Tín chỉ carbon – tiềm năng lớn cho Việt Nam hợp tác với các tổ chức quốc tế

Theo số liệu thống kê tại COP28, tình hình biến đổi khí hậu đang diễn ra ngày càng nghiêm trọng, theo đó nhiệt độ toàn cầu nếu tăng quá mức 1,5 độ C trong năm năm tới sẽ gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng đến an ninh lương thực toàn cầu, chất lượng sống của con người. Vì vậy, tín chỉ carbon không đơn thuần là một dạng chứng chỉ để mua bán, mà đó là một chứng chỉ thể hiện trách nhiệm của quốc gia và doanh nghiệp với biến đổi khí hậu và hoàn toàn không còn là một yếu tố bị chi phối bởi lợi ích kinh tế.

Theo số liệu của Ủy ban Liên chính phủ về biến đổi khí hậu, các nhà máy phát điện, đặc biệt là điện than, đang chiếm 34% lượng khí thải toàn cầu, các ngành công nghiệp chiếm 24%, các ngành nông, lâm nghiệp và sử dụng đất khác chiếm 22%, 15% lượng khí thải đến từ giao thông vận tải, còn lại 6% đền từ tiêu thụ năng lượng tại các tòa nhà.

Có nhiều bước tính toán khá phức tạp để đo lường lượng CO2 (hoặc một lượng khí thải nhà kính tương đương) được giảm đi hoặc không tăng thêm bằng một dự án hoặc một hoạt động nào đó. Điều này tùy thuộc vào phạm vi dự án (dự án năng lượng tái tạo, dự án trồng rừng hay dự án chuyển đổi năng lượng sử dụng…). Dựa trên số liệu quá khứ cụ thể và những công thức tính toán để xác định luồng khí thải trong kịch bản cơ sở. Sau đó lượng khí khải được giảm đi được tính toán bằng chênh lệch giữa lượng phát thải trong quá khứ trừ cho lượng phát thải dự báo trong tương lai, từ đó quy đổi thành tín chỉ carbon.

Thị trường tín chỉ carbon của Việt Nam đầy tiềm năng là cơ hội để hội nhập quốc tế. Ảnh minh họa

Hiện tại các nước châu Âu đang có thị trường tín chỉ carbon lớn nhất thế giới là Hệ thống Thương mại khí thải Liên minh châu Âu (EU ETS). Ngoài ra, Mỹ cũng đang có RGGI là thị trường tín chỉ carbon dành cho các nhà máy điện. Giá tín chỉ carbon tại các thị trường châu Âu và Mỹ đang khá cao. Tại EU giá tín chỉ carbon vào khoảng 76 đô la Mỹ/tấn trong năm 2024 và dự kiến sẽ tăng lên quanh 160 đô la Mỹ/tấn vào năm sau. Ở thị trường Mỹ, giá một tín chỉ carbon vào khoảng 42 đô la Mỹ/tấn trong năm 2024 và dự kiến tăng lên khoảng 46 đô la Mỹ/tấn trong năm 2025.

Thị trường tín chỉ carbon của Trung Quốc (ETS) được thành lập năm 2021 và cũng đang trên đà trở thành thị trường tín chỉ carbon lớn của thế giới trong bối cảnh Trung Quốc đang là quốc gia dẫn đầu trong lượng phát thải. Thị trường này hiện tại đang thu hút hơn 2.200 doanh nghiệp trong ngành điện tham gia và nhóm doanh nghiệp này chiếm tới 40% lượng khí thải carbon của Trung Quốc hàng năm. Giá một tín chỉ carbon tại Trung Quốc dao động quanh 7-8 đô la Mỹ/tấn và được dự báo tiếp tục duy trì xu hướng tăng trong thời gian tới.

Đông Nam Á đang nổi lên là một trong những khu vực có mức tăng trưởng mạnh mẽ cho thị trường tín chỉ carbon. Dự báo thị trường tín chỉ carbon của khu vực Đông Nam Á sẽ đạt 10 tỉ đô la Mỹ đến năm 2030, theo Ủy ban phát triển Kinh tế Singapore. Hiện tại Singapore đang là quốc gia dẫn đầu trong xu hướng này.

Còn tại Việt Nam, Cục Biến đổi khí hậu, Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết, thị trường tín chỉ carbon của Việt Nam đang ở trong giai đoạn rất sơ khai, khó để các doanh nghiệp chấp nhận trả một mức chi phí nhất định để mua tín chỉ carbon. Tuy vậy, Chính phủ cũng đang đặt kế hoạch đến năm 2027 sẽ thiết lập luật liên quan đến tín chỉ carbon và đưa vào vận hành chính thức sàn giao dịch tín chỉ carbon trong năm 2028. Cả nước có khoảng 1.912 doanh nghiệp triển khai kiểm kê khí nhà kính và đáp ứng hạn ngạch phát thải năm 2023.

Mặt khác, theo báo cáo của Cục Biến đổi khí hậu, Bộ Tài nguyên và Môi trường, đến nay, Việt Nam đứng thứ tư trên thế giới về số lượng dự án triển khai theo Cơ chế phát triển sạch (CDM), với 258 dự án được Ban điều hành Cơ chế phát triển sạch phê duyệt và 13 chương trình hoạt động theo Cơ chế phát triển sạch, tiềm năng gần 140 triệu tấn CO2 tương đương trong thời hạn tín chỉ. Trong đó, 17 dự án theo tiêu chuẩn vàng đã phát hành quốc tế hơn 3 triệu tín chỉ, 24 dự án theo tiêu chuẩn carbon được thẩm tra đã phát hành hơn 600 nghìn tín chỉ.

Ngoài ra theo GS.TS Võ Xuân Vinh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh doanh, Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam có hơn 14 triệu ha rừng với tiềm năng tạo ra tín chỉ carbon từ các dự án bảo vệ, phục hồi rừng. Ước tính Việt Nam có thể bán ra 57 triệu tín chỉ carbon cho các tổ chức quốc tế, Việt Nam có thể thu về hàng trăm triệu USD mỗi năm. Cùng với đó là các dự án nông nghiệp như canh tác carbon thấp và quản lý bền vững nguồn tài nguyên đất cũng có tiềm năng lớn trong việc giảm phát thải khí nhà kính và tạo ra tín chỉ carbon.

GS.TS Võ Xuân Vinh cho rằng, việc tham gia thị trường tín chỉ carbon mở ra khả năng hợp tác với các tổ chức quốc tế, nhận được hỗ trợ tài chính và công nghệ từ các quỹ đầu tư xanh. Cơ hội đầu tư vào công nghệ xanh và năng lượng tái tạo không chỉ giúp giảm chi phí dài hạn mà còn nâng cao hiệu quả hoạt động và tuân thủ các quy định phát thải nghiêm ngặt hơn.

Bên cạnh những tiềm năng thì thị trường tín chỉ carbon của Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế. Hệ thống chính sách hiện chỉ đang quy định những vấn đề cơ bản như giao nhiệm vụ hình thành hoặc đưa ra định nghĩa về các thành phần của thị trường carbon dẫn tới thực tiễn thực hiện thị trường này còn phát sinh một số bất cập. Do đó, để thị trường carbon hoạt động hiệu quả, các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần xây dựng khung pháp lý hoàn thiện cho thị trường này. Về lâu dài, tín chỉ carbon sẽ là một nhân tố cần thiết để tiến tới “Net Zero” và cứu Trái đất của chúng ta khỏi hiệu ứng nhà kính và tình trạng nóng lên đang diễn ra rất nhanh như hiện tại.

 An Dương