Bảo vệ người tiêu dùng: Vì sao chưa hiệu quả?

Ông Nguyễn Phương Nam - Phó Cục trưởng Cục Quản lý Cạnh tranh, Bộ Công Thương, cho biết trong thực tiễn giải đáp và gỡ các vướng mắc cho NTD kể từ khi Luật Bảo vệ quyền lợi NTD có hiệu lực đến nay, các vụ việc vi phạm quyền lợi NTD không những không giảm mà còn có xu hướng gia tăng hơn so với thời điểm trước khi có luật.

Cụ thể, đã có gần 600 vụ việc khiếu nại đến sở công thương các tỉnh, gần 2.000 vụ khiếu nại gửi đến hội bảo vệ quyền lợi NTD địa phương. Cục Quản lý Cạnh tranh cũng nhận được hơn 60 vụ khiếu nại. Đặc biệt, cơ quan chức năng đã phát hiện và xử lý bằng thu hồi và xử phạt 10 trường hợp hàng hóa của doanh nghiệp có khuyết tật với số lượng khoảng 15.000 sản phẩm.

Hãng Inax rất bất bình khi sản phẩm của mình bị làm giả, làm nhái. Ảnh: N.Nam

Thực tế nêu trên, theo ông Nguyễn Phương Nam, có những bất cập từ hoạt động của các sở công thương địa phương. Theo quy định tại Nghị định hướng dẫn thi hành Luật và Quyết định số 02/2012/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, các hàng hóa, dịch vụ thiết yếu phải đăng ký hợp đồng theo mẫu. Tuy nhiên, đến nay mới có 80 hồ sơ đăng ký hợp đồng theo mẫu, điều kiện giao dịch chung.

Cụ thể tại Lạng Sơn, theo ông Bùi Gia Tuấn - Phó Giám đốc Sở Công Thương Lạng Sơn, địa phương này có 9 hàng hóa dịch vụ thiết yếu phải đăng ký hợp đồng theo mẫu; điều kiện giao dịch chung có 7 hàng hóa dịch vụ. Thế nhưng đến nay chỉ có 1 doanh nghiệp đăng ký hợp đồng theo mẫu, còn hầu hết các doanh nghiệp vẫn thờ ơ với các quy định.

Tại khoản 2 điều 42 luật quy định tranh chấp của NTD được giải quyết theo loại vụ việc thủ tục đơn giản. Thế nhưng việc quy định thủ tục đơn giản đó như thế nào lại không thể hiện rõ. Đó chính là nguyên nhân để đến nay Tòa án Nhân dân Tối cao cũng chưa có bất kỳ hướng dẫn nào về vấn đề này. Chính vì thế, quy định đó vẫn chưa triển khai được trên thực tế.

Đối với việc hỗ trợ hoạt động cho các tổ chức xã hội tham gia bảo vệ NTD còn khó khăn và phức tạp hơn. Điển hình, tại chương 2 của luật quy định về việc các tổ chức bảo vệ NTD được giao thực hiện một số nhiệm vụ gắn với nhiệm vụ của Nhà nước và được hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước. Nghị định 99/2011/NĐ-CP cũng quy định rõ những loại việc, thẩm quyền mà cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi NTD có thể giao cho các tổ chức xã hội thực hiện. Bộ Tài chính cũng đã có thông tư số 01/2011/TT- BTC quy định về việc hỗ trợ kinh phí từ ngân sách nhà nước cho hoạt động gắn với nhiệm vụ nhà nước giao; việc quản lý, sử dụng tài sản, tài chính của hội; quản lý việc tiếp nhận, sử dụng các nguồn tài trợ… Tuy nhiên, đến nay việc triển khai các quy định nói trên còn “bế tắc”. Thậm chí có hội, các hội viên phải tự bỏ tiền túi để duy trì hoạt động.

Doanh nghiệp cần vào cuộc mạnh mẽ hơn để bảo vệ NTD. Ảnh: N.Nam

Một thực tế nữa là việc giao chức năng quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi NTD ở mỗi địa phương, mỗi cơ quan chức năng lại khác nhau. Ở Hải Dương giao cho Chi cục Quản lý thị trường. Ở Bến Tre, Đồng Tháp, Long An, Đà Nẵng, Bắc Giang, Phú Thọ, Nghệ An… lại giao cho phòng quảng lý thương mại. Ở Hà Nội là phòng kinh tế đối ngoại và Cà Mau là phòng pháp chế. Chính sự lộn xộn đó đã dẫn đến việc quản lý nhà nước về bảo vệ NTD chưa triển khai đồng bộ, thường xuyên và nghiêm túc. Nhiều khi người tiêu dùng không biết nên đến địa chỉ nào để nêu ra các khiếu nại, bức xúc của mình.

Ở một khía cạnh khác, LS. Trương Thanh Đức - Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam, cho rằng gần đây nổi lên tình trạng người rút tiền tại các cây ATM bức xúc vì bị ngân hàng thu phí, coi các ngân hàng là “kẻ móc túi”, rồi khiếu nại nhiều tới ngân hàng. Thế nhưng, mấy NTD nào hiểu được, để triển khai các cây ATM tiện ích, phát hành thẻ, bảo trì bảo dưỡng, xe chở tiền, kho két… ngân hàng đã bỏ ra tiền tỷ.

Trước phản ứng của người dùng thẻ ATM, cơ quan chức năng đã yêu cầu các ngân hàng ngừng triển khai thu phí rút tiền tại ATM. LS. Đức cho rằng, pháp luật bảo vệ NTD sử dụng dịch vụ ATM tuyệt đối không nên quy định theo cách phải được cơ quan nhà nước cho phép, hay tệ hơn là ấn định mức phí. Cũng không nên bắt buộc ngân hàng chỉ được thu phí, tăng phí khi đã thỏa thuận tay đôi, cụ thể, rõ ràng, chi tiết với từng khách hàng. Dù phải bảo vệ NTD, nhưng nếu bảo vệ theo cách đó là phi quy luật thị trường, phi kinh tế, không mang lại hiệu quả tốt cho các bên.

Hồng Anh