Chuyển đổi số mô hình chính quyền 2 cấp: Khó khăn, vướng mắc và một số kiến nghị của tỉnh Lai Châu

Người dân giao dịch tại Trung tâm Phục vụ Hành chính công xã Phong Thổ (Lai Châu).

1. Mở đầu

Lai Châu là tỉnh miền núi vùng Tây Bắc Việt Nam, có diện tích hơn 9000 km². Địa hình Lai Châu chủ yếu đồi núi cao, chia cắt mạnh với nhiều cao nguyên và thung lũng hẹp, có 6 đỉnh núi cao nhất Việt Nam. Tỉnh giáp tỉnh Vân Nam (Trung Quốc) với đường biên giới dài hơn 265 km. Dân số toàn tỉnh hơn 500 nghìn người, gồm nhiều dân tộc thiểu số sinh sống chủ yếu ở vùng sâu, vùng xa.

Những đặc điểm trên - địa hình hiểm trở, dân cư thưa thớt, điều kiện kinh tế - xã hội còn hạn chế tạo ra cả lợi thế (hội tụ tinh hoa văn hóa, tiềm năng hợp tác biên giới) và thách thức lớn cho việc phổ cập hạ tầng số, truyền thông, cũng như tăng cường nhận thức và ứng dụng công nghệ của cán bộ, nhân dân.

Điều này tác động trực tiếp đến tiến độ và hiệu quả chuyển đổi số trên địa bàn. Nhìn chung, Lai Châu có nhiều điều kiện thuận lợi về lãnh đạo quyết tâm và chính sách địa phương nhưng còn hạn chế về điều kiện khách quan cho công cuộc chuyển đổi số khi sáp nhập chính quyền 02 cấp.

2. Kết quả triển khai chuyển đổi số sau khi sáp nhập chính quyền 02 cấp

Sau khi sắp xếp tinh gọn bộ máy (giải thể cấp huyện, áp dụng mô hình chính quyền địa phương hai cấp từ 1/7/2025), tỉnh Lai Châu đã tích cực triển khai đồng bộ các nhiệm vụ chuyển đổi số. Một trong những kết quả quan trọng là UBND tỉnh ban hành Quyết định số 1472/QĐ-UBND ngày 20/6/2025 về mã định danh điện tử của các cấp chính quyền sau sắp xếp.

Theo đó, Sở Khoa học và Công nghệ được giao cập nhật mã định danh lên Hệ thống Chính quyền điện tử và các nền tảng liên thông số, đảm bảo kết nối giữa các hệ thống của Trung ương và địa phương. Đồng thời, UBND tỉnh thành lập Ban Chỉ đạo Phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số (gồm Đề án 06) do Chủ tịch UBND tỉnh làm Trưởng ban, cùng 3 Tổ Công tác giúp việc. Tính đến nay đã có 11 cơ quan, đơn vị và 38 địa phương trong tỉnh thành lập Ban Chỉ đạo, thể hiện sự quyết tâm lãnh đạo thống nhất từ tỉnh đến cơ sở.

Công tác hạ tầng số và dịch vụ công cũng đạt được những kết quả bước đầu. Trung tâm Phục vụ Hành chính công (PVHCC) cấp xã đã đi vào hoạt động tại 36 xã, phường; 2 xã đặc thù bố trí PVHCC tại Văn phòng HĐND - UBND xã. Mọi thủ tục hành chính được giải quyết công khai, minh bạch và tích hợp lên Cổng Dịch vụ công trực tuyến của tỉnh, gắn kết với các nền tảng chuyển đổi số. Trung tâm Giám sát, điều hành thông minh của tỉnh được đưa vào vận hành chính thức từ tháng 10/2024, tổng hợp kịp thời dữ liệu để hỗ trợ quản lý, điều hành.

Hạ tầng mạng chuyên dùng đã kết nối 100% các sở, ban, ngành tỉnh và đến tất cả UBND xã, phường. Tích hợp, chia sẻ dữ liệu cấp tỉnh hiện liên thông với nền tảng quốc gia, đã hoàn thành 12/12 điểm kết nối được giao, cùng 24 cơ sở dữ liệu lĩnh vực được xây dựng và kết nối. Nhờ vậy, tỉnh đã triển khai ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong nhiều hệ thống dịch vụ công và các hệ thống khác, góp phần nâng cao hiệu quả xử lý công việc.

Về nguồn lực và nhân lực, tỉnh Lai Châu đã chủ động bố trí kinh phí và nguồn lực cho chuyển đổi số. Theo báo cáo sơ kết, năm 2025 tỉnh đã bố trí 81.619 triệu đồng cho sự nghiệp khoa học – công nghệ và chuyển đổi số. Tỉnh cũng hợp tác với hai Tập đoàn Viễn thông Quân đội (Viettel) và Bưu chính Viễn thông Việt Nam (VNPT) để dần xóa các “điểm lõm” chưa có sóng điện thoại di động, Internet tại các khu vực khó khăn; hiện số trạm thu phát sóng 5G trên địa bàn đã tăng lên 55 trạm.

Công tác tuyên truyền, đào tạo chuyển đổi số cũng được quan tâm: “Sổ tay hướng dẫn triển khai Kế hoạch 02-KH/BCĐTW ngày 19/6/2025” đã được phổ biến đến toàn thể cán bộ, đảng viên và quần chúng để triển khai thực hiện kịp thời. Tỉnh còn khai trương Cổng “Bình dân học vụ số” với 12 khóa học trực tuyến, đến nay đã có hơn 121.000 lượt học viên đăng ký nâng cao kỹ năng số cho cán bộ và người dân.

Những kết quả trên phản ánh nỗ lực cao của lãnh đạo và hệ thống chính trị tỉnh Lai Châu trong xây dựng chính quyền điện tử và xã hội số. Tỉnh đã đặt những nền tảng cơ bản cho cải cách hành chính, quản lý nhà nước và cung cấp dịch vụ công trực tuyến. Tuy nhiên, kết quả đạt được còn nhiều hạn chế: hầu hết địa phương mới hoàn thành các nhiệm vụ chuyển đổi số ở mức ban đầu, nhiều hạng mục công nghệ chưa đồng bộ. Kết quả điều tra sơ bộ cho thấy chỉ có 36/38 UBND xã có PVHCC hoạt động, đồng thời tỷ lệ hoàn thành toàn bộ các điều kiện kỹ thuật cho Trung tâm PVHCC của xã vẫn thấp (toàn tỉnh mới đạt khoảng 59,7% xã đủ điều kiện cơ bản). Như vậy, Lai Châu đang có nền tảng vững chắc nhưng chưa thực sự hoàn chỉnh, còn nhiều công việc đòi hỏi tiếp tục bổ sung và kiện toàn.

3. Khó khăn, vướng mắc

Quá trình chuyển đổi số tại Lai Châu đang đối mặt với nhiều khó khăn chủ yếu:

3.1 Về hạ tầng kỹ thuật

Hạ tầng kỹ thuật vùng sâu, vùng xa còn hạn chế. Mạng di động và Internet chưa phủ hết đến các thôn bản biên giới và núi cao, trên địa bàn tỉnh còn 33 bản chưa có sóng băng rộng di động, 191 thôn/bản chưa có băng rộng cố định.

Báo cáo của Ban Chỉ đạo Trung ương về chuyển đổi số cho thấy Lai Châu là một trong các tỉnh có tỷ lệ xã, phường đạt chuẩn “màu xanh” (tức hoàn thành các nhiệm vụ Kế hoạch 02) thấp. Điều này phản ánh thực tế triển khai chuyển đổi số cấp xã còn rất chậm, cần thêm hỗ trợ về cơ sở vật chất và kỹ thuật. Hạ tầng mạng, máy chủ và thiết bị số tại một số xã, phường chưa đồng bộ: có xã mới chỉ được trang bị một số máy tính cũ, thiếu đường truyền Internet băng rộng ổn định.

Mạng số chuyên dùng tuy đã triển khai đến 100% cấp xã nhưng nhiều nơi chưa bảo đảm lưu lượng và tốc độ để vận hành hiệu quả các ứng dụng mới. Bên cạnh đó, theo ghi nhận, nhiều xã còn thiếu công chức CNTT, chưa trang bị đầy đủ thiết bị, khiến việc giải quyết hồ sơ điện tử chưa đạt kết quả cao nhất.

3.2. Về nguồn nhân lực và nhận thức

Lai Châu còn thiếu đội ngũ chuyên gia công nghệ thông tin đủ năng lực và kinh nghiệm. Phần lớn cán bộ cấp xã không được đào tạo chuyên sâu về CNTT và dịch vụ công. Trình độ tin học của một bộ phận cán bộ địa phương còn hạn chế; trong khi đó, đa số người dân (đặc biệt là đồng bào dân tộc) chưa quen với hình thức giao dịch trực tuyến, gặp khó khăn trong việc cài đặt ứng dụng, đăng ký tài khoản hoặc nhận biết về công nghệ số.

Các phong trào thanh niên tình nguyện hỗ trợ dân đã được phát động nhưng nguồn lực rất mỏng, chưa đáp ứng đủ nhu cầu phổ cập kỹ năng số ở vùng sâu.

3.3. Về thể chế, quy trình và nền tảng quản lý

Hiện quy trình xử lý thủ tục hành chính liên ngành (trên các hệ thống của bộ, ngành) chưa được chuẩn hóa đồng bộ trên toàn tỉnh. Hệ thống giải quyết TTHC đôi khi còn phát sinh lỗi khi kết nối liên thông với cơ sở dữ liệu quốc gia do nhiều nguyên nhân khác nhau. Theo đánh giá của Cơ quan thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương, việc thực hiện giao nộp hồ sơ điện tử tại Lai Châu còn thấp do phần mềm chưa ổn định, quy trình xử lý thủ tục chưa được số hóa hoàn toàn.

3.4. Ngoài ra, khó khăn về kinh phí và cơ chế chính sách cũng ảnh hưởng đến triển khai chuyển đổi số. Mặc dù năm 2025 tỉnh đã bố trí nguồn ngân sách trên 81 tỷ đồng nhưng ngân sách địa phương còn eo hẹp và phụ thuộc nhiều vào sự hỗ trợ từ trung ương. Việc lồng ghép đầu tư hạ tầng số trong các dự án khác chưa nhiều. Chưa có chính sách đặc thù khuyến khích thu hút nhân lực công nghệ thông tin về công tác dài hạn tại địa phương miền núi với mức thu nhập cạnh tranh.

Tóm lại, Lai Châu hiện vẫn đang đối diện với nhiều điểm nghẽn về hạ tầng, nhân lực, quy trình và chế độ chính sách, cần khẩn trương được tháo gỡ nếu muốn chuyển đổi số thực sự hiệu quả.

4. Kiến nghị, đề xuất

Xuất phát từ tình hình trên và phù hợp với chủ trương của Nghị quyết số 57-NQ/TW và Kế hoạch số 02-KH/BCĐTW, tỉnh Lai Châu đề nghị Trung ương và các bộ, ngành quan tâm, hỗ trợ như sau:

4.1. Tăng cường hỗ trợ nguồn lực hạ tầng cho vùng sâu, biên giới 

Đề nghị Chính phủ, các Bộ: Khoa học và Công nghệ, Tài chính… ưu tiên nguồn vốn và dự án nâng cấp hạ tầng số tại các xã vùng cao Lai Châu. Cụ thể, hỗ trợ đảm bảo phủ sóng điện thoại và Internet băng rộng 4G/5G đến các điểm chưa có sóng. Đồng thời, hỗ trợ đào tạo cán bộ xã/ phường và người dân về sử dụng công nghệ số, để ngay cả ở khu vực khó khăn cũng có thể tiếp cận dịch vụ công trực tuyến.

4.2. Cơ chế đặc thù thu hút nhân lực CNTT

Lai Châu kiến nghị Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Nội vụ, Bộ Tài chính xem xét ban hành các chính sách ưu đãi đặc biệt để thu hút chuyên gia CNTT, kỹ sư phần mềm về phục vụ lâu dài tại các tỉnh miền núi và vùng cao như Lai Châu. Chẳng hạn, được hưởng mức phụ cấp ưu đãi, chế độ miễn giảm thuế thu nhập cá nhân, hỗ trợ nhà ở và trang bị công nghệ khi đến nhận nhiệm sở. Việc này sẽ góp phần ổn định nguồn nhân lực trình độ cao cho công tác chuyển đổi số dài hạn ở địa phương.

Những kiến nghị trên nhằm cụ thể hóa chủ trương “chuyển đổi số liên thông, đồng bộ” đã được Đảng và Nhà nước nêu ra, đồng thời khắc phục các tồn tại đang ảnh hưởng đến tiến trình chuyển đổi số ở Lai Châu. Nếu được ban hành và triển khai kịp thời, những đề xuất này sẽ giúp tỉnh Lai Châu vượt qua nhiều điểm nghẽn về hạ tầng và nhân lực, tiếp tục triển khai đồng bộ các nhiệm vụ theo Kế hoạch 02 và Nghị quyết 57, góp phần đưa chuyển đổi số thành động lực mới cho phát triển.

5. Kết luận

Chuyển đổi số chính quyền hai cấp ở Lai Châu đã có những bước khởi sắc tích cực: từ việc tổ chức cán bộ đến đầu tư hạ tầng, kết nối dữ liệu và cung cấp dịch vụ công trực tuyến đã đạt được nhiều thành tựu ban đầu. Những kết quả này khẳng định quyết tâm chính trị của tỉnh trong việc đổi mới bộ máy và quản lý.

Tuy nhiên, hạn chế về địa lý - xã hội vẫn rất rõ nét, đòi hỏi Lai Châu tiếp tục nhận được sự đồng hành, hỗ trợ từ các cơ quan Trung ương. Đảng bộ và chính quyền Lai Châu cam kết sẽ nỗ lực hơn nữa để từng bước hiện thực hóa mục tiêu xây dựng “Chính quyền số, kinh tế số, xã hội số” ngay tại địa phương. Chúng tôi rất mong tiếp tục nhận được định hướng, chỉ đạo và nguồn lực từ Bộ Khoa học và Công nghệ, Văn phòng Chính phủ cũng như các bộ, ngành liên quan, để chuyển đổi số thực sự trở thành động lực phát triển bền vững của Lai Châu.

Nguyễn Minh Hiệu - Giám đốc Sở KH&CN tỉnh Lai Châu