Canh tác nông nghiệp tái sinh, giảm thiểu phân bón hóa học giúp ngành cà phê giảm phát thải khí nhà kính

Khí nhà kính là khí có trong khí quyển, có nguồn gốc tự nhiên hoặc nhân tạo, có khả năng hấp thụ các tia có bước sóng trong dải sóng nhiệt hồng ngoại trên bề mặt trái đất, khí quyển và mây mù, ngăn cản và làm giảm lượng bức xạ của trái đất thoát ra ngoài vũ trụ, do đó làm nóng tầng bên dưới khí quyển và bề mặt trái đất.

Tác động của khí này giống tính chất của các tia nhiệt trong nhà kính (gây hiệu ứng nhà kính) nên gọi là khí nhà kính. Những khí nhà kính trong khí quyển trên bề mặt trái đất gồm: Hơi nước (H2O), cacbônic (CO2), ôxit nitơ (N2O), mêtan (CH4), ôzôn (O3), các khí CFC, HFCs, PFCs, SF6.

Hoạt động sản xuất cà phê cũng đóng góp vào việc phát thải khí nhà kính - nguyên nhân chính của hiện tượng biến đổi khí hậu, không những ở khâu sản xuất mà còn ở tất cả các công đoạn khác trong chuỗi cung ứng cà phê như chế biến, kinh doanh, rang xay, vận chuyển, đóng gói, bán lẻ, pha chế. Điều đó cần thiết phải có sự hợp tác của tất cả các tác nhân trong chuỗi để giảm lượng khí nhà kính phát thải ra môi trường.

Trách nhiệm của ngành cà phê là một mặt giúp nông dân thích ứng (ứng phó với biến đổi khí hậu), một mặt phải giảm nhẹ những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu (giảm thiểu lượng khí nhà kính phát thải ra môi trường).

Theo đó cà phê phát thải thấp, hay nói chính xác là giảm phát thải khí carbon trong sản xuất cà phê được các chuỗi cà phê lớn trên thế giới cam kết, ưu tiên hướng tới, trong đó có cả Việt Nam.

Canh tác nông nghiệp tái sinh giúp cải thiện năng suất và giảm phát thải khí nhà kính ngành cà phê. Ảnh minh họa

Theo tính toán của các nhà khoa học, để sản xuất ra một tấn cà phê sẽ phát thải trên 3 tấn carbon. Hiện nhiều mô hình trồng cà phê bền vững tại Việt Nam đã chứng minh có thể giảm được một nửa lượng phát thải trên. Đây chính là cơ hội để cà phê Việt Nam có thêm giá trị trong mắt các nhà rang xay lớn của thế giới.

Thay vì rải phân lên mặt đất, người nông dân bón phân bằng cách chôn lấp, giảm thất thoát, giảm phát thải khí nhà kính. Thay vì dùng phân hoá học, họ tăng cường phân hữu cơ. Canh tác cà phê theo hướng giảm phát thải ngày càng trở nên gần gũi với những người nông dân ở đây.

Chia sẻ về vấn đề này anh Nguyễn Đức Minh - HTX Cà phê Ea Tân, tỉnh Đắk Lắk cho biết: "Giảm thiểu phân bón hóa học sẽ giảm được chi phí, bảo vệ môi trường".

Ông Đoàn Văn Thống - HTX Cà phê Ea Tân, tỉnh Đắk Lắk cũng chia sẻ, giá trị gia tăng tức là được cộng thêm tiền, tuổi thọ của cây cà phê được bền vững hơn. Nhìn từ trên cao, diện tích cà phê ở đây khá đặc biệt. Nó được thiết kế 3 tầng: tầng cao là cây chắn gió, che nắng; tầng giữa là cây cà phê, tầng dưới cùng là thảm thực vật. Cà phê được trồng theo mô hình cảnh quan sẽ giúp vườn cà phê tiết kiệm nước tưới, ứng phó thời tiết khô hạn mùa nắng nóng ở Tây Nguyên.

Thông thường để sản xuất 1 tấn cà phê sẽ phát thải từ 3 - 3,5 tấn CO2. Năm 2022, vùng nguyên liệu của Công ty Simexco Đắk Lắk đã chứng minh được việc giảm thải khí nhà kính tới một nửa con số trên. Mục tiêu đến năm 2025, trên vùng trồng cà phê của họ sẽ giảm 25% lượng nước tưới, 15% lượng thuốc bảo vệ thực vật, tăng 30% thu nhập của người trồng cà phê.

Ông Nguyễn Tiến Dũng - Giám đốc Nông nghiệp Bền vững, Công ty TNHH Simexco Đắk Lắk cho rằng: "Áp dụng những tiêu chí để giảm thiểu carbon cũng như chôn chân carbon, người nông dân Việt Nam làm được, ngành cà phê cũng chứng minh được. Tất cả các doanh nghiệp nước ngoài cũng như trong nước nếu có tâm và có sự đầu tư, đồng hành với người nông dân là chủ thể để sản xuất cây cà phê thì lượng carbon của ngành cà phê sẽ thu lại được lợi nhuận rất cao".

Ngay từ mùa vụ này, những hạt cà phê trồng tại đây khi xuất khẩu sang châu Âu sẽ được cộng thêm 50 USD/tấn trong quá trình giảm phát thải. Đây là những thành quả dành cho những người đi tiên phong dám biến thách thức thành cơ hội, từ đó góp phần phát triển ngành cà phê tại đây bền vững hơn.

Một doanh nghiệp điển hình trong việc giảm phát thải nhà kính trong kinh doanh, sản xuất cà phê đó là Tập đoàn Nestlé đã công bố Báo cáo tiến độ Chương trình Nestlé Plan năm 2030 lần thứ hai. Báo cáo cho thấy việc tăng cường áp dụng các phương pháp canh tác nông nghiệp tái sinh giúp cải thiện năng suất và giảm phát thải khí nhà kính.

Năm 2023, hơn 20% nguyên liệu của Nestlé có nguồn gốc từ các phương pháp canh tác nông nghiệp tái sinh. Dữ liệu do tổ chức kiểm định Tiêu chuẩn Nông nghiệp Bền vững Rainforest Alliance cung cấp dựa vào hoạt động giám sát và đánh giá tác động trên các nhóm nông dân ở 11 khu vực trồng cà phê mà Nestlé  thu mua.

Kết quả cho thấy nông dân ở các quốc gia như Việt Nam, Honduras, Ấn Độ, Philippines, và Thái Lan đã đạt được mức tăng năng suất cà phê từ 5% đến 25% trên mỗi héc ta so với năm 2022. Các biện pháp chính góp phần vào sự tăng trưởng này bao gồm tối ưu hóa việc sử dụng phân bón và kỹ thuật che phủ bảo vệ đất.

Việc áp dụng các biện pháp này cũng giúp giảm lượng phát thải khí nhà kính trên mỗi kg cà phê, từ 15% đến 30%. Trong năm 2023, Chương trình Nestlé Plan đã phân phối 21 triệu cây giống cà phê cho nông dân để giúp cải tạo và tái canh diện tích cà phê cũng như cải thiện năng suất tại các nước triển khai Chương trình.

Tại Việt Nam, từ năm 2011, Chương trình Nestlé đã được triển khai tại các tỉnh Tây Nguyên trên cơ sở hợp tác với Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm Nghiệp Tây Nguyên và Trung tâm Khuyến nông các tỉnh để hỗ trợ nông dân trồng cà phê thực hành nông nghiệp tái sinh.

Tính đến nay, Chương trình đã thực hiện hơn 355,000 lượt tập huấn về canh tác cà phê bền vững cho các hộ nông dân, hỗ trợ cây giống cho trung bình trên 10,000 hộ nông dân mỗi năm trong giai đoạn 2011-2023, phân phối hơn 74 triệu cây giống có năng suất cao, có khả năng kháng sâu bệnh, kháng hạn giúp tái canh các diện tích cà phê già cỗi. Nhờ áp dụng các phương pháp canh tác cà phê theo hướng nông nghiệp tái sinh, chương trình đã giúp người nông dân tiết kiệm đến 40% nước tưới, giảm 20% phân hóa học và thuốc trừ sâu, tăng 30-100% thu nhập.

Chương trình cũng xây dựng được 274 nhóm nông dân, trong đó có hơn 30% các nhóm có nữ nông dân đóng vai trò trưởng nhóm, giúp họ được đào tạo chuyên môn bài bản và sau đó tiếp tục truyền đạt kiến thức, truyền cảm hứng cho cộng đồng nông dân cùng thực hành sản xuất nông nghiệp bền vững.

An Dương (T/h)