Ngăn chặn tình trạng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ xe máy, xe điện

Hàng giả, hàng nhái tràn ngập thị trường

Theo bà Đại Khả Quỳnh, Trưởng ban Sở hữu trí tuệ của Hiệp hội Các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM), song song với sự phát triển tích cực, ngành công nghiệp sản xuất xe máy cũng phải đối mặt với vấn nạn về hàng giả, hàng nhái, hàng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ là xe điện, xe máy, phụ tùng xe máy.

Với mục đích trục lợi, các đơn vị sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng nhái, hàng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ đã bỏ qua các chi phí đầu tư để phát triển thương hiệu, chất lượng, kiểu dáng sản phẩm, thay vào đó lợi dụng tên tuổi và sự đầu tư sẵn có của các nhà sản xuất khác để sản xuất, kinh doanh các sản phẩm làm giả, làm nhái của mình. Tính đến tháng 10/2022, VAMM đã phát hiện và phối hợp cùng cơ quan chức năng xử lý thành công 292 trường hợp bán hàng giả, hàng nhái. Loại sản phẩm hay bị làm giả là nan hoa, dây phanh, lọc gió, tem đề can, bi văng, dây công tơ mét…

Cùng với vấn nạn hàng giả, hàng nhái, các thành viên của VAMM cũng gặp khó khăn trong việc thực thi quyền sở hữu trí tuệ đối với các nhãn hiệu và kiểu dáng công nghiệp đã được bảo hộ tại Việt Nam. Trong các mẫu xe máy điện, xe máy 50cc đang được bày bán trên thị trường với đủ các mẫu mã, chủng loại, có không ít các sản phẩm mang yếu tố xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu và/hoặc kiểu dáng công nghiệp của các nhà sản xuất thuộc VAMM như: xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu và/hoặc kiểu dáng công nghiệp xe “Cub” của Honda, xe “Vespa” của Piaggio.

Tinh vi hơn, các đơn vị sản xuất xe máy điện nhái kiểu dáng công nghiệp của các dòng xe có thương hiệu chỉ thay đổi một số chi tiết nhỏ trong kiểu dáng công nghiệp được bảo hộ để áp dụng cho sản phẩm của mình, khiến việc xử lý càng trở nên khó khăn hơn.

"Điều đáng bàn là các thành viên VAMM chưa sản xuất/nhập khẩu xe điện để bán tại thị trường Việt Nam. Tuy nhiên, các xe điện, xe máy 50cc mượn danh các nhãn hiệu này đang được bày bán công khai tại nhiều cửa hàng và cả trên nền tảng thương mại điện tử như xe máy điện Dibao Pansy, xe máy điện Vespa Sunshine, xe máy điện Honda EV-cub. Thậm chí, các dòng xe phổ biến đã được bảo hộ kiểu dáng công nghiệp tại Việt Nam như SH của Honda… cũng bị nhái kiểu dáng, bà Đại Khả Quỳnh bày tỏ.

Bà Quỳnh nói thêm, các vụ việc được cơ quan chức năng xử lý chỉ là "bề nổi của tảng băng chìm". Đơn cử trong năm 2021, đã phát hiện và xử lý 394 trường hợp phụ tùng xe máy, xe điện hàng giả hàng nhái, nhưng theo VAMM ước tính có tới 5681 cửa hàng vi phạm trên toàn quốc. Và người dùng rất dễ dàng bị "qua mặt" vì các sản phẩm hàng giả, hàng nhái lại được bán công khai tại các cửa hàng lớn, thậm chí là có tiếng tăm lâu đời.

Cùng với sự phát triển của thương mại điện tử, việc buôn bán hàng giả, hàng nhái không chỉ tồn tại ở thị trường truyền thống mà còn phổ biến trên các sàn thương mại điện tử, mạng xã hội, nền tảng video trực tuyến... gây nhiều hệ lụy cho xã hội. Cụ thể, hàng giả hàng, hàng nhái kém chất lượng gây ảnh hưởng trực tiếp tới sự an toàn của người sử dụng. Ngoài ra, nó còn có những tác động tiêu cực tới uy tín doanh nghiệp, quyết định đầu tư của các doanh nghiệp, cũng như rộng hơn là làm giảm xếp hạng môi trường đầu tư của Việt Nam.

Chính vì thế, để xử lý thực trạng này cần có sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng cũng như các doanh nghiệp và đơn vị có chuyên môn. Đồng thời, cần có những quy định pháp luật chặt chẽ hơn, chế tài xử phạt nặng hơn, cũng như có thêm những công cụ chính sách mạnh mẽ để châm dứt hàng giả, hàng nhái. 

Nguyên nhân và giải pháp

Ông Nguyễn Đức Lê, Cục phó Cục Nghiệp vụ (Tổng cục Quản lý thị trường-Bộ Công Thương) cho rằng hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ xảy ra trên mọi lĩnh vực, địa bàn, ở cả khu vực sản xuất, lưu thông và xuất nhập khẩu, với mọi loại hàng hóa, từ hàng tiêu dùng thông thường đến các hàng hóa có giá trị cao, hàng hóa có chức năng quan trọng. Hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ không chỉ sản xuất ở Việt Nam, mà còn sản xuất cả ở nước ngoài và đưa về Việt Nam tiêu thụ.

Nạn hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng đối với các mặt hàng phụ tùng, phụ kiện xe máy nói riêng, hàng hóa nói chung xuất hiện chẳng những ảnh hưởng đến quyền lợi người tiêu dùng, an toàn tính mạng của người sử dụng. Quan trọng hơn, dưới góc độ kinh tế, hàng giả, hàng nhái, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ đang làm phương hại rất lớn đến cả lợi nhuận và uy tín của những doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh chân chính, tạo tác động tiêu cực đến quyết định đẩy mạnh đầu tư của các doanh nghiệp này.

Về dài hạn, vấn đề này làm giảm chỉ số xếp hạng môi trường đầu tư của Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đã ký kết nhiều hiệp định thương mại tự do nổi bật như CPTTP, EVFTA, trong đó việc bảo hộ thực thi quyền sở hữu trí tuệ luôn là một trong những nội dung quan trọng của cam kết. Nguyên nhân của vấn nạn này là do lợi nhuận rất lớn, trong bối cảnh thương mại điện tử đang phát triển như vũ bão hiện nay, là mảnh đất màu mỡ để các đối tượng lợi dụng bán hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Từ thực trạng trên, ông Nguyễn Đức Lê kiến nghị cần sự tham gia quyết liệt của các hiệp hội chung tay cùng doanh nghiệp đấu tranh chống hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, không rõ nguồn gốc. Bên cạnh đó, cần phải có những công cụ, giải pháp được pháp luật thừa nhận nhằm hỗ trợ lực lượng quản lý thị trường thực thi nhiệm vụ.

Vị này cũng nêu dẫn chứng, đối với công tác bảo vệ người tiêu dùng, đấu tranh chống hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, Chính phủ đã ban hành Nghị định 85/2021/NĐ-CP thay thế Nghị định 52/2013/NĐ-CP về quản lý hoạt động thương mại điện tử cũng như chế tài xử lý vi phạm (Nghị định 17/2022/NĐ-CP).

Cùng với việc ban hành Quyết định 3304/QĐ-BCT và 2981/ QĐ-BCT về Đề án chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử giai đoạn 2021 -2025 nhằm triển khai Nghị quyết 99/NQ-CP ngày 30/8/2021, Bộ Công Thương cùng với Ban chỉ đạo 389 quốc gia thành lập Tổ 399 để đẩy mạnh xử lý vi phạm gian lận thương mại trong thương mại điện tử. Hiện Bộ Công thương và chủ trì là Tổng cục Quản lý thị trường đang xây dựng Đề án chống hàng giả trong thương mại điện tử, bảo vệ người tiêu dùng giai đoạn 2021 -2025.

Bàn về giải pháp, ông Nguyễn Hữu Tuấn, đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) thông tin, để nâng cao hiệu quả công tác phản ánh, khiếu nại của người tiêu dùng trong hoạt động thương mại điện tử, Bộ Công Thương đã xây dựng cổng giải quyết tranh chấp trực tuyến online.gov.vn tiếp nhận thông tin, gửi khiếu nại, phản hồi thông tin phối hợp xử lý… Ngoài ra, Bộ Công Thương còn phối hợp với Bộ Thông tin – Truyền thông, Bộ Y tế, các cơ quan liên quan gỡ bỏ các gian hàng, sản phẩm vi phạm.

Ông Nguyễn Hữu Tuấn đặc biệt nhấn mạnh đến công tác tuyên truyền, phổ biến và nâng cao năng lực cho cả doanh nghiệp cũng như đào tạo, tập huấn nâng cao năng lực thực thi pháp luật cho cán bộ là lực lượng quản lý thị trường, công an. Và kêu gọi mỗi người tiêu dùng hãy tận dụng mọi quyền được trao: được tham gia xây dựng chính sách, được tư vấn, được yêu cầu bồi thường, được thông tin chính xác, được an toàn, được lắng nghe… để trở thành người tiêu dùng thông minh.

Phong Lâm