TCVN 13998:2024 hướng dẫn lập quy trình vận hành hồ chứa nước

Hồ chứa nước là công trình được hình thành bởi đập dâng nước và các công trình có liên quan để tích trữ nước, có nhiệm vụ chính là điều tiết dòng chảy, cắt, giảm lũ, cung cấp nước cho sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, sinh hoạt và cải thiện môi trường bao gồm hồ chứa thủy lợi và hồ chứa thủy điện. Công trình có liên quan là công trình xả nước, công trình lấy nước, tuyến năng lượng, công trình thông thuyền và công trình cho cá đi.

Tuy nhiên, sau nhiều năm vận hành, do tác động của biến đổi khí hậu cho nên hiện nay có hàng nghìn hồ chứa nước thủy lợi đang bị hư hỏng, xuống cấp, nguy cơ mất an toàn. Trong khi đó Việt Nam là một trong những nước chịu ảnh hưởng trực tiếp, nặng nề của thiên tai, biến đổi khí hậu, mưa, bão, lũ, các hồ chứa nước thủy lợi nếu không bảo đảm an toàn thì khi xảy ra sự cố sẽ gây thiệt hại đến tính mạng, tài sản của Nhà nước và nhân dân.

Theo thống kê trên địa bàn cả nước có 6.750 hồ chứa thủy lợi có dung tích trữ từ 50.000 m3 hoặc chiều cao đập từ 5m trở lên. Qua thống kê ở 45 địa phương hiện nay có 1.159 hồ đang bị hư hỏng, xuống cấp, trong đó có 338 hồ chứa nước thủy lợi bị hư hỏng nặng, 555 hư hỏng vừa và 266 hư hỏng nhẹ. Các địa phương có hồ chứa nước thủy lợi hư hỏng, xuống cấp nhiều như: Thanh Hóa 56 hồ chứa, Tuyên Quang 57 hồ chứa, Thái Nguyên 72 hồ chứa, Phú Thọ 63 hồ chứa, Hòa Bình 81 hồ chứa, Nghệ An 69 hồ chứa...

Theo quy định tại khoản 1 Điều 8 Nghị định 114/2018/NĐ-CP hồ chứa nước phải được kiểm tra công tác nghiệm thu trong quá trình thi công và khi hoàn thành thi công xây dựng công trình theo quy định của pháp luật về quản lý chất lượng và bảo trì công trình xây dựng.

Ngoài ra việc lập quy trình vận hành hồ chứa nước theo tiêu chuẩn sẽ giúp đảm bảo hồ chứa đạt chất lượng, vận hành tốt, ít hư hỏng. Do đó hiện nay Bộ Khoa học và Công nghệ đã ban hành Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 13998:2024 công trình thủy lợi- hướng dẫn lập quy trình vận hành hồ chứa nước nhằm hướng dẫn lập quy trình vận hành hồ chứa nước thủy lợi có chiều cao đập từ 5 m trở lên, hoặc có dung tích toàn bộ từ 50.000 m3 trở lên. 

Thiết kế, xây dựng hay lập quy trình vận hành hồ chứa nước nên theo tiêu chuẩn. Ảnh minh họa

Hồ chứa nước là công trình được hình thành bởi đập dâng nước và các công trình có liên quan để tích trữ nước, có nhiệm vụ chính là điều tiết dòng chảy, cắt, giảm lũ, cung cấp nước cho sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, sinh hoạt, phát điện và cải thiện môi trường; bao gồm hồ chứa thủy lợi và hồ chứa thủy điện.

Yêu cầu đối với tài liệu cơ bản phục vụ lập quy trình vận hành hồ chứa nước, trong đó đối với hồ chứa nước xây dựng mới tài liệu để lập quy trình vận hành (QTVH) là hồ sơ thiết kế. Đối với các hồ chứa nước đang khai thác, tài liệu cơ bản để lập QTVH là hồ sơ thiết kế hoặc cải tạo nâng cấp gần nhất và các tài liệu thu thập, bổ sung trong quá trình xây dựng, quản lý khai thác công trình. Đối với các hồ chứa nước đang khai thác không có hồ sơ thiết kế (hoặc hồ sơ thất lạc), tài liệu cơ bản để lập QTVH là hồ sơ được khôi phục theo hiện trạng đập, hồ chứa nước và các tài liệu thu thập, bổ sung trong quá trình quản lý khai thác công trình. Yêu cầu đối với tài liệu cơ bản phục vụ lập QTVH hồ chứa nước được quy định tại tiêu chuẩn này.

Yêu cầu chung đối với biểu đồ điều phối hồ chứa nước đó là tập hợp, xử lý tài liệu cơ bản dùng trong tính toán dòng chảy đến hàng năm; Thu thập tài liệu cơ bản dùng trong tính toán và thực hiện tính toán nhu cầu dùng nước; Phân tích, tính toán lượng mưa năm và phân phối mưa năm thiết kế; Phân tích, tính toán dòng chảy năm và phân phối dòng chảy năm thiết kế; Phân tích, tính toán dòng chảy lũ và mô hình lũ thiết kế; kiểm tra mức độ khả năng an toàn phòng chống lũ của hồ chứa; Phân tích, tính toán bốc hơi thiết kế (tổng lượng năm và phân phối các tháng), độ ẩm, nhiệt độ và các loại tổn thất khác ảnh hưởng đến việc trữ nước và cấp nước của hồ chứa; Yêu cầu cấp nước; Cân bằng nước (tính toán điều tiết nước, xác định: lượng nước trữ, lượng nước sử dụng, lượng nước thiếu cần bổ sung và lượng nước thừa cần xả từng tháng).

Đối với đường hạn chế cấp nước và đường hạn chế cấp nước phải thực hiện việc nghiên cứu, nhận biết đặc điểm chính có liên quan về lưu vực hồ, quy luật mưa, lũ, dòng chảy đến, dòng chảy lũ, yêu cầu dùng nước; Phân tích, đề xuất các tổ hợp dòng chảy đến theo chuỗi số liệu thực đo hoặc mô phỏng; Phân tích tính toán nhu cầu dùng nước theo tần suất thiết kế đối với từng loại nhu cầu nước; Phân tích kết quả tính toán và lựa chọn các đường giới hạn cấp nước.

Đối với đường phòng lũ (áp dụng cho tràn có cửa van) nên xác định theo TCVN 10778. Bảng biểu hỗ trợ vận hành cửa van cống lấy nước và tràn xả lũ (đối với tràn có cửa van) nên xây dựng biểu đồ quan hệ giữa lưu lượng xả với mực nước hồ và độ mở cửa van ở công trình hoặc phần mềm tính toán các quan hệ nêu trên để hỗ trợ quyết định độ mở cửa van cống lấy nước và tràn xả lũ.

Với các cống lấy nước, tràn xả lũ, phải tính toán để thiết lập biểu đồ vận hành tức quan hệ giữa độ mở cống và hoặc tràn với lưu lượng nước và cao trình mực nước thượng lưu (Ztl). Khi cống lấy nước, tràn xả lũ có nhiều hơn 01 cửa thì phải tính toán cho trường hợp mở 1 cửa, 2 cửa...Trong quá trình vận hành cống, phải tổ chức quan trắc lưu lượng tháo của cống, tràn để có thể hiệu chỉnh biểu đồ vận hành cho phù hợp với thực tế, nếu cần thiết.

Đối với hồ chứa nước quan trọng đặc biệt, hồ chứa nước lớn, hồ chứa nước vừa thì biên soạn QTVH theo tiêu chuẩn này. Đối với các hồ chứa nước nhỏ thì các tổ chức cá nhân trực tiếp khai thác biên soạn QTVH theo tiêu chuẩn này.

Việc báo cáo kết quả tính toán kỹ thuật nên biên soạn báo cáo kết quả tính toán kỹ thuật nhằm thuyết minh về phương pháp, trình tự và kết quả tính toán; quá trình lựa chọn các chỉ tiêu, thông số kỹ thuật để lập Quy trình thống nhất theo tiêu chuẩn này. Đối với hồ chứa nước quan trọng đặc biệt, hồ chứa nước lớn, hồ chứa nước vừa thì lập theo tiêu chuẩn này. Đối với các hồ chứa nước nhỏ thì các tổ chức cá nhân trực tiếp khai thác lập QTVH theo hướng dẫn tại tiêu chuẩn này.

 An Dương