-3 tuần. PKT có thể tồn tại nhiều năm trong các động vật thân mềm ở vùng ven biển, nhưng dễ bị diệt bởi nhiệt độ 800C trong 5 phút, bởi hóa chất cloramin B 10% và bởi môi trường  axít; trực khuẩn Shigella gây bệnh lỵ tồn tại trong nước ngọt, rau sống, thức ăn từ 7- 10 ngày ở nhiệt độ phòng; ở quần áo nhiễm bẩn và trong đất 6- 7 tuần, nhưng bị diệt nhanh trong nước sôi, dưới ánh nắng mặt trời và các thuốc khử khuẩn thông thường. Trên thực tế hầu hết các vi khuẩn gây tiêu chảy cấp đều bị diệt bởi nước sôi 100 độ C và các hóa chất khử khuẩn thông thường cho nên vấn đề đầu tiên là xử lý nguồn nước ăn uống

Nếu trời mưa tốt nhất là hứng nước mưa vào các dụng cụ chứa đựng sạch để nấu nước uống và nấu thức ăn. Khi phải dùng nước sông, suối ao, hồ hoặc nước nước giếng bị nhiễm bẩn sẽ được làm trong bằng cách dùng phèn chua hũa vào nước (với tỉ lệ 1gam phèn chua/20 lít nước), chờ 30 phút cho cặn lắng xuống đáy rồi gạn lấy nước trong. Trong trường hợp không có phèn chua có thể dùng túi vải để lọc nước.

Sau đó, nước cần được khử trùng bằng hóa chất chloramine B hoặc clorua vôi. Tại hộ gia đình, chloramine B dạng viên 0,25gam (hoặc 1gam) rất tiện lợi cho việc khử trùng các thể tích nước nhỏ như chum, vại, xô, chậu..., một viên 0,25g dùng cho 25 lit nước (tỉ lệ 10%). Sau khử trùng, nước phải có mùi clo thì việc khử trùng mới có tác dụng. Nước sau khử trùng 30 phút là sử dụng được. Một điều cần lưu ý tuyệt đối không được khử trùng đồng thời với đánh phèn vì phèn sẽ hấp thụ hết clo hoạt tính, làm mất tác dụng khử trùng của clo. Nước xử lí bằng clo vẫn phải đun sôi mới uống được.

Các biện pháp vệ sinh thông thường khác như, thực hiện “ăn chín, uống sôi”, rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn uống, sau khi đi vệ sinh hoặc lao động; chọn thực phẩm tươi khi đó chế biến cần nấu chín ngay, nấu xong phải đạy lồng bàn chống ruồi, dán, bụi bặm; không ăn rau sống; không ăn tiết canh; không ăn mắm tôm, mắm tép sống; không ăn gỏi cá, hải sản sống; không ăn nem chạo, nem chua; không uống nước lã, nước đá mất vệ sinh là những việc cần làm thường xuyên.

Tuyệt đối không cố chế biến thực phẩm từ các loại động vật đó chết vì lũ cuốn. Tuy không thể đáp ứng nhu cầu thực phẩm như ngày thường, nhưng người dân vẫn có thể sử dụng những thực phẩm thay thế khác, bảo đảm phần nào chất lượng bữa ăn. Các loại thức ăn thông thường như: Nước tương, muối lạc, muối vừng,... là những loại thức ăn tuy đơn giản nhưng đủ khả năng cung cấp các chất dinh dưỡng thiết yếu, thậm chí cả vi chất cần thiết cho cơ thể vừa dễ chế biến, ít có nguy cơ bị ngộ độc thức ăn. Đậu đỗ làm giá đỗ, mít xanh luộc chín, các bộ phận của cây chuối (thân, củ, quả) chính là nguồn bổ sung thay thế rau xanh sau những ngày lũ khi nguồn rau xanh đó bị cạn kiệt.

Khi chế biến thực phẩm phải rửa sạch tay bằng xà phòng trước khi chế biến thức ăn, sau khi đi đại tiểu tiện, không để lẫn lộn thức ăn sống chín trong tủ lạnh, không dùng thớt, dao thái thịt sống chung với thớt dao thái thịt chín, dùng nguồn nước sạch đó được khử trùng để chế biến thức ăn và rửa thực phẩm, rửa bát đĩa, cốc chén, không dùng tay bốc thức ăn, thức ăn để trong ngăn đá phải giải đông hết mới chế biến, thức ăn để trong tủ lạnh trước khi ăn vẫn phải đun sôi lại mới được ăn. Không nên ăn rau sống trong thời gian sau bão lụt này, vì nguồn nước rửa rau thường đó bị ô nhiễm. Các thực phẩm được cứu trợ trong thời gian này như mỳ tôm cũng không nên ăn sống mà phải được nấu chín mới ăn. Không ăn uống bất cứ loại thức ăn hay đồ uống nào khi thấy có biểu hiện nghi ngờ không an tòan (màu sắc khác thường, mùi vị lạ, nguồn gốc không rõ ràng, để quá lâu…)