Rác thải là sản phẩm công nghệ giá rẻ trở thành vấn nạn môi trường nghiêm trọng

“Công nghệ nhanh” chỉ những thiết bị điện tử nhỏ, có giá từ vài chục nghìn đến vài trăm nghìn đồng, thường được mua online để phục vụ nhu cầu ngắn hạn, từ quạt mini, cáp sạc, tai nghe đến bóng đèn LED. Nhiều sản phẩm trong số đó khó sửa chữa, không được tái chế và có xu hướng "dùng một lần".

Theo The Guardian, rác điện tử đã trở thành “nỗi đau đầu” toàn cầu và công nghệ nhanh đang góp phần làm gia tăng vấn đề. Khảo sát tại Anh của công ty Opinium cho thấy, chi tiêu cho công nghệ nhanh đã tăng từ 2,8 tỷ bảng Anh năm 2023 lên 11,6 tỷ bảng vào năm 2025. 84% số người được hỏi cho biết đã mua mặt hàng này trong năm qua. Ước tính gần 22 triệu thiết bị công nghệ nhanh – chứa các kim loại giá trị như lithium, đồng, vàng – không còn được sử dụng chỉ một tháng sau khi mua.

Tổ chức phi lợi nhuận Material Focus ước tính hơn 1,14 tỷ thiết bị điện tử nhỏ được mua và khoảng một nửa (589 triệu thiết bị) bị vứt bỏ mỗi năm, tương đương 19 thiết bị mỗi giây.

Những sản phẩm công nghệ giá rẻ đang trở thành vấn nạn môi trường toàn cầu. Ảnh minh họa

“Chúng ta đã có thức ăn nhanh, thời trang nhanh, và giờ là thời đại công nghệ nhanh. Chúng tôi không phản đối công nghệ, nhưng lo ngại về số lượng sản phẩm chất lượng thấp, rẻ tiền, mỏng manh đang tràn ngập thị trường và nhanh chóng bị thải loại hoặc không sử dụng,” ông Scott Butler – Giám đốc điều hành Material Focus – cho biết.

Theo ông, khảo sát cho thấy hơn 1/3 người Anh coi công nghệ nhanh là đồ dùng một lần, một phần do giá rẻ. “Chúng rẻ nhưng không phải là đồ dùng một lần. Trên thực tế, không nên vứt bỏ bất cứ thứ gì có phích cắm, pin hay dây cáp. Chúng chứa kim loại hữu ích và có thể tái sử dụng,” ông nói.

Butler nhấn mạnh, công nghệ nhanh “theo mùa” – những sản phẩm rẻ tiền được mua vào các dịp trong năm như quạt mini vào mùa hè hoặc áo len phát sáng dịp Giáng sinh – là một vấn đề đáng lưu tâm. Năm ngoái, người Anh đã mua khoảng 7,1 triệu quạt mini và bỏ xó hơn 3,5 triệu chiếc.

Nhà khoa học môi trường Laura Young đánh giá công nghệ nhanh đại diện cho mối đe dọa môi trường mới, không chỉ do các hóa chất bên trong có thể độc hại, mà còn bởi khối lượng lớn và vòng đời ngắn.

Chuyên gia tiêu dùng Catherine Jansson-Boyd – Giáo sư tại Đại học Anglia Ruskin – cảnh báo công nghệ nhanh có thể phát triển nhanh chóng như thời trang nhanh, gây "tác động tiêu cực tương tự" đến môi trường khi bị thải ra bãi rác. “Chúng ta có thể thay đổi, bắt đầu bằng việc không coi những mặt hàng này là đồ dùng một lần và nâng cao ý thức về những gì mình mua, như tái chế khi không còn sử dụng,” bà nói.

Dù số lượng đồ công nghệ nhanh trên thị trường khó giảm trong thời gian tới, ông Butler cho rằng điều quan trọng là thay đổi tư duy. “Chỉ cần chú ý hơn đến những gì bạn mua, cách sử dụng và cách xử lý khi không còn cần nữa. Đừng vứt bỏ khi nó không còn hoạt động,” ông nói, đồng thời khuyến khích mọi người gom thiết bị và tìm điểm tái chế gần nhất.

Các giải pháp khác là sửa chữa, tái sử dụng hoặc chỉ thuê thay vì mua. Young nêu ra một số sáng kiến cộng đồng như quán cà phê sửa đồ và thư viện dụng cụ, cho phép người dân thuê thiết bị với chi phí chỉ bằng một phần nhỏ so với giá mua mới.

Tại Việt Nam, theo nghiên cứu của Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường, cả nước phát sinh khoảng 100.000 tấn rác thải điện tử mỗi năm, dự kiến sẽ tăng lên 250.000 tấn vào năm 2025, chỉ tính riêng tivi và linh kiện điện tử. Đây là loại chất thải có tốc độ gia tăng nhanh nhất hiện nay, gây áp lực lớn cho công tác quản lý và xử lý môi trường.

Nguyên nhân chủ yếu là do tuổi thọ thiết bị ngắn, cùng với sự phát triển nhanh của công nghệ khiến thiết bị nhanh chóng lỗi thời. Ngoài ra, hệ thống thu gom và xử lý rác thải điện tử còn kém hiệu quả, dẫn đến lượng lớn rác bị xả thẳng ra môi trường.

Theo Thông tư 36/2015/TT-BTNMT, rác thải điện tử được xếp vào nhóm chất thải nguy hại do chứa các thành phần độc hại như chì, thủy ngân, cadimi, hoặc các hợp chất halogen hữu cơ. Việc quản lý loại rác thải này phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình: phân loại tại nguồn – lưu giữ an toàn – vận chuyển – xử lý theo đúng quy chuẩn.

Tại Phụ lục 1 của Thông tư, các thiết bị điện tử như máy tính, điện thoại, tivi, tủ lạnh… được mã hóa và liệt kê là chất thải nguy hại. Các đơn vị phát sinh chất thải có trách nhiệm phân loại riêng rác điện tử, nhằm đảm bảo xử lý đúng cách, tránh phát tán độc hại.

Rác điện tử cần được lưu giữ tạm thời trong khu vực đạt tiêu chuẩn: có mái che, nền chống thấm, biển báo rõ ràng, và không được lưu giữ quá thời gian quy định nếu không có giấy phép. Chủ nguồn thải còn phải lập hồ sơ quản lý và báo cáo định kỳ.

Việc vận chuyển và xử lý chỉ được thực hiện bởi các đơn vị có giấy phép xử lý chất thải nguy hại, đảm bảo thu hồi linh kiện tái chế và tiêu hủy an toàn các thành phần độc hại.

Thông tư 36/2015 đóng vai trò then chốt trong kiểm soát rác thải điện tử tại Việt Nam, góp phần giảm ô nhiễm và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

An Dương (T/h)