Indonesia tìm ra nguyên nhân khiến hàng loạt tôm xuất khẩu nhiễm phóng xạ

Vụ việc phát hiện chất phóng xạ Cesium-137 (Cs-137) trong một lô tôm đông lạnh xuất khẩu từ Indonesia sang Mỹ đã làm dấy lên lo ngại lớn về an toàn thực phẩm và quy trình quản lý phế liệu công nghiệp tại quốc gia này. Tháng 8 vừa qua, Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã ra cảnh báo và yêu cầu thu hồi một số lô tôm nhiễm phóng xạ, đồng thời siết chặt kiểm soát nhập khẩu đối với sản phẩm thủy sản từ khu vực có nguy cơ cao ở Indonesia. Sự việc đã ảnh hưởng nặng nề tới ngành xuất khẩu tôm, vốn là một trong những trụ cột nông nghiệp của nước này.

Theo kết quả điều tra mới được công bố, các nhà chức trách Indonesia đã xác định nguyên nhân chính dẫn đến sự cố nhiễm Cs-137 bắt nguồn từ hoạt động của một nhà máy luyện gang thép sử dụng phế liệu nhập khẩu tại khu công nghiệp Cikande, tỉnh Banten, cách thủ đô Jakarta khoảng 68 km. Nhà máy Peter Metal Technology (PMT) được cho là đã vô tình đưa Cs-137 – một chất phóng xạ có thể tồn tại trong phế liệu y tế hoặc thiết bị đo lường cũ – vào quy trình nấu luyện. Khi được nung ở nhiệt độ cao, chất này có thể bốc hơi và phát tán ra môi trường xung quanh, lắng đọng lên bề mặt của các khu vực gần đó, bao gồm cả nhà máy chế biến tôm PT Bahari Makmur Sejati (BMS Foods) chỉ cách đó khoảng 2 km.

 Indonesia đã tìm ra nguyên nhân khiến cho hàng loạt lô tôm đông lạnh bị nhiễm phóng xạ

Điều tra mở rộng cho thấy, tại cảng Tanjung Priok ở Bắc Jakarta, cơ quan chức năng Indonesia đã phát hiện thêm 14 container phế liệu nhập khẩu từ Philippines có dấu hiệu chứa Cs-137. Phát hiện này cho thấy vấn đề ô nhiễm phóng xạ không chỉ giới hạn trong phạm vi nhà máy luyện thép, mà có thể lan rộng thông qua các chuỗi tái chế và vận chuyển phế liệu công nghiệp.

Vụ việc trước đó đã dấy lên lo ngại về chất lượng tôm đông lạnh xuất khẩu từ nước này khi FDA (Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ) đã phát hiện phóng xạ Cs-137 trong một lô tôm đông lạnh nhập khẩu của công ty BMS Foods. Dù mức đo được là khoảng 68 Bq/kg – thấp hơn nhiều so với ngưỡng can thiệp của FDA là 1.200 Bq/kg – song vụ việc vẫn được coi là nghiêm trọng do liên quan đến chuỗi xuất khẩu thực phẩm sang Mỹ. FDA đã áp dụng quyền hạn theo Đạo luật Hiện đại hóa An toàn Thực phẩm (FSMA), yêu cầu các lô hàng từ Indonesia phải có chứng nhận kiểm định an toàn trước khi được nhập khẩu, đồng thời tiến hành thu hồi sản phẩm từ hệ thống bán lẻ Walmart và Kroger.

Không chỉ dừng ở tôm, FDA còn phát hiện dấu vết Cs-137 trong một mẫu đinh hương (clove) xuất khẩu từ công ty PT Natural Java Spice. Dù mẫu hàng chưa được phân phối ra thị trường Mỹ và mức nhiễm phóng xạ (732,43 Bq/kg) vẫn nằm trong giới hạn an toàn, sự việc càng làm tăng lo ngại về phạm vi lan tỏa của chất phóng xạ trong chuỗi sản xuất nông sản và thực phẩm Indonesia.

Để giải quyết vấn đề này, chính phủ Indonesia đã nhanh chóng phong tỏa khu công nghiệp Cikande để tiến hành khử nhiễm, đồng thời phối hợp với Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) và Mỹ nhằm xác định quy mô lan tỏa, xử lý chất thải phóng xạ và bảo đảm an toàn môi trường. Cơ quan Giám sát năng lượng nguyên tử quốc gia (BAPETEN) khẳng định đã cô lập khu vực có nồng độ Cs-137 cao và đang theo dõi mức phóng xạ định kỳ để tránh ảnh hưởng đến người dân và nguồn nước ngầm.

Trước nguy cơ lan rộng, Mỹ đã thiết lập cơ chế kiểm soát chặt chẽ hơn với các sản phẩm thủy sản và gia vị nhập từ Java và tỉnh Lampung, phân loại doanh nghiệp xuất khẩu vào “danh sách đỏ” (phải có kiểm chứng độc lập) và “danh sách vàng” (phải kèm chứng nhận lô hàng) nhằm đảm bảo an toàn thực phẩm.

Vụ việc tôm nhiễm Cs-137 là lời cảnh báo nghiêm khắc về rủi ro của việc quản lý lỏng lẻo trong nhập khẩu và xử lý phế liệu công nghiệp. Khi các vật liệu chứa phóng xạ không được phát hiện kịp thời, chúng có thể xâm nhập vào chuỗi sản xuất thực phẩm, gây thiệt hại lớn cho cả kinh tế lẫn uy tín quốc gia. Để lấy lại niềm tin của thị trường quốc tế, Indonesia cần tiếp tục minh bạch thông tin, tăng cường kiểm định phế liệu nhập khẩu, giám sát tại các cảng, và áp dụng quy trình kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt hơn trong ngành chế biến thực phẩm xuất khẩu. Đây cũng là bài học quan trọng cho các quốc gia đang phát triển, khi công nghiệp tái chế và xuất khẩu nông sản ngày càng phụ thuộc vào các nguồn vật liệu toàn cầu.

Bảo Linh (Theo food-safety)