Bước tiến mới trong cơ chế tự chủ của tổ chức khoa học và công nghệ công lập

Ngày 14/10/2025, Chính phủ ban hành Nghị định 263/2025/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn một số điều của Luật Khoa học Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (KHCN&ĐMST) về cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức KH&CN công lập, nhân lực, nhân tài và giải thưởng trong lĩnh vực KHCN&ĐMST.

Trong đó, Nghị định 263 thể chế hóa quy định tại Luật KHCN&ĐMST năm 2025 đối với tổ chức và hoạt động của tổ chức KH&CN công lập, nêu rõ: “Nhà nước đầu tư cơ sở vật chất, hỗ trợ kinh phí hoạt động, giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho tổ chức KH&CN công lập về tổ chức bộ máy, nhân sự, tài chính, hợp tác quốc tế, liên doanh, liên kết”.

Tổ chức khoa học và công nghệ công lập được giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm theo Nghị định 263.

Thứ nhất, về tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức KH&CN công lập trong quản lý nhân lực, Nghị định 263 giao quyền cho các tổ chức KH&CN công lập được quyết định việc tuyển dụng, quản lý, sử dụng viên chức và người lao động theo quy định khi tổ chức có phòng, ban hoặc viên chức chuyên trách công tác tổ chức, cán bộ (Điều 8 Nghị định số 263/2025/NĐ-CP). Quy định mới này giúp các tổ chức KH&CN công lập hoàn toàn chủ động tháo gỡ các nút thắt trong việc tuyển dụng, quản lý, sử dụng viên chức và người lao động của tổ chức. 

Thứ hai, về bình đẳng quyền lợi trong tổ chức KH&CN công lập của người lao động lâu nay chỉ ăn lương từ đề tài nghiên cứu. Điều 14 Nghị định số 263/2025/NĐ-CP quy định tổ chức KH&CN công lập tự chủ, tự chịu trách nhiệm về tiền lương và thu nhập cho viên chức và cả người lao động trên cơ sở cơ chế chi trả 04 loại tiền lương và thu nhập, gồm: lương cơ bản; lương tự chủ của tổ chức; thu nhập tăng thêm; thu nhập cho viên chức và người lao động là tác giả của kết quả nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo được thương mại hóa. Quy định cụ thể về chi trả tiền lương và thu nhập cho viên chức và người lao động của tổ chức KH&CN công lập được thảo luận dân chủ và ban hành công khai tại Quy chế hoạt động nội bộ của tổ chức.

Thứ ba, về cơ chế giám sát việc tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức KH&CN công lập: Để giúp tổ chức KH&CN công lập tự kiểm soát việc thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm toàn diện, Nghị định số 263/2025/NĐ-CP quy định tổ chức có trách nhiệm thiết lập, duy trì và tổ chức thực hiện cơ chế tự kiểm soát, quy định tổ chức KH&CN công lập phải bố trí bộ phận, hoặc cá nhân, hoặc thuê tư vấn, kiểm toán độc lập thực hiện các nội dung tự kiểm soát (Điều 6 Nghị định số 263/2025/NĐ-CP). Bên cạnh đó, Chính phủ cũng giao Bộ KH&CN có trách nhiệm hướng dẫn, kiểm tra việc thực hiện các chính sách quy định tại Nghị định.

Bên cạnh đó, Nghị định 263 đưa ra 4 nguyên tắc thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm, bao gồm: Một là thực hiện quyền tự chủ gắn với tự chịu trách nhiệm trước cơ quan quản lý cấp trên trực tiếp và trước pháp luật về những quyết định của mình; đồng thời chịu sự kiểm tra, giám sát của cơ quan nhà nước có thẩm quyền;

Hai là, quản lý và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực được Nhà nước giao và các nguồn lực khác của tổ chức khoa học và công nghệ công lập. Kinh phí ngân sách nhà nước cấp cho tổ chức khoa học và công nghệ công lập không được sử dụng để bù đắp thua lỗ từ hoạt động dịch vụ, sản xuất kinh doanh, liên doanh, liên kết. Các nguồn thu từ hoạt động dịch vụ, sản xuất kinh doanh, liên doanh, liên kết phải được hạch toán, theo dõi riêng với nguồn ngân sách nhà nước;

Ba là thực hiện công khai và dân chủ trong các hoạt động của tổ chức khoa học và công nghệ công lập.

Bốn là tổ chức khoa học và công nghệ công lập thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm về tổ chức bộ máy, nhân sự, tài chính, hợp tác quốc tế, liên doanh, liên kết theo quy định tại Nghị định này.

Thanh Tùng