Giảm cân cấp tốc bằng combo thuốc tự mua, sức khỏe người phụ nữ nguy kịch

Sau sinh con thứ hai, cân nặng tăng vọt gần 70kg khiến chị H., 35 tuổi, nhân viên văn phòng sống tại Quảng Ninh rơi vào trạng thái tự ti. Thay vì tìm tới bác sĩ dinh dưỡng hay các chương trình giảm cân khoa học, chị chọn cách “nhanh gọn” là tự mua thuốc giảm cân trên mạng và ở hiệu thuốc. Người bán bày “combo” gồm thuốc lợi tiểu, thuốc nhuận tràng, viên tan mỡ, thuốc ức chế thèm ăn cùng các loại thảo dược – tổng cộng 6-7 sản phẩm – với cam kết “giảm cân thần tốc”.

Những tuần đầu, cân nặng của chị giảm nhanh 1-2kg mỗi tuần, khiến chị tin rằng mình đã tìm được “bí quyết thần kỳ”. Nhưng chỉ sau vài tháng, cơ thể bắt đầu xuất hiện hàng loạt triệu chứng: mất ngủ, tim đập nhanh, hoa mắt, mệt mỏi kéo dài. Khi vào viện, các bác sĩ chẩn đoán chị bị rối loạn điện giải nặng, men gan tăng cao, có dấu hiệu suy gan, rối loạn nhịp tim – hậu quả trực tiếp của việc lạm dụng “thuốc giảm cân theo lô”.

Bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng (Hội Y học dưới nước và Oxy cao áp Việt Nam) cảnh báo đây là ví dụ điển hình cho tình trạng đa dược lý – khi một người tự sử dụng từ 5 loại thuốc trở lên, gồm thuốc kê đơn, không kê đơn, thảo dược, thực phẩm chức năng. “Việc phối hợp nhiều loại thuốc không rõ nguồn gốc, thành phần và không có sự theo dõi y tế rất nguy hiểm, có thể gây suy gan, suy thận, rối loạn nhịp tim, thậm chí tử vong".

Người dân không nên tin tưởng sử dụng thuốc giảm cân thần tốc. Ảnh minh họa

Bác sĩ Đoàn Dư Mạnh (Hội Bệnh mạch máu Việt Nam) phân tích: cơ chế “giảm cân thần tốc” thực chất là làm cơ thể mất nước, nhuận tràng, lợi tiểu chứ không hề đốt cháy mỡ. Các chất này gây rối loạn chuyển hóa, dễ dẫn tới suy thận cấp, nhiễm toan chuyển hóa, rối loạn nhịp tim. Người dùng tưởng giảm cân nhưng thực ra chỉ mất nước, sức khỏe suy kiệt.

Trường hợp của chị H. không phải cá biệt. Nam, 25 tuổi, nhân viên kinh doanh kiêm vận động viên thể hình nghiệp dư tại Hà Nội, cũng trải qua cú sốc tương tự. Nhằm tăng khối cơ, Nam liên tục bổ sung khẩu phần giàu đạm, đồng thời sử dụng nhiều loại thực phẩm chức năng, thuốc tăng cơ được quảng cáo rầm rộ trên mạng. Khi đi khám sức khỏe định kỳ tại Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, anh được phát hiện suy thận mạn tính do viêm kẽ thận mạn. Bác sĩ cho biết thói quen sử dụng hàng loạt thực phẩm chức năng bừa bãi đã âm thầm hủy hoại thận.

Theo Trung tâm Chống độc (Bệnh viện Bạch Mai), trong vài năm gần đây bệnh viện liên tục tiếp nhận các ca ngộ độc thực phẩm chức năng chứa sibutramin – hoạt chất đã bị cấm trong thuốc giảm cân do gây hại gan và tim mạch. Trung tâm DI & ADR Quốc gia ghi nhận năm 2023 có hơn 26.000 báo cáo phản ứng có hại của thuốc, trong đó nhiều trường hợp liên quan sản phẩm không rõ nguồn gốc, đặc biệt là nhóm hỗ trợ giảm cân, tăng cơ.

Hiện tượng này được giới chuyên môn gọi là đa dược lý (polypharmacy). Theo một nghiên cứu đăng trên Tạp chí Y học Anh (BMJ), việc sử dụng đa dược lý không có sự chỉ dẫn của bác sĩ làm tăng nguy cơ nhập viện ở người trẻ lên tới 52%. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng cảnh báo việc sử dụng thuốc bừa bãi góp phần vào khủng hoảng kháng kháng sinh toàn cầu, ước tính đến năm 2050 có thể cướp đi sinh mạng của 10 triệu người mỗi năm.

Đáng chú ý, nguy cơ không chỉ nằm ở thuốc giảm cân hay thực phẩm chức năng. Việc phối hợp thuốc an thần và kháng histamin có thể gây buồn ngủ quá mức; sắt và canxi làm giảm hấp thu kháng sinh; các thuốc chống viêm không steroid (NSAID) có thể làm trầm trọng thêm tăng huyết áp và suy thận. Một nguy cơ khác là quá liều paracetamol – hoạt chất thường xuất hiện trong nhiều loại thuốc cảm cúm và giảm đau – dẫn tới ngộ độc gan cấp tính, thậm chí tử vong. Gan và thận là hai cơ quan chịu ảnh hưởng nặng nề nhất khi phải xử lý cùng lúc nhiều hoạt chất. Kháng sinh nhóm aminoglycosid kết hợp NSAID làm tăng nguy cơ tổn thương thận, trong khi các sản phẩm quảng cáo là “bảo vệ gan” đôi khi lại chính là chất độc với cơ thể.

Tại Đại hội Hội Dược sĩ Bệnh viện Việt Nam tháng 8/2024, PGS.TS Lê Văn Truyền – nguyên Thứ trưởng Bộ Y tế – nhìn nhận tình trạng lạm dụng thuốc kháng sinh vẫn phổ biến, góp phần làm kháng kháng sinh ngày càng nghiêm trọng. Ông nhấn mạnh cần siết chặt quản lý thuốc kê đơn, ngăn chặn bán thuốc không cần toa để giảm gánh nặng này.

Để phòng ngừa, bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng khuyến cáo áp dụng nguyên tắc “Biết – Kiểm tra – Hỏi” của WHO đó là tìm hiểu kỹ thông tin, kiểm tra nguồn gốc sản phẩm và hỏi ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi sử dụng. Đồng thời không tự ý tái sử dụng kháng sinh hay chia sẻ thuốc với người khác. Đây không chỉ là vấn đề y khoa mà còn là thử thách đạo đức và hệ thống, đòi hỏi mỗi cá nhân trong chuỗi từ bệnh nhân đến nhà quản lý đều phải hành động".

Về phía cơ quan quản lý, các chuyên gia đề nghị tăng cường thanh tra, xử phạt nghiêm các sản phẩm quảng cáo sai sự thật, chứa thành phần cấm; đồng thời đẩy mạnh triển khai đơn thuốc điện tử trên toàn quốc để giám sát việc kê và bán thuốc. Các bác sĩ, dược sĩ phải nâng cao tinh thần trách nhiệm, kê đơn dựa trên bằng chứng khoa học, từ chối bán thuốc không có đơn và cảnh báo rõ ràng nguy cơ của đa dược lý.

Câu chuyện của chị H. ở Quảng Ninh hay của Nam ở Hà Nội cho thấy chỉ một quyết định “giảm cân – tăng cơ” sai lầm có thể trả giá bằng sức khỏe và tính mạng. Giảm cân, kiểm soát cân nặng là nhu cầu chính đáng, nhưng cách làm an toàn nhất vẫn là chế độ ăn uống, tập luyện khoa học dưới sự tư vấn của chuyên gia.

An Dương (T/h)