Tem truy xuất nguồn gốc – chìa khóa vàng xây dựng niềm tin sản phẩm thời đại số

Thách thức và giải pháp pháp lý trong quản lý truy xuất nguồn gốc sản phẩm

Trong bối cảnh thị trường ngày càng khắt khe trong việc lựa chọn sản phẩm, giải pháp nào giúp doanh nghiệp khẳng định chất lượng, đồng thời bảo vệ người tiêu dùng một cách hiệu quả? Công nghệ tem truy xuất nguồn gốc, với sự hỗ trợ của mã QR, mã vạch và các vật mang dữ liệu hiện đại, đang nổi lên như “chìa khóa vàng” giúp doanh nghiệp chống hàng giả, minh bạch chuỗi sản xuất và tạo dựng niềm tin trong thời đại số.

Thực tế cho thấy, hàng giả, hàng nhái và sản phẩm không rõ nguồn gốc vẫn là vấn nạn nhức nhối. Nhiều doanh nghiệp đầu tư hàng tỷ đồng để đạt các chứng nhận như ISO, VietGAP, GlobalGAP nhưng vẫn bị cạnh tranh không lành mạnh bởi sản phẩm giả mạo tràn lan trên thị trường. Người tiêu dùng đứng giữa “ma trận” hàng hóa, khó phân biệt thật giả, dẫn đến mất niềm tin. Nguy hiểm hơn, nếu những mặt hàng bị làm giả là thực phẩm, dược phẩm hay sản phẩm chăm sóc sức khỏe, hậu quả có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và tính mạng con người.

Một trong những bước tiến đáng chú ý là việc ra đời của Thông tư số 02/2024/TT-BKHCN ngày 28/3/2024 của Bộ Khoa học và Công nghệ, quy định về quản lý truy xuất nguồn gốc sản phẩm, hàng hóa, có hiệu lực từ 1/6/2024. Thông tư này là căn cứ pháp lý quan trọng để các tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh thực hiện truy xuất nguồn gốc theo quy trình chuẩn hóa, đảm bảo tính minh bạch và đồng bộ.

Theo quy định, hệ thống truy xuất nguồn gốc phải tuân thủ nguyên tắc “một bước trước – một bước sau”, đảm bảo sẵn có dữ liệu, minh bạch thông tin và có sự tham gia của các bên trong chuỗi cung ứng. Dữ liệu tối thiểu gồm tên sản phẩm, hình ảnh, tên đơn vị sản xuất, địa chỉ, thời gian sản xuất, mã truy xuất nguồn gốc và thương hiệu, áp dụng theo các tiêu chuẩn quốc gia như TCVN 13274:2020 và TCVN 13275:2020.

Công nghệ tem truy xuất nguồn gốc giúp các tổ chức, doanh nghiệp tạo dựng niềm tin tới người tiêu dùng. Ảnh minh họa

Bên cạnh đó, Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa sửa đổi năm 2025 (Luật số 78/2025/QH15) cũng bổ sung điều khoản quy định việc truy xuất nguồn gốc và minh bạch chuỗi cung ứng là bắt buộc đối với các sản phẩm có mức độ rủi ro cao, giúp hệ thống pháp lý ngày càng hoàn thiện hơn.

Về phía cơ quan quản lý, Trung tâm Mã số Mã vạch Quốc gia, Bộ Khoa học và Công nghệ đang triển khai Cổng thông tin truy xuất nguồn gốc sản phẩm hàng hóa quốc gia, hỗ trợ doanh nghiệp tích hợp dữ liệu và hướng dẫn áp dụng các tiêu chuẩn kỹ thuật, đảm bảo kết nối liên thông giữa các hệ thống địa phương. Tại nhiều tỉnh, thành, Sở Khoa học và Công nghệ cũng đang đẩy mạnh chương trình hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và hộ sản xuất nông nghiệp áp dụng công nghệ QR, đồng bộ dữ liệu truy xuất lên nền tảng quốc gia, giúp giảm chi phí đầu tư và rút ngắn quá trình triển khai.

Với doanh nghiệp, tem truy xuất nguồn gốc mang lại nhiều lợi ích rõ rệt. Trước hết, đây là công cụ bảo vệ thương hiệu, giúp xác thực sản phẩm chính hãng, hạn chế nguy cơ bị làm giả và bảo vệ thị phần. Thứ hai, việc truy xuất dữ liệu giúp doanh nghiệp tối ưu chuỗi cung ứng, kiểm soát chất lượng từng công đoạn, từ nguyên liệu đầu vào đến sản phẩm đầu ra. Khi xảy ra sự cố, doanh nghiệp có thể nhanh chóng truy ngược nguồn gốc để xử lý, tránh thiệt hại lớn. Ngoài ra, thông tin quét mã của người tiêu dùng còn cung cấp dữ liệu quý giá phục vụ chiến lược marketing và hoạch định sản xuất.

Đối với người tiêu dùng, lợi ích càng rõ rệt hơn. Chỉ cần quét mã QR trên bao bì, người mua có thể biết sản phẩm đến từ đâu, do ai sản xuất, có chứng nhận gì, ngày sản xuất, hạn sử dụng và các tiêu chuẩn đi kèm. Khi có vấn đề phát sinh, tem truy xuất là bằng chứng để bảo vệ quyền lợi, giúp người mua dễ dàng phản ánh đến cơ quan quản lý. Việc áp dụng rộng rãi tem truy xuất cũng dần hình thành thói quen tiêu dùng văn minh, khuyến khích người dân chọn sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, qua đó thúc đẩy sản xuất trong nước phát triển bền vững.

Tuy nhiên, thực tế triển khai vẫn còn nhiều thách thức. Không ít cơ sở sản xuất nhỏ chưa có điều kiện về tài chính, kỹ thuật để áp dụng hệ thống truy xuất đồng bộ. Một số doanh nghiệp chỉ dán mã QR mang tính hình thức, dẫn đến thông tin không đầy đủ hoặc sai lệch, làm mất niềm tin của người tiêu dùng. Tình trạng mã giả, dữ liệu không cập nhật kịp thời vẫn xảy ra. Ngoài ra, thói quen quét mã của người dân còn hạn chế, khiến tác dụng của hệ thống truy xuất chưa phát huy hết hiệu quả.

Nhiều địa phương, doanh nghiệp ứng dụng công nghệ số và tem QR nâng cao niềm tin 

Để khắc phục những hạn chế này, nhiều địa phương đã chủ động triển khai các mô hình truy xuất nguồn gốc ứng dụng công nghệ số, gắn với chương trình chuyển đổi số quốc gia. Trong đó, Hà Nội là một trong những địa phương tiên phong với nhiều giải pháp đồng bộ và thực tiễn.

Theo Sở Khoa học và Công nghệ Hà Nội, thành phố đang triển khai thí điểm chuyển đổi số trong quản lý truy xuất nguồn gốc cho các sản phẩm nông nghiệp, đặc biệt là nhóm sản phẩm chủ lực như rau, thịt, thủy sản. Các cơ sở được hỗ trợ phần mềm QR miễn phí và được hướng dẫn cách liên kết dữ liệu với Cổng truy xuất nguồn gốc quốc gia. Mục tiêu là đến năm 2026, phần lớn sản phẩm nông nghiệp và thực phẩm bán lẻ trên địa bàn Hà Nội đều có mã truy xuất rõ ràng.

Nhờ ứng dụng chuyển đổi số vào sản xuất, kinh doanh, nhiều hợp tác xã (HTX) tại Ninh Bình đã kịp thời tiếp cận, kết nối, quảng bá và tiêu thụ sản phẩm trên các nền tảng số, qua đó nâng cao hiệu quả kinh tế và góp phần thúc đẩy sự phát triển của kinh tế tập thể tại địa phương. Thời gian gần đây, HTX Hùng Ba Lăm ở tỉnh Ninh Bình nổi lên như một điểm sáng trong việc ứng dụng công nghệ và thương mại điện tử vào quảng bá và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp, đặc biệt trên nền tảng mạng xã hội TikTok. Nhờ việc mạnh dạn đầu tư và tiếp cận nền tảng mạng xã hội, HTX Hùng Ba Lăm đã mở ra kênh tiếp cận lượng khách hàng trẻ và đầy tiềm năng.

UBND tỉnh Bến Tre vừa ban hành kế hoạch triển khai, áp dụng và quản lý hệ thống truy xuất nguồn gốc sản phẩm, hàng hóa trên địa bàn tỉnh đến năm 2030. Theo kế hoạch, đến năm 2025, 100% doanh nghiệp, hợp tác xã trên toàn tỉnh và 50% cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ sẽ áp dụng hệ thống truy xuất nguồn gốc trên địa bàn tỉnh. Có ít nhất 5.000 doanh nghiệp, hợp tác xã và 20.000 cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ thuộc các lĩnh vực rau quả tươi, gia súc và gia cầm, thủy sản, thực phẩm, thuốc chữa bệnh trên địa bàn tỉnh sử dụng mã số, mã vạch tại Việt Nam có hệ thống truy xuất nguồn gốc áp dụng các tiêu chuẩn quốc gia, quốc tế.

Tỉnh Đồng Nai hợp tác với iCheck triển khai gói hỗ trợ trị giá 10 tỷ đồng để doanh nghiệp, hợp tác xã, trang trại sử dụng hệ thống truy xuất nguồn gốc chuẩn quốc gia miễn phí trong một năm. iCheck đảm nhận việc đăng ký tài khoản, hỗ trợ cập nhật thông tin sản phẩm, hình ảnh, mã QR và đào tạo kỹ thuật. Tại Hội thảo Techfest Đồng Nai 2025, Sở Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh truy xuất nguồn gốc trở thành “vé vào cửa” cho sản phẩm nông nghiệp, gắn liền ESG, công nghệ số (blockchain, AI) trong quản trị chuỗi.

Tại tỉnh Quảng Ninh đã triển khai hệ thống cơ sở dữ liệu QR-Code truy xuất nguồn gốc cho sản phẩm nông, lâm, thủy sản. Hiện có gần 100 cơ sở sản xuất, với khoảng 400 sản phẩm dán mã truy xuất để người tiêu dùng tra cứu chi tiết thông tin sản phẩm. Các sản phẩm OCOP của Quảng Ninh được khuyến khích dán QR; nhiều cơ sở đã thực hiện kiểm soát quy trình sản xuất, xác thực thông tin lên hệ thống TXNG, giúp tăng tính minh bạch và niềm tin với người tiêu dùng.

Với công nghệ truy xuất nguồn gốc, mỗi lô sản phẩm của Công ty Cổ phần Sữa TH – TH true MILK được gắn một mã định danh duy nhất, giúp theo dõi toàn bộ hành trình từ khâu nguyên liệu, sản xuất đến tay người tiêu dùng. Mọi thao tác tạo ra và lưu hành sản phẩm trong chuỗi cung ứng đều được ghi nhận và xác thực, không thể làm giả hay chỉnh sửa. Đây là công nghệ đáp ứng chuẩn quốc tế GS1 và tương thích với hệ thống xác thực, truy xuất toàn cầu hỗ trợ toàn diện cho doanh nghiệp kết nối chuỗi cung ứng xuyên biên giới.

Có thể nói, tem truy xuất nguồn gốc sản phẩm hàng hóa đang trở thành giải pháp trọng yếu trong việc khẳng định chất lượng, bảo vệ thương hiệu và quyền lợi người tiêu dùng. Khi hành lang pháp lý ngày càng hoàn thiện và nhận

An Dương