Điện khí hóa giao thông – lời giải chiến lược cho bài toán ô nhiễm không khí

Báo cáo thường niên của IQAir cho thấy Việt Nam hiện đứng thứ hai trong khu vực ASEAN về mức độ ô nhiễm không khí và xếp thứ 22 toàn cầu. PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết ô nhiễm không khí đang cướp đi sinh mạng của ít nhất 70.000 người Việt Nam mỗi năm, làm giảm tuổi thọ trung bình khoảng 1,4 năm. Các bệnh lý tim mạch, đột quỵ, ung thư phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính và viêm phổi đều liên quan trực tiếp đến phơi nhiễm bụi mịn và các chất độc hại trong không khí.

Trong cơ cấu nguồn phát thải, giao thông vận tải là một trong những lĩnh vực gây ô nhiễm lớn nhất. Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, ngành này hiện chiếm khoảng 11 – 18% tổng lượng phát thải khí nhà kính quốc gia, với vận tải đường bộ đóng góp tới 80 – 85%. Hơn 70% ô nhiễm không khí tại Hà Nội có nguyên nhân từ hoạt động giao thông, đặc biệt trong bối cảnh lượng xe cơ giới tăng trung bình 5% mỗi năm. Dự báo đến năm 2030, phát thải CO₂ từ giao thông có thể vượt 88 triệu tấn nếu không có các biện pháp kiểm soát mạnh mẽ.

Ông Vũ Thái Trường, chuyên gia của UNDP (United Nations Development Programme – Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc) cảnh báo: “Nếu không có giải pháp quyết liệt, lượng phát thải của ngành giao thông có thể tăng gấp đôi trong vòng 5 năm tới. Cần áp dụng đồng bộ cơ chế thị trường carbon và khuyến khích người dân chuyển sang sử dụng phương tiện điện để kìm hãm tốc độ này”.

Tình trạng ô nhiễm tại Việt Nam ngày càng nghiêm trọng. Ảnh minh họa

Trên thực tế, Việt Nam đã có những tín hiệu tích cực. Xe máy điện phù hợp với thói quen di chuyển ngắn của người dân đang chứng minh ưu thế về chi phí vận hành và bảo dưỡng. Xe buýt điện, metro Hà Nội hay các dự án BRT được triển khai tại thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Hà Nội cũng mở ra triển vọng giảm phát thải ở các đô thị lớn.

Tuy nhiên, như PGS.TS Nguyễn Đình Thọ chỉ ra, quá trình điện khí hóa vẫn đối mặt nhiều rào cản như giá xe còn cao so với thu nhập bình quân, hạ tầng trạm sạc công cộng phát triển chậm, người dùng còn lo ngại về quãng đường di chuyển và dịch vụ hậu cần chưa đồng bộ.

Theo Lê Thanh Kim, Phó Tổng biên tập Báo Đại biểu Nhân dân, chuyển đổi phương tiện sang xe điện, xe hybrid, mở rộng giao thông công cộng xanh và nâng cấp hạ tầng trạm sạc là những ưu tiên cấp bách. Ông nhấn mạnh: “Nếu không tháo gỡ các rào cản, tiến trình chuyển đổi sẽ diễn ra chậm và khó đạt mục tiêu giảm phát thải. Nhưng nếu làm tốt, đây sẽ là động lực lớn để Việt Nam tiến gần hơn tới cam kết Net Zero vào năm 2050”.

Chính phủ đã ban hành Chương trình chuyển đổi năng lượng xanh và giảm phát thải khí carbon ngành giao thông vận tải. Quyết định 1191/QĐ-BGTVT (năm 2024) đặt mục tiêu cắt giảm khoảng 45,6 triệu tấn CO₂ vào năm 2030, thông qua các giải pháp phát triển phương tiện sạch, mở rộng giao thông công cộng và thị trường carbon trong nước.

Các chuyên gia đều thống nhất rằng điện khí hóa giao thông không chỉ là lời giải cho ô nhiễm không khí, mà còn mở ra một chuỗi giá trị mới từ sản xuất pin, phát triển công nghệ, đến nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam. Quá trình này có thể thu hút dòng vốn đầu tư quốc tế thông qua các cơ chế hợp tác khí hậu, tạo thêm động lực để Việt Nam vừa giải quyết thách thức môi trường, vừa góp phần vào mục tiêu toàn cầu ứng phó biến đổi khí hậu.

An Dương (T/h)