Ngành cá tra hướng tới xanh hóa quy trình chế biến và sản xuất

Ngành cá tra Việt Nam với quá trình hình thành và phát triển, đến xuất khẩu tỷ USD trải qua gần 30 năm, dần khẳng định vị thế của mình trong hệ thống nông nghiệp Việt Nam và hệ thống phân phối thực phẩm toàn cầu. Trong 30 năm, con cá tra Việt Nam đã có mặt trên khắp 150 thị trường với nhiều thăng trầm nhưng vẫn vững vàng đứng cùng nhiều loại cá thịt trắng khác, nhờ vào nỗ lực của cộng đồng doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu cá tra Việt Nam.

Hiện nay, xu hướng xanh hóa các quy trình sản xuất, chế biến để đáp ứng cho yêu cầu xuất khẩu dần trở thành tiêu chí bắt buộc của các ngành hàng; trong đó có ngành hàng cá tra. Dù đã nhìn thấy trước chuyển biến thị trường trong tương lai, nhưng nhiều doanh nghiệp vẫn chưa đủ sức để hoàn thiện quy trình này. Chính vì vậy, ngành hàng cá tra nói riêng, chế biến xuất khẩu nông sản nói chung đang nỗ lực hoàn thiện các yêu cầu trên con đường xanh hóa chuỗi sản xuất.

Theo bà Tô Thị Tường Lan, Phó Tổng thư ký Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam, xanh hóa toàn bộ chuỗi sản xuất, chế biến và tiêu thụ hàng hóa nông nghiệp nói chung, thuỷ sản nói riêng; trong đó có con cá tra là yêu cầu của thị trường châu Âu. Tuy nhiên, đây cũng là xu hướng chung toàn cầu trong thời gian tới, khi các quốc gia hướng đến bảo vệ môi trường toàn cầu, giảm phát thải trong các lĩnh vực sản xuất.

Xanh hóa quy trình sản xuất và chế biến thuỷ sản nói chung, ngành cá tra nói riêng đã được toàn ngành đề cập đến từ nhiều năm về trước. Tuy nhiên, sự chuẩn bị cho việc xanh hóa còn khá chậm. Những doanh nghiệp có nguồn lực và định hướng thị trường lâu dài thì có sự chuẩn bị cho quá trình tiếp cận thị trường này.

Mặc dù vậy, trong ngành cá tra cũng có rất nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa, thiếu nguồn lực để đầu tư vào quy trình xanh hóa toàn chuỗi sản xuất, chế biến. Trước yêu cầu của thị trường châu Âu, trong 10 năm phải hoàn thiện tiến đến giảm phát thải Net Zero, các doanh nghiệp cũng đang nỗ lực huy động nguồn tài chính để tiến hành xanh hóa, thay vì chỉ dùng nguồn lực để trang trải hoạt động nhà máy, chăm sóc đời sống người lao động như hiện nay.

Trong tương lai, Việt Nam có thể áp dụng phân bổ hạn ngạch phát thải trên đơn vị sản phẩm... Khi những quy định này có hiệu lực thì việc giảm thải của ngành thủy sản sẽ trở thành vấn đề tuân thủ. Chương trình hành động chính của Việt Nam bao gồm phát triển nông nghiệp sinh thái, xây dựng hệ thống thực phẩm minh bạch, trách nhiệm và bền vững giai đoạn 2022 - 2030.

Ngành cá tra hướng tới xanh hóa quy trình chế biến và sản xuất. Ảnh minh họa

Dự kiến xuất khẩu cá tra có thể đạt 2 tỷ USD

Ngành hàng cá tra được dự báo sẽ hoàn thành thành mục tiêu xuất khẩu hơn 2 tỷ USD trong năm 2024, góp phần đưa xuất khẩu thuỷ sản cán đích 10 tỷ USD như Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đề ra hồi đầu năm 2024. Dù diễn biến kinh tế, chính trị của các quốc gia trong năm qua đã có nhiều tác động trở ngại cho sản xuất, xuất khẩu cá tra nói riêng, thuỷ sản nói chung, nhưng ngành hàng cá tra đã có thành tích vượt mong đợi.

Theo ông Trần Đình Luân, Cục trưởng Cục Thuỷ sản, cùng với yêu cầu cấp thiết của các ngành hàng, quy định của các thị trường nhập khẩu, Cục Thuỷ sản đã có chủ trương hướng dẫn các đơn vị sản xuất giống đầu tư công nghệ vào quá trình sản xuất cá tra giống để trong thời gian tới ngành cá tra theo kịp tiến độ thị trường giảm phát thải trong toàn quy trình sản xuất và chế biến. Đây cũng là bước chuẩn bị của ngành cá tra cho năm 2025 sắp tới.

Cục Thuỷ sản cũng hướng dẫn kỹ thuật chăm sóc cá tra bằng ứng dụng vi sinh để xử lý phát thải của cá tra ngay tại chỗ. Với cách ứng dụng công nghệ vào nuôi cá tra để giảm nguồn năng lượng và lượng nước sử dụng cho toàn quy trình, chứng minh được hiệu quả kinh tế trong sản xuất và chế biến cá tra. Với những yêu cầu về nguồn vốn, Chính phủ cũng đã có nhiều chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp thuỷ sản tiếp cận nguồn vốn với lãi suất phù hợp.

Bên cạnh đó quan tâm nghiên cứu và từng bước thay thế bột cá, dầu cá trong sản xuất thức ăn bằng nhiều loại nguyên liệu thức ăn thay thế có nguồn gốc thực vật, côn trùng, vi tảo, protein vi sinh vật, rong biển có tiềm năng trong tương lai. Mặt khác, việc thí điểm áp dụng công nghệ RAS (xử lý nước tuần hoàn trong nuôi trồng thủy sản) trong các trại sản xuất, ương dưỡng giống cá tra góp phần đảm bảo an toàn sinh học và nâng cao tỷ lệ sống.

Cùng đó, xây dựng thương hiệu cho sản phẩm cá tra Việt Nam thông qua việc cải tiến công nghệ, kiểm soát chất lượng chặt chẽ từ nuôi trồng đến chế biến và đạt các chứng nhận liên quan đến an toàn thực phẩm, khí nhà kính, an toàn môi trường, tôn giáo (Halal), giúp đảm bảo chất lượng sản phẩm đồng đều, gia tăng giá trị của ngành hàng cá tra.

Đồng thời quản lý chặt chẽ các cơ sở sản xuất giống cá tra, đảm bảo chất lượng nguồn giống; sản xuất, chế biến cá tra phải hướng đến sản xuất xanh, giảm phát thải; nâng cao hiệu quả nghiên cứu khoa học trong nuôi trồng, sản xuất cá tra. Cùng với việc hình thành chuỗi khép kín trong sản xuất - chế biến - tiêu thụ, cần tăng cường ứng dụng khoa học công nghệ, tận dụng phụ phẩm nhằm gia tăng giá trị sản phẩm.

Bên cạnh các thị trường truyền thống cần tìm kiếm và phát triển các thị trường mới tiềm năng; trong đó có thị trường hồi giáo đáp ứng được yêu cầu chứng nhận Halal. Lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thông tin thêm, tính đến tháng 11 năm 2024, xuất khẩu thủy sản đạt 8,33 tỉ USD, ước cuối năm đạt 10,5 tỉ USD. Tăng trưởng xanh là xu thế không thể khác nên ngành nào đi trước sẽ có lợi thế trước. Do đó, trong năm tới cần tập trung đột phá vào thị trường Halal với hơn 2 tỉ dân được cho là chìa khóa mở ra cánh cửa cho xuất khẩu nông, thủy sản Việt Nam. Bên cạnh đó cần tận dụng tối đa phế phụ phẩm, áp dụng công nghệ tạo tạo ra giá trị gia tăng cho ngành hàng cá tra.

Sang năm 2025, cá tra Việt Nam vẫn là nguồn thực phẩm cung ứng nhu cầu của người tiêu dùng nên vẫn là ngành hàng có quy mô sản xuất và xuất khẩu lớn. Bởi sản lượng cá tra Việt Nam chiếm 42% sản lượng cá tra thế giới. Ông Phùng Đức Tiến, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chia sẻ, phát triển ngành hàng cá tra vẫn theo định hướng mới là hệ thống giống, cơ sở nhân giống đảm bảo an toàn sinh học. Do đó, các địa phương đầu tàu nuôi cá tra như Đồng Tháp, An Giang, Cần Thơ quy hoạch đất đai để phát triển công nghiệp giống cá tra sinh học, cân bằng dưỡng chất với giá thành thấp nhất để có thể cạnh tranh trên thị trường thế giới.

Khánh Mai (t/h)