Nâng cao năng suất: Giải pháp sống còn cho ngành gang thép Việt Nam

Ngành gang thép đang bước vào giai đoạn đầy thử thách. Tốc độ tăng trưởng sản lượng vẫn duy trì ổn định nhưng lợi nhuận ngày càng bào mòn bởi chi phí đầu vào leo thang, áp lực nhập khẩu từ thép giá rẻ và những đòi hỏi ngày càng khắt khe về môi trường và chất lượng sản phẩm. Trong bối cảnh đó, nâng cao năng suất không còn là mục tiêu dài hạn mà đã trở thành đòi hỏi tức thì để doanh nghiệp gang thép duy trì sự sống còn trên thị trường.

Báo cáo của Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA) cho thấy, năm 2024 thị trường thép Việt Nam đã dần hồi phục và có tăng trưởng tích cực. Cụ thể, sản xuất thép thô đạt hơn 21,98 triệu tấn, tăng 14% so với cùng kỳ năm 2023; tiêu thụ thép thô nội bộ và xuất bán đạt 21,41 triệu tấn, tăng 14% so với cùng kỳ năm 2023.

Tuy nhiên, sản lượng tăng không đồng nghĩa với hiệu quả sản xuất được cải thiện. Trong nhiều nhà máy, công nghệ luyện gang vẫn lạc hậu, tiêu hao nhiên liệu lớn, đặc biệt là than cốc và điện năng. Những dây chuyền có tuổi đời hàng chục năm tiếp tục hoạt động trong tình trạng chắp vá, khiến hiệu suất toàn hệ thống bị kéo lùi.

Ảnh minh họa.

Một trong những điểm nghẽn lớn nhất của ngành gang thép chính là công nghệ lò cao với dung tích nhỏ, hiệu suất thấp. Trong khi các quốc gia tiên tiến đã chuyển sang lò cao dung tích lớn từ lâu, nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam vẫn vận hành thiết bị cũ, dẫn đến tỷ lệ tiêu hao nguyên liệu cao và chi phí sản xuất đội lên. Điều này đặc biệt nghiêm trọng khi giá nguyên liệu đầu vào, đặc biệt là than cốc và quặng sắt tiếp tục biến động mạnh do ảnh hưởng từ thị trường toàn cầu.

Mặt khác, việc thiếu tự động hóa và hệ thống giám sát sản xuất thời gian thực cũng khiến doanh nghiệp trong ngành khó kiểm soát hiệu quả quá trình sản xuất. Từ việc theo dõi hiệu suất lò cao đến điều phối nguyên liệu, quy trình thủ công hoặc bán tự động đang tạo ra nhiều điểm mù dữ liệu, làm giảm khả năng đưa ra quyết định nhanh và chính xác.

Tuy nhiên, không ít doanh nghiệp đã chủ động thay đổi. Một số đơn vị lớn như Tập đoàn Hòa Phát hay Formosa Hà Tĩnh đã đầu tư mạnh vào hệ thống lò cao dung tích lớn, đồng thời tích hợp công nghệ tự động hóa và giám sát sản xuất hiện đại. Nhờ đó, họ không chỉ tăng đáng kể năng suất mà còn giảm thiểu tiêu hao năng lượng, giảm phát thải và nâng cao chất lượng sản phẩm.

Việc triển khai hệ thống quản lý sản xuất tiên tiến như MES (Manufacturing Execution System), SCADA (Supervisory Control and Data Acquisition) hay các nền tảng phân tích dữ liệu cũng đang chứng minh hiệu quả rõ rệt. Chúng cho phép doanh nghiệp theo dõi và điều chỉnh quy trình sản xuất theo thời gian thực, từ đó giảm lỗi, tăng tốc độ xử lý và tối ưu hóa chi phí.

Bên cạnh yếu tố công nghệ, tư duy quản trị sản xuất cũng cần được thay đổi. Việc áp dụng các phương pháp quản trị hiện đại như sản xuất tinh gọn (Lean Manufacturing), cải tiến liên tục (Kaizen), hoặc quản trị bảo trì hiệu suất toàn diện (TPM) sẽ giúp loại bỏ lãng phí không cần thiết trong sản xuất, đồng thời phát huy tối đa năng lực của hệ thống hiện có.

Tất nhiên, đầu tư vào công nghệ hay quy trình sẽ không thể thành công nếu thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao. Đào tạo kỹ thuật viên, kỹ sư vận hành, nâng cao kỹ năng phân tích dữ liệu cho đội ngũ quản lý là một phần thiết yếu trong chiến lược nâng cao năng suất. Một doanh nghiệp có thể sở hữu công nghệ tiên tiến nhất, nhưng nếu thiếu người vận hành hiệu quả, năng suất vẫn sẽ không thể cải thiện.

Về lâu dài, năng suất cũng sẽ gắn liền với khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế về môi trường và phát triển bền vững. Các thị trường xuất khẩu lớn ngày càng đặt ra yêu cầu nghiêm ngặt về thép “xanh”, tiêu chuẩn khí thải và sử dụng năng lượng tái tạo. Việc đầu tư vào công nghệ giảm phát thải, sử dụng nguyên liệu tái chế, cải tiến quy trình để giảm lượng khí nhà kính phát sinh sẽ không chỉ giúp doanh nghiệp giữ vững thị phần, mà còn mở ra cơ hội tiếp cận thị trường cao cấp.

Trong bức tranh toàn cảnh, có thể thấy nâng cao năng suất không chỉ là lựa chọn, mà là điều kiện bắt buộc nếu ngành gang thép muốn phát triển bền vững. Doanh nghiệp nào dám đầu tư, dám thay đổi và chuyển mình theo hướng công nghệ và quản trị hiện đại sẽ đi đầu trong cuộc vươn ra thị trường quốc tế.

Nam Dương