Ngày Tết: ‘Mở bát’ lấn át tổ tôm

Chơi chắn, tổ tôm như thế nào?

Chắn là một trò chơi bài lá cải tiến và đơn giản hóa từ trò tổ tôm. Đây là một trò chơi bài lá dân gian phổ biến của người dân Việt Nam (hiện chỉ thấy được chơi ở Việt Nam). Tên gọi của trò chơi được đọc chệch ra từ chữ “Tụ Tam” nghĩa là hội tụ của ba lại hàng Văn, Vạn và Sách.

Trong các ngày lễ, Tết, tổ tôm thường được nam giới và người già chơi vì nó có một số luật khá khó, nhiều nước biến hoá, thanh niên và phụ nữ thời xưa thường ít chơi. Tuy nhiên, bài tổ tôm không phổ biến và bình dân bằng trò chơi tam cúc. Do cách chơi và luật chơi của tổ tôm khá khó và rắc rối nên người xưa thường rất đề cao trò tổ tôm, nó thể hiện trình độ và cái oai phong của bậc quân tử:

“Làm trai biết đánh tổ tôm

Uống chè mạn hảo xem nôm Thúy Kiều”

                                                                                   (Ca dao)

Bài tổ tôm có 120 quân gồm có 3 hàng Vạn, Văn, Sách. Các hàng quân này được viết bằng chữ Nho và cách nhận biết 3 hàng quân này theo câu “Vạn vuông, Văn chéo, Sách loằng ngoằng”, bên phải các quân bài có chữ số từ Nhất đến Cửu. Loại quân đặc biệt có tên gọi là Thang Thang, Lão và Chi Chi. Các quân bài đều có hình minh họa, có thể ghi nhớ bằng hình nếu như không thuộc được hết chữ Nho. Bài tổ tôm cũng được làm bằng bìa, mặt sau giống hệt nhau để tránh lộ bài.

Từ thể loại bài tổ tôm phức tạp và rắc rối này, bài chắn ra đời dựa trên sự đơn giản hóa có cải tiến từ bộ bài và luật chơi của tổ tôm. Đó chính là nguồn gốc bài chắn – trò chơi dân gian rất được ưa chuộng này. 

Tổ tôm hiện chỉ thu hút được người già

Trò “mở bát” đánh bật tổ tôm

Trước kia, tổ tôm được đánh theo phong trào trong những ngày lễ, tết. Nhưng đến nay, để lập được một hội tổ tôm không dễ vì một hội tổ tôm, phải có đủ “5 chân” (tức 5 người chơi).

Anh T, một người trẻ tuổi biết chơi tổ tôm cho biết, số người biết đánh tổ tôm chỉ đếm trên đầu ngón tay. Vì lẽ đó, để lập được một hội tổ tôm rất khó.

Tại một xã thuộc huyện Kiến Thụy, TP Hải Phòng, mặc dù trước kia có truyền thống cả làng chơi tổ tôm thì hiện nay chỉ còn trên dưới chục người biết chơi. Trong đó, chỉ có vài 3 thanh niên có thể “tiếp” được các cụ già.

Là một trong số ít ỏi vài thanh niên biết chơi loại trò chơi dân gian này, anh T cho biết, nhiều khi phải “chiều” các cụ già vì nếu thiếu người, hội tổ tôm không thể lập được.

“Lập được hội tổ tôm không dễ vì không có nhiều người biết đánh. Nhiều khi, thấy các cụ loay hoay lập hội cả ngày mà không được, phải trốn vợ đi tiếp”, anh T nói.

Tổ tôm có 120 quân bài với một số luật rất khó nên không mấy ai muốn phải “đau đầu”. Mặt khác, ngày nay, khi nhiều loại hình trò chơi bài, ba cây, phỏm… theo lối ăn thua, sát phạt phát triển thì loại hình trò chơi dân gian này đã bị mai một đi rất nhiều. Nhiều người lo lắng, nếu các cụ mất đi, ai là người bảo tồn trò chơi dân gian có giá trị văn hoá này?

“Bọn trẻ bây giờ chỉ thích chời trò “mở bát”. Mỗi lần mở có khi được, mất vài ba chục triệu nên không mấy ai còn muốn chơi trò tổ tôm cho đau đầu. Chúng tôi lớn tuổi, chơi tổ tôm chỉ để khuây khoả nên không có tâm lý ăn thua như bọn trẻ”, ông S (67 tuổi) nói.

Ý nghĩa phong tục xông nhà ngày Tết cổ truyền Việt Nam

Ý nghĩa phong tục hái lộc đầu xuân của người Việt

Những phong tục độc đáo trong ngày tết ở vùng cao

Những phong tục ngày Tết đáng tự hào của người Việt

Nên đọc