Thuốc và thực phẩm chức năng nên phân biệt rõ để tránh mạo nhận 'tiên dược'

Trao đổi với Dân trí, PGS. TS. DS Nguyễn Tuấn Dũng, nguyên Trưởng bộ môn Dược lâm sàng, Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh, cho biết thuốc là chế phẩm có chứa dược chất hoặc dược liệu dùng cho người nhằm phòng, chẩn đoán, điều trị và giảm nhẹ bệnh hoặc điều chỉnh chức năng sinh lý cơ thể. Trong khi đó, thực phẩm chức năng (TPCN) là sản phẩm được dùng để bổ sung thêm vào chế độ ăn uống hàng ngày nhằm duy trì, tăng cường, cải thiện các chức năng của cơ thể, giảm nguy cơ mắc bệnh.

Thuốc có thể bao gồm hóa dược, thuốc dược liệu, thuốc cổ truyền, vaccine và sinh phẩm, còn TPCN chứa một hoặc nhiều chất như vitamin, khoáng chất, axit amin, enzyme, probiotic hay các chất có hoạt tính sinh học khác, thậm chí có thể có nguồn gốc tự nhiên từ động vật, khoáng vật hoặc thực vật dưới dạng chiết xuất, cô đặc hoặc chuyển hóa.

Thuốc dùng cho người bệnh và nhiều loại cần có đơn của bác sĩ, phải tuân thủ liều lượng nghiêm ngặt. Trong khi đó, TPCN có thể dùng cho cả người khỏe mạnh lẫn người bệnh với mục đích hỗ trợ, không cần đơn và có thể dùng lâu dài theo hướng dẫn của chuyên môn.

Xét về quy trình kiểm soát, thuốc phải trải qua nghiên cứu, thử nghiệm lâm sàng nghiêm ngặt để chứng minh tính an toàn và hiệu quả, chịu sự quản lý của Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế). Ngược lại, TPCN chỉ được kiểm tra thành phần, độ an toàn vệ sinh thực phẩm và thuộc quyền quản lý của Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế).

Người tiêu dùng nên biết cách phân biệt thuốc và thực phẩm chức năng để sử dụng đúng cách. Ảnh minh họa

“Việc quảng cáo TPCN là tiên dược hay trị bách bệnh là hoàn toàn sai sự thật, có thể gây nguy hiểm cho người tiêu dùng. Nếu người bệnh tin vào những lời quảng cáo này mà bỏ thuốc điều trị để chỉ dùng TPCN, bệnh tình có thể trở nên nặng hơn và khó kiểm soát”, PGS Dũng nhấn mạnh.

Thực tế, thị trường TPCN Việt Nam đang phát triển mạnh nhưng cũng bộc lộ nhiều bất cập về chất lượng và quảng cáo sai sự thật. Theo Cục An toàn thực phẩm, nhiều sản phẩm được thổi phồng công dụng, sử dụng hình ảnh bác sĩ hay cơ sở y tế để gây hiểu lầm, khiến người tiêu dùng nhầm tưởng TPCN là thuốc.

Cùng với đó, cơ quan chức năng liên tiếp phát hiện các vụ sản xuất, buôn bán TPCN giả, không rõ nguồn gốc, thành phần sai công bố, thậm chí chứa chất độc hại. Hậu quả là người dùng có thể bị tổn thương gan, thận, ngộ độc hoặc tương tác thuốc nguy hiểm. Một số người còn lầm tưởng rằng TPCN có nguồn gốc tự nhiên nên vô hại, dùng nhiều không sao, thậm chí có thể thay thuốc chữa bệnh - suy nghĩ sai lầm này khiến không ít người “tiền mất tật mang”.

PGS.TS.DS Nguyễn Tuấn Dũng cho biết, TPCN tác động đến cơ thể chủ yếu qua ba cơ chế. Thứ nhất là cung cấp và bù đắp thiếu hụt vi chất như vitamin A, D, E, K hay các khoáng chất canxi, sắt, kẽm… giúp hỗ trợ chức năng, chứ không điều trị bệnh. Thứ hai là điều hòa sinh học và tăng cường chức năng cơ thể thông qua các chiết xuất thảo dược như atiso, diệp hạ châu giúp hỗ trợ gan, tăng trao đổi chất. Thứ ba là cơ chế chống oxy hóa nhờ các chất như vitamin C, E, polyphenol, curcumin, giúp bảo vệ tế bào, giảm nguy cơ mắc bệnh mạn tính.

Theo Báo Chính phủ, việc quản lý nhóm sản phẩm này được thực hiện thông qua công bố sản phẩm, kiểm tra hồ sơ và lấy mẫu kiểm định chất lượng, song vẫn còn tồn tại “khoảng trống” trong khâu giám sát quảng cáo và hậu kiểm. Báo Tuổi Trẻ cũng cho biết, không ít doanh nghiệp lợi dụng kẽ hở pháp lý để quảng cáo sai sự thật, khiến người tiêu dùng hiểu nhầm công dụng của sản phẩm. Để chấn chỉnh tình trạng này, nhiều chuyên gia đề xuất sửa đổi Luật An toàn thực phẩm, tăng cường kiểm tra định kỳ, công khai minh bạch thông tin về các TPCN vi phạm, đồng thời xử lý nghiêm các hành vi quảng cáo gian dối.

Hiện TPCN được điều chỉnh theo Luật An toàn thực phẩm, Nghị định 15/2018/NĐ-CP và Thông tư 43/2014/TT-BYT, được hợp nhất tại Văn bản 11/VBHN-BYT năm 2023. Các quy định yêu cầu mọi quảng cáo TPCN phải ghi rõ: “Sản phẩm này không phải là thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh.” Ngoài ra, các sản phẩm không được phép khẳng định công dụng điều trị, chữa bệnh hoặc dùng hình ảnh, phát ngôn của nhân viên y tế để quảng bá.

Để bảo vệ mình, người tiêu dùng cần phân biệt rõ thuốc và TPCN, đọc kỹ nhãn mác, chọn sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng và tuyệt đối không dùng TPCN thay thế thuốc điều trị. Trong bối cảnh thị trường ngày càng sôi động, việc hiểu đúng bản chất, nâng cao nhận thức và siết chặt quản lý là yếu tố then chốt giúp TPCN phát triển bền vững, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng thay vì trở thành “cái bẫy sức khỏe” cho những người cả tin.

An Dương (T/h)