Chống hàng giả, bảo vệ người tiêu dùng: Không thể chậm trễ

Khoảng trống pháp lý và nỗi lo trong thương mại điện tử

Thực tế nhiều năm qua cho thấy hàng giả, hàng nhái đã len lỏi khắp thị trường với đủ loại sản phẩm, từ mỹ phẩm, dược phẩm, thực phẩm đến đồ gia dụng, linh kiện điện tử. Thủ đoạn làm giả ngày càng tinh vi, khiến ngay cả người tiêu dùng thông thái cũng khó nhận biết. Không chỉ gây thiệt hại trực tiếp cho doanh nghiệp chân chính, hàng giả còn đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe, tính mạng của người dân.

Tại Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV, nhiều đại biểu đã thẳng thắn chỉ rõ những bất cập trong công tác bảo vệ người tiêu dùng. Đại biểu Nguyễn Minh Tâm (Đoàn Quảng Bình, nay là Quảng Trị) nêu rõ, hệ thống văn bản pháp luật liên quan đến quyền lợi người tiêu dùng ngày càng hoàn thiện, song trên thực tế quyền lợi này nhiều lúc vẫn chưa được bảo đảm, thậm chí có khi bị xâm hại hoặc lợi dụng. Đại biểu Trần Thị Hồng Thanh (Đoàn Ninh Bình) bày tỏ băn khoăn về nguy cơ lừa đảo, tình trạng nhận hàng kém chất lượng và rủi ro thanh toán trong thương mại điện tử xuyên biên giới.

Những lo ngại này không phải không có cơ sở khi thương mại điện tử trở thành môi trường “màu mỡ” cho hàng giả hoành hành. Số liệu từ lực lượng Quản lý thị trường cho thấy, chỉ riêng trong quý I/2025, đã có 6.192 vụ kiểm tra, phát hiện và xử lý 5.626 vụ vi phạm liên quan đến hàng giả, hàng nhập lậu, hàng kém chất lượng; trong đó có 42 vụ có dấu hiệu hình sự. Trong 6 tháng đầu năm 2025, Ban Chỉ đạo 389 quốc gia ghi nhận hơn 50.700 vụ vi phạm về buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Đáng chú ý, trong đó có hơn 3.200 vụ liên quan trực tiếp đến hàng giả hoặc sở hữu trí tuệ, thu nộp ngân sách Nhà nước trên 6.500 tỉ đồng, khởi tố hình sự 1.875 vụ với hơn 3.200 bị can.

Những con số này là lời cảnh báo mạnh mẽ rằng tình trạng hàng giả, hàng nhái không chỉ gây tổn hại kinh tế mà còn là vấn đề xã hội, ảnh hưởng đến uy tín môi trường đầu tư, niềm tin tiêu dùng và sự phát triển bền vững. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, khi hàng hóa và dịch vụ được lưu thông tự do hơn, nếu không sớm khắc phục những khoảng trống pháp lý, niềm tin của người tiêu dùng sẽ ngày càng suy giảm.

Lực lượng Quản lý thị trường TP.Cần Thơ kiểm tra hàng hoá trên địa bàn.

Siết quản lý, nâng chuẩn công nghệ chống giả và trách nhiệm doanh nghiệp

Trước thực trạng này, các chuyên gia và cơ quan quản lý đều nhấn mạnh sự cần thiết phải siết chặt quản lý và hoàn thiện khung pháp luật. Ông Nguyễn Đăng Sinh, Chủ tịch Hiệp hội Chống hàng giả và Bảo vệ thương hiệu Việt Nam (VATAP) cho rằng để chống hàng giả hiệu quả, cần kiểm soát chặt chẽ khâu in ấn bao bì bởi đây là “điểm yếu” dễ bị lợi dụng.

Ông cảnh báo, có tình trạng một số công ty sản xuất tem chống giả nhưng sản phẩm không đạt chuẩn, thậm chí trở thành công cụ phục vụ cho giả mạo. Vì vậy, cần sớm ban hành quy chuẩn cụ thể cho tem chống giả và mã truy xuất nguồn gốc. Với thương mại điện tử, VATAP đề xuất mọi giao dịch đều phải có hóa đơn, chứng từ, kể cả các buổi livestream bán hàng, nhằm bảo đảm minh bạch và thuận lợi trong công tác truy xuất, xử lý khi có khiếu nại.

Về phía cơ quan quản lý, ông Trần Việt Hùng, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước cho biết, Bộ Công Thương đang xây dựng dự thảo Luật Thương mại điện tử và Bộ Quy tắc ứng xử cho kinh doanh trực tuyến. Bộ quy tắc sẽ có sự tham gia của cả ba bên: cơ quan quản lý, chủ sàn thương mại điện tử và doanh nghiệp. Theo ông Hùng, sàn thương mại điện tử cũng giống như một “ngôi nhà”, khi có người mang hàng đến bán thì chủ nhà phải có trách nhiệm kiểm soát, tương tự như trung tâm thương mại phải giám sát hàng hóa bày bán trong khuôn viên của mình.

Số liệu thực thi cho thấy, trong tháng cao điểm từ 15/5 đến 15/6/2025, lực lượng Quản lý thị trường trên cả nước đã kiểm tra 3.891 vụ, xử lý 3.114 vụ vi phạm với tổng số tiền xử lý hơn 63 tỉ đồng; đồng thời chuyển hồ sơ 26 vụ có dấu hiệu hình sự cho cơ quan điều tra. Những kết quả này phần nào cho thấy quyết tâm của lực lượng chức năng, nhưng đồng thời cũng phản ánh mức độ vi phạm vẫn còn rất lớn.

Lãnh đạo Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước cũng thừa nhận rằng chống hàng giả, hàng nhái không chỉ là trách nhiệm của Nhà nước mà còn là trách nhiệm của chính doanh nghiệp và hộ kinh doanh. Thực tế đã có nhiều trường hợp vi phạm trong lĩnh vực thực phẩm, dầu ăn, mì chính do chính người bán vì lợi nhuận mà cố tình làm sai công bố chất lượng, khiến cơ quan chức năng gặp khó khăn trong phát hiện và xử lý kịp thời.

Rõ ràng, muốn tạo dựng môi trường kinh doanh minh bạch và an toàn, cần sự phối hợp đồng bộ của cả hệ thống. Nhà nước hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi; doanh nghiệp cần đề cao trách nhiệm và xây dựng văn hóa kinh doanh tử tế; người tiêu dùng nâng cao nhận thức, chủ động tố giác hành vi vi phạm. Khi những “lỗ hổng” được bịt kín, chế tài đủ mạnh và thực thi nghiêm minh, thị trường mới thực sự trong sạch, người tiêu dùng mới được bảo vệ, doanh nghiệp chân chính mới có cơ hội phát triển, qua đó đóng góp vào sự tăng trưởng kinh tế bền vững của đất nước.

Thanh Hiền