Vì sao nhiều tổ chức KH&CN chưa tự chủ?

Tuy nhiên, thực tiễn ở Việt Nam còn nhiều khó khăn khi triển khai nghị định này, nếu không có những cơ chế đặc thù thì việc triển khai nghị định này sẽ khó đi vào cuộc sống. Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Trần Quốc Khánh đã có trao đổi với PV Chất lượng Việt Nam xung quanh vấn đề này.

Xin Thứ trưởng cho biết nguyên nhân khiến cho tiến độ chuyển của các tổ chức quá chậm?

Việc chậm tiến độ chuyển đổi của các tổ chức xuất phát từ nhiều nguyên nhân do chủ quan và khách quan. Có thể kể ra một số nguyên nhân sau:

Thứ nhất: Do chưa quyết liệt trong chỉ đạo thực hiện Nghị định 115. Một số bộ, ngành, địa phương chưa nhận thức đúng và đầy đủ quy định của Nghị định 115 và các văn bản hướng dẫn thực hiện, thậm chí chưa nắm rõ đối tượng phải thực hiện Nghị định 115, do đó chưa chỉ đạo quyết liệt các tổ chức KH&CN trực thuộc thực hiện nghị định 115. Đến nay, còn một số bộ, ngành, địa phương vẫn chưa phê duyệt xong đề án thực hiện cơ chế tự chủ của các tổ chức KH&CN công lập trực thuộc.

Thứ trưởng Trần Quốc Khánh một số bộ, ngành, địa phương chưa nhận thức đúng và đầy đủ quy định của Nghị định 115 và các văn bản hướng dẫn thực hiện.

Một số cơ quan quản lý nhà nước chưa nhận thức và thực hiện đúng, đầy đủ quy định của Nghị định 115 về các chính sách ưu đãi, hỗ trợ đối với các tổ chức KH&CN, như ưu đãi trong việc vay vốn, đất đai, hỗ trợ lãi suất, miễn giảm thuế thu nhập,..do đó tổ chức KH&CN chưa được hỗ trợ thực sự khi thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm theo Nghị định 115.

Việc phê duyệt đề án thực hiện cơ chế tự chủ của các tổ chức KH&CN ở một số bộ, ngành, địa phương còn mang tính hình thức, đối phó với quy định về thời hạn chuyển đổi tại Nghị định 115. Nhiều tổ chức đã được phê duyệt đề án thực hiện Nghị định 115 nhưng chưa được giao quyền tự chủ thực sự về tài chính, nhân lực KH&CN và hợp tác quốc tế, nhất là ở các địa phương. Một số tổ chức đã phê duyệt đề án sang loại hình tự trang trải kinh phí hoạt động thường xuyên nhưng vẫn được cơ quan chủ quản là các bộ, ban,ngành cấp kinh phí hoạt động thường xuyên.

Thứ hai: hệ thống văn bản pháp luật liên quan đến triển khai Nghị định 115 còn thiếu đồng bộ. Tổ chức KH&CN gặp khó khăn, vướng mắc khi thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm quy định tại Nghị định do thiếu đồng bộ của các quy định trong hệ thống văn bản pháp luật hiện hành.

Nghị định 115 cho phép tổ chức KH&CN công lập được dùng quyền sử dụng đất để góp vốn, liên doanh, liên kết, sản xuất kinh doanh, thế chấp vay vốn ngân hàng. Nhưng trên thực tế không thực hiện được bởi theo quy định của Luật đất đai, các tổ chức được Nhà nước giao đất không thu tiền sử dụng đất không có quyền thế chấp, góp vốn bằng quyền sử dụng đất.

Nghị định 115 cho phép tổ chức KH&CN được quyền tự chủ về nhân lực. Nhưng trên thực tế không thực hiện được bởi theo các quy định về vị trí việc làm trong đơn vị sự nghiệp công lập tại Luật viên chức thì đơn vị sự nghiệp công lập không được giao quyền tự chủ về một số người làm việc trong đơn vị, mà do Cơ quan có thẩm quyền phê duyệt.

Luật KH&CN năm 2013 cho phép bổ nhiệm, thuê đảm nhiệm chức danh lãnh đạo tổ chức KH&CN là người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài. Nhưng theo quy định tại Luật cán bộ, công chức thì người đứng đầu và cấp phó của người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập là công chức là phải là công dân Việt Nam. Điều này dẫn đến vướng mắc trong triển khai chính sách thu hút chuyên gia trình độ cao là người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài để tuyển dụng, bổ nhiệm vào ngạch, chức vụ lãnh đạo, quản lý của tổ chức KH&CN công lập.

Nghị định 115 cho phép tổ chức KH&CN được quyền thành lập, sáp nhập, giải thể các đơn vị trực thuộc. Tuy nhiên, các tổ chức mới chỉ đươc quyền tự chủ trong việc thành lập, giải thể các đơn vị trực thuộc không có tư cách pháp nhân, đối với các đơn vị có tư cách pháp nhân, việc thành lập, giải thể vẫn thuộc quyền quyết định của cơ quan chủ quản là các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và Ủy ban nhân dân cấp tỉnh.

Nghị định 115 đã mở ra cơ chế mới cho các nhà khoa học, các tổ chức khoa học phát huy được năng lực nội sinh

Thứ ba: Hạn chế về tiềm lực của tổ chức KH&CN điều này được thể hiện là do trình độ cán bộ nghiên cứu tại các tổ chức KH&CN nhất là ở các địa phương nhìn chung còn hạn chế, số lượng cán bộ có trình độ cao đang ít dần do tuổi cao hoặc chuyển sang làm việc tại các khu vực. Nhu cầu đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ của đội ngũ nhân lực tại các tổ chức KH&CN rất lớn, nhưng chưa được đáp ứng vì các tổ chức KH&CN không có nguồn kinh phí thường xuyên cho hoạt động này. Bên cạnh đó, cơ sở vật chất kĩ thuật, phòng thí nghiệm phục vụ cho hoạt động nghiên cứu và phát triển KH&CN còn thiếu và lạc hậu.

Ngoài ra, kết quả nghiên cứu của nhiều tổ chức KH&CN nhìn chung chưa đáp ứng được nhu cầu của thị trường và doanh nghiệp. Số lượng các kết quả nghiên cứu được thương mại hóa còn rất ít, vì vậy các tổ chức này không có nguồn thu hoặc nguồn thu rất ít để thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm.

Thứ tư: tâm lý ỷ lại vào bao cấp kinh phí của Nhà nước. Tâm lý ỷ lại vào bao cấp kinh phí của Nhà nước còn tồn tại sâu đậm trong một bộ phận cán bộ lãnh đạo tổ chức KH&CN cũng như các nhà khoa học, muốn được Nhà nước cấp kinh phí để hoạt động, chưa mạnh dạn, còn bỡ ngỡ khi bước vào nền kinh tế thị trường.

Vậy giải pháp cụ thể để hoàn thành việc chuyển đổi là gì, thưa Thứ trưởng?

Các Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, Thủ trưởng cơ quan thuộc Chính phủ, Chủ tịch Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương nghiêm túc thực hiện đúng quy định của Nghị định 115 và các văn bản hướng dẫn thực hiện, nhất là việc phân loại và phê duyệt đề án thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức KH&CN trực thuộc.

Bên cạnh đó, cần kiên quyết sáp nhập, giải thể tổ chức KH&CN hoạt động không ngừng hiệu quả. Thực hiện đúng quy định về cấp kinh phí hoạt động thường xuyên thông qua nhiệm vụ thường xuyên theo chức năng của tổ chức KH&CN công lập.

Ngoài ra, có chế tài đủ mạnh đối với những tổ chức, cá nhân không chấp hành nghiêm túc quy định của Nghị định 115. Có chính sách hỗ trợ cán bộ dôi dư khi sát nhập, giải thể tổ chức KH&CN. Khi thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm, việc giải quyết lao động đôi dư nhằm sắp xếp, kiện toàn lại bộ máy nhân sự của tổ chức KH&CN theo hướng gọn nhẹ, hiệu quả là điều cần thiết.

Có những cơ chế nào để hỗ trợ cán bộ dôi dư khi sáp nhập, giải thể tổ chức KH&CN công lập?

Cán bộ dôi dư khi tổ chức KH&CN công lập sắp xếp lại tổ chức bộ máy để thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm được hưởng chính sách tinh giản biên chế theo quy định tại Nghị định 108/2014/NĐ-CP ngày 20/11/2014 của Chính phủ về chính sách tinh giản biên chế, Thông tư liên tịch số 01/2015/TTLT-BNV-BTC ngày 14/4/2015 của liên bộ Nội vụ, Tài chính hướng dẫn thực hiện Chính sách tinh giản biên chế. Đây là những cơ sở pháp lý quan trọng để hỗ trợ cán bộ dôi dư khi sáp nhập, giải thể các tổ chức KH&CN.

Xin cảm ơn Thứ trưởng!