Bộ trưởng Chu Ngọc Anh: Sở hữu trí tuệ vẫn chưa gắn kết chặt chẽ với chính sách và các ngành

Cần sự chung tay của chủ thể trong hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia

Phát biểu tại “Tọa đàm Vai trò của sở hữu trí tuệ với phát triển kinh tế - xã hội” vừa diễn ra, Bộ trưởng Chu Ngọc Anh cho biết, hệ thống sở hữu trí tuệ của Việt Nam thời gian qua đã đạt được những thành tựu quan trọng với một nền tảng pháp luật về sở hữu trí tuệ về cơ bản phù hợp với chuẩn mực quốc tế, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế- xã hội nhanh chóng của Việt Nam.

Tuy nhiên, những đóng góp của sở hữu trí tuệ vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước cho đến nay vẫn còn có hạn chế nhất định. Hệ thống sở hữu trí tuệ chưa tiếp cận được với cách thức mới là một cấu phần quan trọng trong hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến hạn chế này, trong đó nguyên nhân nổi bật là chưa gắn kết được một cách chặt chẽ vấn đề sở hữu trí tuệ trong các chính sách, hoạt động của các ngành, lĩnh vực KT-XH. Kinh nghiệm của một số quốc gia cho thấy nội dung sở hữu trí tuệ luôn là một bộ phận không thể thiếu trong chính sách phát triển các ngành KT-XH, từ công nghiệp, nông nghiệp, văn hóa đến y tế, giáo dục, môi trường, v.v..

Để khắc phục được hạn chế nêu trên và đặc biệt từ yêu cầu phát triển KTXH trong điều kiện mới đặt ra yêu cầu phải xây dựng Chiến lược sở hữu trí tuệ quốc gia nhằm xây dựng các quan điểm, định hướng, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp để bảo đảm sở hữu trí tuệ thực sự trở thành công cụ đóng góp vào các mục tiêu phát triển ngành, lĩnh vực, địa phương và cả quốc gia.

Cần có chính sách hỗ trợ, tạo ra nhu cầu tự thân của doanh nghiệp trong việc nâng cao năng lực tiếp thu, ứng dụng và đổi mới công nghệ, cao hơn là khả năng nghiên cứu để phát triển các sản phẩm phù hợp với  yêu cầu của thị trường. Nhà nước cũng có vai trò quan trọng trong việc tạo lập và phát triển các định chế trung gian, các chính sách kinh tế, thị trường cùng với đó là các thiết chế tài chính Quỹ KH&CN của doanh nghiệp, Quỹ đổi mới công nghệ quốc gia, các quỹ đầu tư mạo hiểm có vai trò thúc đẩy mạnh mẽ…

“Muốn làm được như vậy, phải có sự tham gia, chung tay của các chủ thể trong hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia. Trong đó các cơ quan quản lý nhà nước ở Trung ương và địa phương có vai trò quan trọng trong khi hoạch định các chính sách phát triển KT-XH phải dựa trên khoa học công nghệ và phải có mục tiêu hỗ trợ, tạo mối liên kết nhằm thúc đẩy hoạt động đổi mới sáng tạo trong các viện nghiên cứu, trường đại học và các doanh nghiệp”, Bộ trưởng khẳng định.

Kết nối Chiến lược phát triển KH&CN với Chiến lược sở hữu trí tuệ

Cùng chia sẻ về vấn đề trên, ông Andrew Ong, Phụ trách Văn phòng khu vực châu Á Thái Bình Dương - Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) cho rằng, Việt Nam đã có sự tiến bộ rõ rệt, đặc biệt là những tiến bộ trong đổi mới sáng tạo, minh chứng là hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của Việt Nam đang đi cao hơn so với các nước trung bình, đây là điểm xuất phát tốt cho Việt Nam. Báo cáo về chỉ số đổi mới sáng tạo năm qua  cũng cho thấy, Việt Nam đứng thứ 45/127 quốc gia và nền kinh tế về lĩnh vực đổi mới sáng tạo, đây cũng là cơ hội tốt, là điểm hướng tới gia tăng thứ bậc cho Việt Nam trong năm nay.

Bên cạnh những mặt đạt được, ông Andrew Ong cũng lưu ý đến việc Việt Nam cần phải cải thiện vấn đề về thể chế, nhân lực, cơ sở hạ tầng đồng bộ. Tăng trưởng bền vững cần liên kết tất cả các nguồn lực, đặc biệt là thúc đẩy sự sáng tạo năng động trong khu vực tư nhân. Chú trọng hơn nữa đến các viện/trường để có những nghiên cứu và công nghệ phù hợp hơn, gia tăng số lượng đơn đăng ký của người Việt Nam so với nước ngoài.

“Chiến lược phát triển KT-XH và Chiến lược phát triển KH&CN cần kết nối với Chiến lược sở hữu trí tuệ. Sử dụng và tận dụng triệt để sở hữu trí tuệ, đó là cách các quốc gia phát triển đang áp dụng. SHTT không phục vụ cho Nhà nước, thể chế mà cho doanh nghiệp, nếu không có doanh nghiệp thì SHTT không tồn tại”, ông Andrew Ong bày tỏ.

3 trụ cột chính cần quan tâm

Ông Ian Heath, chuyên gia tư vấn xây dựng của WIPO cũng cho rằng, thúc đẩy năng lực đổi mới sáng tạo của Việt Nam cần dựa trên 3 trụ cột: Tài chính, R&D, đào tạo. Để thế kiềng 3 chân vững chắc cần có vai trò của Chính phủ nhằm cải thiện Chiến lược sở hữu trí tuệ Việt Nam trong điều phối liên ngành tạo một mảnh ghép hoàn chỉnh.

Ông Ian Heath cũng gợi ý 4 vấn đề trong Chiến lược để biến thành công cụ phát triển KT-XH: cần xây dựng cơ chế tham vấn mạnh mẽ giữa các bên liên quan; Phải đảm bảo hệ thống luật pháp ổn định, thường xuyên rà soát cập nhật; Có Chương trình hỗ trợ khối tư nhân, bởi không thể có thể thống sở hữu trí tuệ tốt khi không có sự tham gia của khối này; cần xây dựng kế hoạch và thực thi kế hoạch một cách chi tiết; Cuối cùng khâu quan trọng nhất là điều phối giữa các bên liên quan, đặc biệt trong bối cảnh cụ thể của Việt Nam để đảm bảo tốt thực hiện Chiến lược sở hữu trí tuệ quốc gia.

Liên quan đến câu hỏi, làm thế nào để kết nối chủ thể sáng tạo và doanh nghiêp, ông Ian Heath, chuyên gia tư vấn xây dựng của WIPO nhấn mạnh, điểm mấu chốt là Việt Nam cần xây dựng được một đội ngũ các nhà nghiên cứu mạnh và đội ngũ trung gian kết nối, bởi mỗi chủ thể có tư duy và cách làm riêng, cũng giống như thị trường bất động sản, có cung ắt có cầu.

Ông Scot Morris, chuyên gia tư vấn xây dựng của WIPO lại cho rằng, sẽ có thách thức khi kết nối chủ thể sáng tạo và doanh nghiệp, nhưng một trong cách thức quan trọng có thể làm được là thông qua Chiến lược để xem lại các điều khoản thực thi, cần có phần thưởng khuyến khích thi thực thi tốt.

Lấy ví dụ về kinh nghiệm thành công của các nước trên thế giới, cụ thể Mỹ được dẫn đắt bởi khu vực tư nhân tạo ra nhu cầu giữa 2 bên, Trung Quốc do nhà nước quản lý. Với Việt Nam ông khuyến nghị cần lồng ghép 2 mô hình này. Hàn Quốc cũng là một câu chuyện thành công nhưng mất khoảng 30 năm, thậm chí lâu hơn so với vị trí Việt Nam hiện nay đạt được, đo đó, chúng ta cần tìm hiểu không nên bê nguyên xi vì mỗi nước có một bối cảnh riêng, cần tìm hiểu để có phương án tốt nhất cho Việt Nam.

Tại Tọa đàm, các chuyên gia cũng khuyến nghị, cần lồng ghép sở hữu trí tuệ vào các chính sách phát triển KT-XH, chính sách KH&CN và chính sách của các ngành, lĩnh vực để sở hữu trí tuệ phát huy tốt nhất vai trò của mình và đóng góp cho phát triển kinh tế- xã hội. Đặc biệt, Chiến lược sở hữu trí tuệ quốc gia phải tạo ra mối liên hệ chặt chẽ giữa các mục tiêu phát triển KT-XH quốc gia, các ưu tiên phát triển, các nguồn lực với hệ thống sở hữu trí tuệ quốc gia. Thứ trưởng Phạm Công Tạc cho rằng, để xây dựng chiến lược cần nhiều nỗ lực trong bối cảnh công nghệ đang thay đổi đột biến trên toàn thế giới, và trong bối cảnh tại Việt Nam đầu tư cho R&D còn khiêm nhường, với thị trường khổng lồ hơn 96 triệu dân, GDP còn khiêm tốn và tổng thương mại xuất nhập khẩu gần gấp đôi GDP, bên cạnh đó, trình độ văn hóa, thói quen của người Việt vẫn là vấn đề phải bàn.

Bảo Lâm