Khoa học công nghệ mở lối cho giấc mơ ô tô ‘Made in Vietnam’

Nội địa hóa ngành công nghiệp ô tô là xu thế tất yếu

GS. TS. Hoàng Văn Cường, Đại biểu Quốc hội, Phó Chủ tịch Hội đồng giáo sư Nhà nước cho biết, trên thị trường quốc tế, lịch sử các cuộc cạnh tranh, chiến tranh thương mại giữa các quốc gia thường bắt đầu căng thẳng chính từ ngành công nghiệp ô tô và kéo dài cho đến ngày nay. Ngay cả với các quốc gia phát triển, ngành công nghiệp ô tô vẫn là lĩnh vực có cuộc chiến cạnh tranh rất gay gắt. Mặc dù công nghiệp ô tô không phải là ngành trụ cột của tất cả các quốc gia nhưng cuộc chiến này luôn diễn ra một cách căng thẳng.

Lý do có lẽ xuất phát từ việc sản phẩm ô tô rất gần gũi với cuộc sống và tiêu dùng của người dân. Mọi người đều cần và chúng dần trở thành sản phẩm thiết yếu, nhu cầu ngày càng tăng lên, không giảm đi. Mặt khác, khi ngành ô tô phát triển sẽ tác động và thúc đẩy rất nhiều ngành khác cùng phát triển. Điều này tạo ra một hệ sinh thái, không chỉ về công ăn việc làm mà còn thúc đẩy phát triển sản phẩm và công nghệ.

Chính vì những yếu tố đó, các quốc gia đều mong muốn phát triển ngành công nghiệp ô tô và phải thỏa mãn những tiêu chuẩn riêng của mình để tạo ra không chỉ thương hiệu riêng mà còn là sản phẩm đặc trưng. “Chủ trương của Việt Nam cũng là phát triển ngành công nghiệp ô tô theo hướng nội địa hóa, đây là xu thế tất yếu mà thế giới đang phát triển và theo đuổi”, GS. Hoàng Văn Cường chia sẻ.

Nội địa hóa ngành công nghiệp sản xuất ô tô là yêu cầu tất yếu trong kỷ nguyên số. (Ảnh minh họa)

TS. Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội cho biết, ở các quốc gia đi trước trong khu vực, tỷ lệ nội địa hóa luôn là thước đo quan trọng khẳng định sức mạnh công nghiệp. Thái Lan đã thành công trong việc trở thành "Detroit của châu Á" nhờ đạt tỉ lệ nội địa hóa cao và xây dựng được chuỗi cung ứng quy mô lớn, đủ sức sản xuất hơn 2 triệu xe mỗi năm để xuất khẩu khắp thế giới. Indonesia cũng nhanh chóng vươn lên nhờ kết hợp chính sách nội địa hóa với thu hút đầu tư có điều kiện, buộc các tập đoàn đa quốc gia gắn bó lâu dài và chuyển giao công nghệ.

Đối với Việt Nam, nếu chỉ dừng lại ở khâu lắp ráp, chúng ta sẽ mãi đứng ở "vùng đáy" của chuỗi giá trị, hưởng lợi ít ỏi và dễ bị lệ thuộc trước những biến động thương mại toàn cầu. Ngược lại, khi nâng tỉ lệ nội địa hóa lên 60% rồi tiến tới 80%, giá trị gia tăng sẽ được giữ lại trong nước, công nghiệp hỗ trợ có cơ hội cất cánh và nền kinh tế sẽ thoát khỏi vòng luẩn quẩn "gia công" kéo dài.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng cũng chỉ ra rằng, để từ khát vọng đi tới hiện thực, con đường phía trước không hề bằng phẳng. Hiện nay, về cơ bản, tỉ lệ nội địa hóa ô tô du lịch ở Việt Nam thấp. Những linh kiện giá trị cao như động cơ, hộp số, hệ thống điện tử gần như phụ thuộc hoàn toàn vào nhập khẩu. Đại đa phần doanh nghiệp Việt chủ yếu mới sản xuất được linh kiện đơn giản như ghế, kính, lốp, nhựa nội thất.

Một nguyên nhân cốt lõi là nhiều doanh nghiệp thiếu tầm nhìn, thiếu khát vọng phải làm chủ thực sự công nghệ, thiết kế và chế tạo "trái tim" của chiếc xe như động cơ, hộp số, hệ điều hành... Bên cạnh đó, quy mô thị trường nhỏ. Tổng doanh số xe bán ra hàng năm chỉ ở mức 400 – 500 nghìn chiếc, trong khi Thái Lan đạt trên 1 triệu chiếc, Indonesia cũng tương tự. Sản lượng thấp kéo theo chi phí đơn vị sản phẩm cao, khó hình thành chuỗi cung ứng nội địa đủ mạnh.

Công nghiệp hỗ trợ còn yếu và manh mún. Phần lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa đủ vốn, công nghệ và nhân lực để sản xuất linh kiện chất lượng cao đạt chuẩn quốc tế. Việc tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu gặp trở ngại bởi thiếu chứng chỉ, tiêu chuẩn kỹ thuật. Trong khi đó, môi trường thể chế vẫn còn nhiều điểm chưa khuyến khích doanh nghiệp đầu tư dài hạn như thủ tục phức tạp, ưu đãi chưa gắn chặt với hiệu quả thực tế.

Đột phá bằng khoa học công nghệ

TS. Nguyễn Văn Hội - Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách công thương - Bộ Công Thương.

Theo TS. Nguyễn Văn Hội - Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách công thương - Bộ Công Thương, muốn có chiếc ô tô “Made in Vietnam”, Việt Nam cần đột phá bằng khoa học công nghệ, xây dựng tiêu chuẩn riêng và tham gia chuỗi giá trị toàn cầu.

Cụ thể, cần tập trung nguồn lực quốc gia phát triển khoa học công nghệ trong lĩnh vực ô tô. Nhà nước cần đầu tư xây dựng các trung tâm nghiên cứu và phát triển, trung tâm hỗ trợ công nghiệp ô tô quy mô lớn, giúp doanh nghiệp Việt làm chủ công nghệ lõi, từ đó tạo ra những sản phẩm "made in Vietnam" có sở hữu trí tuệ riêng.

Bên cạnh đó, phải xây dựng và ban hành hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc gia cụ thể cho ngành ô tô, từ những chi tiết nhỏ như bu-lông, ốc vít đến hệ thống phức tạp như pin, trạm sạc. Khi có tiêu chuẩn riêng, chúng ta sẽ tạo ra một "sân chơi" mà doanh nghiệp trong nước có lợi thế.

“Mục tiêu không chỉ là cung cấp cho thị trường nội địa mà phải hướng tới xuất khẩu linh kiện, tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp phải đạt được năng lực cạnh tranh sòng phẳng trên thị trường quốc tế. Luật Phát triển công nghiệp trọng điểm sắp tới được kỳ vọng sẽ tạo ra khung pháp lý đủ mạnh cho những định hướng này”, TS. Nguyễn Văn Hội nêu quan điểm.

Còn theo TS. Nguyễn Sĩ Dũng, để hiện thực hóa mục tiêu nội địa hóa 60% đến 80% hoặc cao hơn nữa, cần một chiến lược đồng bộ và kiên định.

Thứ nhất, hoàn thiện cơ chế ưu đãi và chính sách thuế thông minh. Ưu đãi phải gắn với hiệu quả, dựa trên tỷ lệ nội địa hóa, xuất khẩu, chuyển giao công nghệ. Thuế suất linh hoạt theo mức nội địa hóa và loại xe (xe điện, hybrid được ưu tiên). Kết hợp với cơ chế phòng vệ thương mại để bảo vệ thị trường khỏi hàng nhập giá rẻ.

Thứ hai, phát triển công nghiệp hỗ trợ và chuỗi giá trị trong nước. Tập trung vào những linh kiện có tiềm năng nhất; thành lập Quỹ hỗ trợ nâng cấp nhà cung ứng; hình thành cụm công nghiệp ô tô, nơi sản xuất, nghiên cứu và đào tạo gắn kết chặt chẽ. Đồng thời mở rộng mô hình PPP để doanh nghiệp nhỏ có thể cùng sử dụng hạ tầng sản xuất và thí nghiệm.

Thứ ba, đầu tư cho khoa học - công nghệ và nguồn nhân lực. Tăng đầu tư R&D cho động cơ, pin điện, cảm biến, phần mềm nhúng; xây dựng trung tâm nghiên cứu về ô tô xanh, ô tô thông minh. Đổi mới chương trình đào tạo kỹ sư theo hướng tích hợp cơ khí – điện tử – phần mềm, song song với chính sách thu hút chuyên gia trong và ngoài nước, kiều bào ta ở nước ngoài.

Thứ tư, tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng và hội nhập khu vực. Ban hành bộ tiêu chuẩn Việt Nam theo hướng xanh, thông minh, phù hợp chuẩn quốc tế để làm "luật chơi" minh bạch, bình đẳng cho tất cả doanh nghiệp. Tận dụng chuỗi cung ứng ASEAN, liên kết với các nước trong khu vực để hình thành cụm công nghiệp khu vực, tận hưởng lợi thế quy mô lớn và chia sẻ công nghệ. Ưu tiên nhất cho sản phẩm chất lượng cao, giá thành hạ và tỷ lệ nội địa hóa cao.

Thứ năm, vai trò dẫn dắt của Nhà nước thông qua mua sắm công và hợp tác quốc tế. Nhà nước đóng vai trò "khách hàng chiến lược" bằng đơn hàng xe bus điện, xe công vụ, xe chở học sinh, sinh viên, tạo quy mô ban đầu cho doanh nghiệp trong nước. Đồng thời, thu hút tập đoàn đa quốc gia nhưng ràng buộc bằng cam kết cụ thể: đặt nghiên cứu và phát triển (R&D) ở Việt Nam, chuyển giao công nghệ lõi, đạt mức nội địa hóa tối thiểu.

Những giải pháp nói trên nếu được thực hiện nhất quán sẽ mở ra không gian phát triển mới cho công nghiệp ô tô Việt Nam. Khi ấy, nội địa hóa không chỉ là mục tiêu kỹ thuật, mà còn là bước đi chiến lược để nâng cao sức mạnh công nghiệp, bảo đảm an ninh kinh tế và hiện thực hóa khát vọng vươn lên của đất nước trong kỷ nguyên hội nhập.

Thanh Tùng