Chặn gian lận thương mại trên không gian mạng - Tạo lập môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng

Ngày 30/12/2025 tại Hà Nội, Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp đã tổ chức Diễn đàn “Gian lận thương mại trên không gian mạng- Thách thức và giải pháp”.

Thiếu hướng dẫn thống nhất trong xử lý vi phạm trên không gian mạng

Theo Phó Chủ tịch Liên đoàn Công nghiệp và Thương mại Việt Nam (VCCI) Hoàng Quang Phòng, trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, thương mại điện tử (TMĐT) và các hoạt động kinh doanh trên không gian mạng đã trở thành một động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, mở rộng cơ hội cho doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Tuy nhiên, lĩnh vực này cũng đem lại không ít hệ lụy cho xã hội và người tiêu dùng. Lợi dụng kẽ hở, nhiều đối tượng đã lách luật hay cố tình gian dối để cung cấp những sản phẩm giả, kém chất lượng, không rõ nguồn gốc xuất xứ ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe, thậm chí tính mạng của người tiêu dùng, ảnh hưởng đến doanh nghiệp làm ăn chân chính, khiến người tiêu dùng hoang mang- ông Phòng cho hay.

Thực tế, trong thương mại truyền thống, các yếu tố nhận diện khá rõ ràng: người bán có địa điểm cụ thể, người mua trực tiếp tiếp xúc, hàng hóa dễ kiểm chứng và giao dịch, thanh toán minh bạch. Tuy nhiên, trong môi trường mua sắm trực tuyến, hầu hết những yếu tố đó đều không rõ ràng.

Đặc biệt, trên các nền tảng mạng xã hội và sàn TMĐT, việc xác định danh tính người bán và kiểm soát chất lượng sản phẩm là một thách thức lớn. Chính sự thiếu minh bạch này đã tạo kẽ hở cho hàng hóa kém chất lượng, hàng giả, hàng nhái, hàng lậu len lỏi vào thị trường, gây rủi ro cho người tiêu dùng.

Theo thống kê của Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, thời gian gần đây, tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật liên quan đến buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả tiếp tục diễn biến phức tạp tại nhiều tỉnh, thành phố lớn trên cả nước như Hà Nội, Hải Phòng, Hưng Yên, Bắc Ninh, TP.HCM, Đồng Nai,…

Theo ghi nhận từ Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, chỉ riêng quý III/2025, các đơn vị, địa phương đã phát hiện, bắt giữ và xử lý hơn 31.000 vụ việc liên quan đến buôn lậu và gian lận thương mại. Số tiền thu nộp ngân sách nhà nước vượt 3.600 tỷ đồng. Lực lượng chức năng đã khởi tố 462 vụ án hình sự với 915 đối tượng, phản ánh mức độ gia tăng cả về quy mô lẫn tính chất tinh vi của các hành vi vi phạm.

Ông Trần Đức Đông – Phó Chánh Văn phòng Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia chia sẻ về vấn nạn hàng giả, hàng nhái và gian lận thương mại tại Việt Nam.

Đánh giá về khung khổ pháp lý, ông Trần Đức Đông- Phó Chánh Văn phòng Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia cho rằng, hệ thống pháp luật hiện hành về phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả về cơ bản đã tương đối đầy đủ, bao gồm các quy định trong Bộ luật Hình sự, các luật chuyên ngành và hệ thống nghị định, thông tư hướng dẫn.

Dù vậy, theo ông Đông, vẫn tồn tại những bất cập, như một số quy định còn chồng chéo, chế tài xử lý chưa đủ sức răn đe; việc định giá tang vật, xử lý, bảo quản hàng hóa vi phạm còn phức tạp, tốn kém; thiếu hướng dẫn thống nhất trong xử lý vi phạm trên không gian mạng. Bên cạnh đó, việc chia sẻ, kết nối dữ liệu giữa các bộ, ngành, địa phương trong nhiều trường hợp chưa thông suốt, ảnh hưởng đến hiệu quả phối hợp.

Một xu hướng đáng lo ngại được ông Đông chỉ ra là sự dịch chuyển mạnh mẽ của các hành vi vi phạm sang môi trường số. Từ sản xuất, kinh doanh, quảng cáo, giao dịch đến vận chuyển, tiêu thụ hàng hóa vi phạm đều được thực hiện thông qua các nền tảng TMĐT, mạng xã hội và dịch vụ bưu chính, chuyển phát nhanh.

Trong khi đó, công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động này vẫn gặp nhiều khó khăn do thiếu nguồn lực, công nghệ, cũng như hành lang pháp lý phù hợp với đặc thù của không gian mạng. Đây chính là thách thức lớn đặt ra cho các lực lượng chức năng.

Dẫn chứng cụ thể từ phía doanh nghiệp, ông Nguyễn Phương Sơn- Giám đốc Đối ngoại Công ty Amway Việt Nam thông tin về tình trạng xuất hiện hàng vi phạm sở hữu trí tuệ sản phẩm của Amway trên các gian hàng trực tuyến hoạt động trên các sàn TMĐT được cấp phép. “Riêng trong năm 2025, Amway đã đề nghị một sàn TMĐT hỗ trợ gỡ 789 link vi phạm; cũng trong năm 2025, một sàn TMĐT cũng báo cáo đã dỡ 33 gian hàng có vi phạm”- ông Sơn cho hay.

Ông Nguyễn Phương Sơn- Giám đốc Đối ngoại Amway Việt Nam chia sẻ từ thực tế của doanh nghiệp

Giải pháp đồng bộ, ứng dụng công nghệ, kết nối cơ sở dữ liệu

Để nâng cao hiệu quả phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, đặc biệt trên không gian mạng, Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia nhấn mạnh sự cần thiết của các giải pháp đồng bộ, quyết liệt và lâu dài. Trong đó, trọng tâm là tiếp tục hoàn thiện thể chế, rà soát, sửa đổi các quy định pháp luật còn bất cập; tăng cường phối hợp liên ngành, liên địa phương; đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, xây dựng và kết nối cơ sở dữ liệu dùng chung.

Song song với đó, cần chú trọng đào tạo, nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ thực thi, tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người tiêu dùng và cộng đồng doanh nghiệp, coi đây là “tuyến phòng thủ” quan trọng trong cuộc chiến chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả.

Theo bà Lê Thị Hà- Trưởng phòng Quản lý hoạt động Thương mại điện tử, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), trong năm 2025, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số đã yêu cầu gỡ bỏ trên 47.000 thông tin liên quan đến hàng giả, hàng nhái, hàng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ và các dấu hiệu vi phạm khác trên môi trường trực tuyến. Đáng chú ý, khoảng 17% số thông tin vi phạm này xuất hiện trên các sàn TMĐT, cho thấy mức độ phức tạp và thách thức trong công tác quản lý.

Bà Lê Thị Hà- Trưởng phòng Quản lý hoạt động Thương mại điện tử, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương)

“Việc Quốc hội đã chính thức thông qua Luật Thương mại điện tử vào ngày 10/12/2025 đã đánh dấu bước hoàn thiện quan trọng của hành lang pháp lý trong bối cảnh kinh tế số và thương mại số tại Việt Nam phát triển ngày càng mạnh mẽ”- bà Hà nhận định.

Theo đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, với cách tiếp cận vừa “siết” quản lý, vừa “mở” không gian phát triển, Luật Thương mại điện tử được kỳ vọng sẽ trở thành công cụ quan trọng để lập lại trật tự thị trường, ngăn chặn gian lận thương mại, đồng thời thúc đẩy TMĐT Việt Nam phát triển bền vững trong giai đoạn tới.

Ban tổ chức cho biết, những ý kiến đóng góp, các giải pháp kiến nghị của các chuyên gia, cơ quan, ban ngành, doanh nghiệp sẽ được VCCI tổng hợp, báo cáo Thủ tướng Chính phủ, các Bộ, Ngành liên quan để góp phần xây dựng nên những chủ trương, chính sách, quy định phù hợp và kịp thời giúp hạn chế buôn bán hàng giả, hàng nhái, hàng lậu, hàng kém chất lượng trên không gian mạng thông qua các sàn TMĐT, mạng xã hội; đồng thời tăng cường bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của người tiêu dùng, tạo lập môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng cho doanh nghiệp.

Lê Kim Liên