Sinh học hóa nông nghiệp: Hướng đi tất yếu để lúa gạo Việt Nam giảm phát thải và nâng giá trị

Áp lực giảm phát thải, yêu cầu đổi mới và hạn chế từ cách canh tác cũ

Việt Nam hiện nằm trong nhóm các quốc gia sản xuất lúa lớn nhất thế giới, nhưng cũng đối mặt với lượng phát thải methane đáng kể từ ruộng lúa và tình trạng đốt rơm rạ tràn lan gây ô nhiễm. Nhiều vùng nông thôn vẫn phụ thuộc vào thuốc trừ sâu hóa học, khiến đất bạc màu, tăng chi phí đầu vào và ảnh hưởng sức khỏe người dân.

Từ thực tế này, các chương trình chuyển đổi xanh được đặt ra như yêu cầu bắt buộc. Tại ĐBSCL, Bộ Nông nghiệp & Môi trường đã triển khai thí điểm mô hình lúa phát thải thấp gắn với tín chỉ carbon, yêu cầu đo lường – báo cáo – thẩm định (MRV) từ vụ Đông Xuân 2026, hướng tới mở rộng toàn vùng từ 2027. Đây là bước đi chiến lược để nông dân đồng thời giảm phát thải và tạo thêm nguồn thu từ thị trường carbon.

Quy trình đo lường - báo cáo - thẩm định sẽ được thí điểm vào vụ Đông Xuân 2026 và áp dụng trên toàn ĐBSCL vào năm 2027.

Song song đó, vấn đề đốt rơm rạ vẫn là thách thức lớn. Quy trình canh tác mới bắt buộc không được đốt rơm rạ, bởi hành vi này gây phát tán bụi mịn, khí độc và làm tổn hại cấu trúc đất. Ở những vùng ruộng ngập không thể thu gom rơm rạ bằng máy, yêu cầu mới là rút nước, xử lý rơm bằng chế phẩm sinh học để hạn chế khí nhà kính.

Bên cạnh đó, thói quen phụ thuộc vào thuốc hóa học cũng cản trở nỗ lực giảm phát thải. Dù hiểu lợi ích lâu dài, nhiều nông dân vẫn e ngại chế phẩm sinh học vì hiệu quả không “nhanh như thuốc hóa học”, trong khi chi phí ban đầu cao hơn.

Chuẩn hóa quy trình – Bước ngoặt xây dựng nền nông nghiệp phát thải thấp

Để giảm phát thải và nâng chất lượng hạt gạo Việt Nam, giải pháp cốt lõi nằm ở việc chuẩn hóa quy trình canh tác, tăng ứng dụng chế phẩm sinh học và chuyển đổi mạnh sang mô hình tuần hoàn, thông minh. Việc phổ biến rộng rãi các tiến bộ như chế phẩm vi sinh thuần Việt, quy trình canh tác một phải – năm giảm, quản lý nước thông minh (AWD) đang giúp nông dân giảm chi phí đầu vào, tăng năng suất và giảm phát thải meta, CO₂ một cách thực chất.

Theo Thứ trưởng Bộ NN&MT Trần Thanh Nam, việc công bố hai quy trình canh tác mới chính là “điểm tựa kỹ thuật” để các địa phương ĐBSCL áp dụng thống nhất, tạo điều kiện cho các tổ chức quốc tế tham gia hỗ trợ triển khai Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp. Đây không chỉ là yêu cầu kỹ thuật – mà còn là bước khởi đầu của sự chuyển đổi toàn diện, đưa phương thức sản xuất lúa gạo Việt Nam từ truyền thống sang xanh – thông minh – tuần hoàn – phát thải thấp.

Ông Trần Thanh Nam đề nghị các địa phương, doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân cần phối hợp đồng bộ, từng bước đưa các quy trình mới trở thành chuẩn mực bắt buộc trong sản xuất lúa ở ĐBSCL. Cục Trồng trọt và Cục Bảo vệ thực vật sẽ trực tiếp hướng dẫn, tập huấn và hỗ trợ các tỉnh áp dụng ngay từ vụ Đông Xuân 2025-2026.

Thứ trưởng Bộ NN&MT Trần Thanh Nam.

Song song đó, các Sở NN&MT được yêu cầu rà soát và lựa chọn vùng nguyên liệu phù hợp, gắn việc áp dụng quy trình với các chương trình lớn như mã số vùng trồng, truy xuất nguồn gốc, chứng nhận bền vững. Các đơn vị liên quan sẽ phối hợp cùng các tổ chức quốc tế hoàn thiện khung kiểm chứng giảm phát thải, đồng bộ với hệ thống MRV quốc gia; đồng thời xây dựng mô hình hợp tác xã phát thải thấp, thúc đẩy liên kết chuỗi và thị trường tín chỉ carbon nông nghiệp – một nguồn thu mới cho nông dân nếu được triển khai đúng cách.

Những giải pháp này không chỉ giúp ngành lúa gạo giảm phát thải hiệu quả, mà còn tạo nền tảng để Việt Nam bước vào “cuộc chơi chất lượng cao”, hướng tới tiêu chuẩn xuất khẩu khắt khe và gia tăng lợi thế cạnh tranh dài hạn.

Chuyển đổi sang nông nghiệp sinh học – phát thải thấp không chỉ là xu hướng, mà là điều kiện sống còn để ngành lúa gạo Việt Nam bước vào chuỗi giá trị toàn cầu mới, nơi tiêu chí “xanh – sạch – bền vững” quyết định giá trị của sản phẩm. Khi chế phẩm sinh học nội địa như Bacte được ứng dụng rộng rãi, khi rơm rạ được tuần hoàn thay vì đốt, khi quy trình MRV được triển khai chuẩn hóa, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng thương hiệu “lúa gạo carbon thấp – sinh học hóa – giá trị cao”.

Thanh Hiền