Nâng cao năng lực cạnh tranh để doanh nghiệp nhà nước thực sự giữ vai trò dẫn dắt, kiến tạo tăng trưởng

Tại Diễn đàn "Doanh nghiệp Nhà nước: Nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt" diễn ra sáng 20/11/2025, các chuyên gia cho rằng, doanh nghiệp nhà nước (DNNN) phải tiên phong trong đổi mới, chuyển đổi số, cơ cấu lại theo cơ chế thị trường và được trao quyền tự chủ nhiều hơn để giữ vững vai trò trụ cột, dẫn dắt tăng trưởng.

Diễn đàn "Doanh nghiệp Nhà nước: Nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt" thu hút hơn 200 khách mời là các chuyên gia, nhà quản lý và doanh nghiệp

Thực hiện tốt vai trò là trụ cột của nền kinh tế

Bà Nguyễn Thu Thủy- Phó Cục trưởng Cục Phát triển Doanh nghiệp nhà nước thuộc Bộ Tài chính cho biết, sau 40 năm Đổi mới, DNNN liên tục được cơ cấu lại, giảm mạnh về số lượng nhưng đã có nhiều nỗ lực nâng cao hiệu quả hoạt động, đóng góp tích cực phát triển kinh tế của đất nước. DNNN đã và đang thực hiện tốt vai trò là trụ cột của nền kinh tế, góp phần thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, tái cấu trúc nền kinh tế.

Về số lượng và phân loại DNNN, theo số liệu tổng hợp từ các bộ, ngành, địa phương, đến nay, cả nước có 866 doanh nghiệp (DN) có vốn nhà nước do 49 bộ, ngành, địa phương thực hiện vai trò đại diện chủ sở hữu phần vốn nhà nước tại DN.

Phân nhóm theo cơ quan đại diện chủ sở hữu, gồm: 214 DN do 15 bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ là cơ quan đại diện chủ sở hữu; 652 DN do 34 UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trương ương là cơ quan đại diện chủ sở hữu.

Phân nhóm theo tỷ lệ vốn Nhà nước nắm giữ, gồm: 500 DN do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ (151 DN thuộc 13 bộ, ngành và 349 DN thuộc 34 địa phương); 203 DN do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ đến dưới 100% vốn điều lệ (36 DN thuộc 10 bộ, ngành và 167 DN thuộc 32 địa phương); 163 DN do Nhà nước nắm giữ từ 50% vốn điều lệ trở xuống (27 DN thuộc 9 bộ, ngành và 136 DN thuộc 32 địa phương).

Phân theo lĩnh vực hoạt động, DNNN hoạt động trong các ngành, lĩnh vực then chốt, chiến lược của nền kinh tế như: quốc phòng an ninh; năng lượng; kết cấu hạ tầng, giao thông, vận tải, logistics; tài chính - ngân hàng; khoa học - công nghệ, điện tử - viễn thông, hạ tầng số; khai thác, chế biến khoáng sản chiến lược; nông, lâm nghiệp; cung ứng sản phẩm, dịch vụ công ích thiết yếu về: quản lý, khai thác công trình thủy lợi; cung cấp nước sạch và thoát nước; vệ sinh môi trường đô thị, nông thôn; chiếu sáng...

Về kết quả hoạt động, tính đến cuối năm 2024, các doanh nghiệp có vốn nhà nước (không tính 4 ngân hàng thương mại nhà nước) đang quản lý tổng tài sản có giá trị trên 4,3 triệu tỷ đồng, tổng vốn chủ sở hữu là trên 1,9 triệu tỷ đồng, đóng góp cho ngân sách nhà nước trên 400 ngàn tỷ đồng/năm.

Sau 40 năm đổi mới và phát triển, kinh tế Việt Nam đã tăng trưởng đáng kể với GDP tăng từ 4,5 tỷ USD năm 1986 lên 476,3 tỷ USD năm 2024 và dự kiến đạt trên 510 tỷ USD năm 2025. Trong đó, khu vực kinh tế nhà nước mà nòng cốt là doanh nghiệp nhà nước đóng góp hơn 29% GDP và ngày càng phát huy vai trò chủ lực trong nhiều ngành, lĩnh vực kinh tế quan trọng, góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - an sinh xã hội của đất nước.

Một số tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước có quy mô lớn, thương hiệu tốt, hoạt động sản xuất, kinh doanh hiệu quả có khả năng cạnh tranh với khu vực, quốc tế và giữ vị trí then chốt của nền kinh tế.

Còn nhiều hạn chế, thách thức

Bên cạnh các kết quả đạt được, bà Thuỷ cho biết doanh nghiệp nhà nước đang đối mặt với nhiều hạn chế, thách thức. Đó là, vai trò của doanh nghiệp nhà nước trong dẫn dắt, tạo động lực cho doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế phát triển và thúc đẩy liên kết, hình thành chuỗi giá trị gia tăng còn hạn chế.

Nguồn lực về vốn, tài sản của doanh nghiệp nhà nước chưa được khơi thông do quy định về phân công, phân cấp thẩm quyền quyết định đầu tư chưa trao quyền tự chủ cho doanh nghiệp đối với các quyết định đầu tư lớn, các quyết định mang tính rủi ro. Đặc biệt, tính chủ động, cạnh tranh trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước còn hạn chế. Thủ tục ra quyết định của khu vực doanh nghiệp này còn phức tạp dẫn đến mất cơ hội đầu tư, kinh doanh.

Mặt khác, hoạt động đầu tư của doanh nghiệp nhà nước chủ yếu vẫn mang tính đơn lẻ, chưa có sự phối hợp, liên kết, tận dụng thế mạnh trong các lĩnh vực, chưa tham gia sâu, rộng hội nhập kinh tế quốc tế, chưa chủ động tiên phong trong việc hình thành chuỗi giá trị trong nước và quốc tế.

Bên cạnh đó, công tác đổi mới quản trị doanh nghiệp còn chậm, chưa tiệm cận với các nguyên tắc và thông lệ quốc tế. Số lượng doanh nghiệp nhà nước ứng dụng quản trị trên nền tảng số, thực hiện quản trị doanh nghiệp tiệm cận với các nguyên tắc quản trị của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) còn hạn chế.

DNNN cần chủ động dẫn dắt sự nghiệp phát triển khoa học và công nghệ

Tại Diễn đàn, các đại diện Bộ Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, các viện nghiên cứu và doanh nghiệp tập trung chia sẻ các góc nhìn, đề xuất giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và vai trò dẫn dắt của doanh nghiệp nhà nước, trong đó nhấn mạnh việc cần thiết đổi mới quản trị, hoàn thiện cơ chế giám sát, thúc đẩy chuyển đổi số, cơ chế vốn, huy động nguồn lực tài chính cho doanh nghiệp nhà nước và hoàn thiện thể chế cho doanh nghiệp nhà nước…

Các chuyên gia nhận định, trong bối cảnh mục tiêu đặt ra trong giai đoạn tới là trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao vào năm 2030; trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045; duy trì tốc độ tăng trưởng “2 con số” trong giai đoạn 2026 – 2030… đòi hỏi phải có những cải cách và biện pháp thúc đẩy tăng trưởng đột phá đối với doanh nghiệp nhà nước. Cơ cấu lại khu vực này theo hướng tinh gọn, hiệu quả để doanh nghiệp nhà nước thực sự phát huy vai trò mở đường, dẫn dắt trong các ngành lĩnh vực then chốt, thiết yếu của nền kinh tế.

Ông Chử Đức Hoàng- Chánh văn phòng Quỹ Đổi mới Công nghệ Quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ)- nhấn mạnh, đổi mới công nghệ là điều kiện sống còn của doanh nghiệp nhà nước trong kỷ nguyên số. Doanh nghiệp nhà nước cần chủ động dẫn dắt sự nghiệp phát triển khoa học và công nghệ, góp phần thực hiện mục tiêu tăng trưởng hai con số.

Để nâng cao năng lực cạnh, hoàn thành sứ mệnh lớn lao của mình, ông Đặng Huy Đông- Chủ tịch Viện Quy hoạch và Phát triển- cho rằng, doanh nghiệp nhà nước cần một môi trường kinh doanh lành mạnh, khung khổ pháp lý minh bạch, dễ làm, dễ hiểu, không rủi ro công vụ.

Doanh nghiệp nhà nước phải được hoạt động theo cơ chế thị trường, lấy hiệu quả kinh tế làm tiêu chí đánh giá chủ yếu; tự chủ, tự chịu trách nhiệm; cạnh tranh bình đẳng với doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác theo quy định của pháp luật.

Cùng với đó, doanh nghiệp nhà nước cần tập trung vào những lĩnh vực then chốt, thiết yếu, lĩnh vực đóng vai trò dẫn dắt, tạo động lực phát triển nhanh cho các ngành, lĩnh vực khác và nền kinh tế.

Các tập đoàn, tổng công ty nhà nước lớn sớm hình thành Trung tâm Nghiên cứu – Phát triển và Chuyển đổi kép (số và xanh) phục vụ việc nâng cao năng lực khoa học – công nghệ, đổi mới – sáng tạo và sức cạnh tranh bền vững của doanh nghiệp.

Lê Kim Liên