Chuyển đổi xanh ngành lúa gạo: Đòn bẩy nâng vị thế thương hiệu gạo Việt

Trong nhiều năm, Việt Nam luôn nằm trong nhóm các quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, giá trị gia tăng của hạt gạo chưa tương xứng với tiềm năng, chủ yếu do phụ thuộc vào sản lượng và phân khúc trung bình. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt và xu hướng tiêu dùng xanh lan rộng, mô hình sản xuất truyền thống – phát thải cao, chi phí lớn đang dần bộc lộ những giới hạn rõ rệt.

Trước thực tế đó, thúc đẩy sản xuất lúa gạo phát thải thấp được xác định là hướng đi chiến lược. Trọng tâm là Đề án phát triển 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030, với mục tiêu vừa nâng cao chất lượng hạt gạo, vừa giảm phát thải khí nhà kính và tăng thu nhập cho nông dân.

Canh tác lúa phát thải thấp đang mở ra hướng đi mới cho hạt gạo Việt trên thị trường cao cấp.

Kết quả bước đầu cho thấy tốc độ triển khai vượt kỳ vọng. Chỉ tính đến kết thúc vụ Hè – Thu 2025, diện tích lúa tham gia chương trình đã đạt 354.839 ha, tương đương 197% kế hoạch đề ra. Các mô hình canh tác áp dụng đồng bộ quy trình “1 phải 5 giảm”, tưới ngập – khô xen kẽ (AWD), sử dụng giống xác nhận và quản lý chặt đầu vào đã tạo ra những chuyển biến rõ nét cả về hiệu quả kinh tế lẫn môi trường.

Số liệu từ thực tế sản xuất cho thấy, canh tác lúa phát thải thấp mang lại lợi ích rõ ràng cho người trồng lúa. Chi phí sản xuất giảm từ 1,7 – 4,9 triệu đồng/ha, tương đương tiết kiệm 326 – 1.052 đồng/kg lúa tươi so với phương thức truyền thống. Lượng giống gieo sạ giảm mạnh 50 – 65%, phân đạm giảm trên 30%, số lần phun thuốc bảo vệ thực vật cũng được cắt giảm đáng kể.

Đáng chú ý, năng suất lúa không giảm mà còn tăng, dao động từ 3,2 – 22,1%, tương đương 1,4 – 15,9 tạ/ha. Song song đó, lượng phát thải khí nhà kính giảm tới 3,7 tấn CO₂ tương đương/ha/vụ - một con số có ý nghĩa lớn trong bối cảnh nông nghiệp là lĩnh vực phát thải đáng kể methane.

Những kết quả này khẳng định, sản xuất gạo phát thải thấp không phải là “đánh đổi” kinh tế lấy môi trường mà ngược lại đang tạo ra hiệu quả kép: tăng lợi nhuận cho nông dân, giảm chi phí xã hội và nâng cao giá trị hạt gạo.

Ở góc độ quản lý nhà nước, ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cho rằng, sản xuất lúa phát thải thấp chỉ có thể phát huy hiệu quả khi có hành động thống nhất trong toàn bộ chuỗi liên kết. Theo đó, doanh nghiệp – từ cung ứng vật tư, chế biến đến tiêu thụ cần chủ động liên kết với hợp tác xã và nông dân, tổ chức sản xuất theo đúng quy trình giảm phát thải đã ban hành, đồng thời tận dụng hỗ trợ kỹ thuật trong theo dõi, đánh giá và báo cáo phát thải (MRV) để bảo đảm độ tin cậy và tính minh bạch của sản phẩm.

Cùng với doanh nghiệp, các địa phương được xác định giữ vai trò hỗ trợ then chốt, tạo điều kiện cho doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân tham gia chuỗi liên kết, hướng dẫn áp dụng đồng bộ quy trình sản xuất lúa chất lượng cao, giảm phát thải và từng bước nâng cấp vùng sản xuất theo chuẩn thị trường.

Theo ông Nguyễn Quốc Mạnh, đây là thời điểm hội tụ đầy đủ điều kiện từ thị trường, kỹ thuật đến chính sách để hạt gạo Việt Nam bước sang giai đoạn phát triển mới – xanh hơn, sạch hơn và cạnh tranh hơn. Mỗi đơn vị trong chuỗi sẽ trở thành mắt xích mạnh, góp phần hình thành hệ sinh thái 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp, không chỉ đạt mục tiêu diện tích mà còn tạo ra giá trị mới cho nông dân và ngành hàng lúa gạo.

Từ cánh đồng ĐBSCL đến thị trường cao cấp: Hạt gạo Việt chuyển mình theo tiêu chuẩn xanh.

Thực tế cho thấy, gạo phát thải thấp đang trở thành “tấm hộ chiếu xanh” để gạo Việt thâm nhập các thị trường cao cấp như Nhật Bản, EU, Hoa Kỳ – nơi yêu cầu khắt khe về truy xuất nguồn gốc, phát thải carbon và tính bền vững của chuỗi cung ứng. Đến nay, hơn 70.000 tấn gạo Việt đã được cấp chứng nhận gạo phát thải thấp và lô gạo “Việt xanh” đầu tiên đã xuất khẩu sang Nhật Bản, đánh dấu bước tiến quan trọng trong chiến lược nâng phân khúc cho hạt gạo Việt.

Việc gạo Việt nhiều lần được vinh danh là “gạo ngon nhất thế giới” đã khẳng định chất lượng cảm quan, nhưng trong bối cảnh tiêu dùng toàn cầu chuyển mạnh sang sản phẩm bền vững, yếu tố “xanh” đang trở thành chuẩn mực mới của thương hiệu nông sản quốc gia. Khi chất lượng cao đi cùng phát thải thấp, hạt gạo không chỉ được bán bằng giá thị trường, mà bằng thương hiệu, tiêu chuẩn và niềm tin.

Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp được kỳ vọng sẽ trở thành nền móng xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam gắn với bền vững và trách nhiệm môi trường. Khi đó, hạt gạo Việt không chỉ hiện diện nhiều hơn trên thị trường thế giới, mà còn đứng ở phân khúc cao hơn, mang lại giá trị xứng đáng hơn cho cả nông dân và doanh nghiệp.

Thanh Hiền