TCVN 14121:2024 về đặc điểm cấu tạo thô đại và hiển vi của gỗ

Định loại gỗ là bước đầu tiên và cơ bản để nhận diện, phân loại các loại gỗ nguyên, đóng vai trò quan trọng trong quản lý lâm sản, kiểm soát thương mại, xuất khẩu và nghiên cứu khoa học. Để định loại chính xác, các chuyên gia thường dựa vào hai nhóm đặc điểm: cấu tạo thô đại và cấu tạo hiển vi.

Cấu tạo thô đại là những đặc điểm mà mắt thường hoặc kính lúp có thể quan sát được, chẳng hạn như màu sắc, hoa vân, mạch gỗ, vòng tăng trưởng và tia gỗ. Các đặc điểm này giúp nhận diện nhanh loại gỗ cơ bản, thuận tiện cho việc kiểm tra tại hiện trường hoặc trong quá trình sản xuất mà không cần thiết bị phức tạp.

Ngược lại, cấu tạo hiển vi quan sát bằng kính hiển vi quang học với độ phóng đại tối thiểu 40 lần. Phương pháp này tập trung vào các chi tiết tế bào như mạch gỗ, quản bào, mô mềm, lỗ xuyên mạch và các cấu trúc vi tế bào khác. Nhờ quan sát hiển vi, người ta có thể phân biệt chính xác các loài gỗ có đặc điểm thô đại tương tự nhau, từ đó nâng cao độ tin cậy trong định loại.

Sự kết hợp giữa quan sát thô đại và hiển vi mang lại phương pháp định loại gỗ khoa học, giúp giảm thiểu sai sót trong thương mại, quản lý tài nguyên rừng, đồng thời hỗ trợ nghiên cứu và xuất khẩu gỗ theo tiêu chuẩn quốc tế. Nhờ đó, việc định loại gỗ không chỉ phục vụ nhu cầu thực tiễn mà còn góp phần nâng cao chất lượng và giá trị của sản phẩm gỗ Việt Nam trên thị trường toàn cầu.

Định loại gỗ dựa theo têu chuẩn sẽ mang lại nhiều lợi ích thiết thực giúp định giá, tránh tranh chấp trong thương mại và xuất khẩu. Ảnh minh họa

Để chuẩn hóa phương pháp này, Việt Nam ban hành tiêu chuẩn quốc gia TCVN 14121:2024 về Gỗ – Phương pháp định loại dựa vào đặc điểm cấu tạo thô đại và hiển vi. Tiêu chuẩn này được xây dựng bởi Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam, nhằm thống nhất quy trình định loại gỗ nguyên trong nước và áp dụng cho các tổ chức kiểm định, thương mại, xuất khẩu, nghiên cứu khoa học và quản lý rừng. Tiêu chuẩn áp dụng cho gỗ nguyên, chưa qua chế biến sâu, bao gồm cả gỗ khai thác trong nước và nhập khẩu, đảm bảo kết quả định loại chính xác, minh bạch và đồng bộ.

TCVN 14121:2024 cũng quy định các thuật ngữ cơ bản. Định loại gỗ là việc xác định tên loại gỗ dựa trên đặc điểm cấu tạo thô đại và hiển vi. Đặc điểm cấu tạo thô đại là những cấu trúc quan sát được bằng mắt thường hoặc kính lúp phóng đại ≥ 8 lần, còn đặc điểm cấu tạo hiển vi là các cấu trúc quan sát bằng kính hiển vi quang học ≥ 40 lần, bao gồm tế bào mạch gỗ, quản bào, mô mềm và lỗ thông ngang. Tiêu chuẩn cũng nêu rõ thiết bị và dụng cụ cần thiết như kính lúp cầm tay, kính hiển vi quang học, dụng cụ cắt gọt, giấy nhám và hóa chất xử lý mẫu, nhằm chuẩn bị mẫu gỗ chính xác để quan sát đặc điểm thô đại và hiển vi.

Việc lấy mẫu và chuẩn bị mẫu là bước quan trọng. Mỗi lô gỗ cần ít nhất một mẫu đại diện. Mẫu quan sát thô đại có kích thước tối thiểu 50 mm × 20 mm × 50 mm; mẫu hiển vi 10 mm × 10 mm × 15 mm. Mẫu hiển vi được cắt lát mỏng, xử lý làm mềm, tẩy trắng, nhuộm màu và gắn lam kính để quan sát chi tiết các cấu trúc tế bào. 

Sau khi quan sát, người thực hiện mô tả chi tiết các đặc điểm, chụp ảnh nếu cần và so sánh với mẫu tham chiếu hoặc bảng đặc điểm trong phụ lục tiêu chuẩn để xác định loại gỗ. Kết quả được lập báo cáo đầy đủ, ghi rõ thông tin mẫu, phương pháp quan sát, kết quả so sánh và kết luận loại gỗ. Hồ sơ này giúp quản lý lâm sản, xuất khẩu và nghiên cứu khoa học được minh bạch và có cơ sở pháp lý.

Tiêu chuẩn TCVN 14121:2024 mang lại nhiều lợi ích thiết thực. Xác định chính xác loại gỗ giúp định giá, tránh tranh chấp trong thương mại và xuất khẩu. Cơ quan quản lý dễ dàng kiểm soát nguồn gỗ khai thác và nhập khẩu, đảm bảo nguồn tài nguyên rừng được sử dụng bền vững. Các phòng thí nghiệm và đơn vị giám định vận hành theo chuẩn mực, nâng cao năng lực kiểm định và độ tin cậy của kết quả. Đồng thời, doanh nghiệp xuất khẩu có thể chứng minh nguồn gốc và chất lượng gỗ theo tiêu chuẩn quốc tế, nâng cao uy tín và cạnh tranh trên thị trường.

Việc triển khai tiêu chuẩn đòi hỏi các đơn vị đảm bảo thiết bị và nhân lực đủ năng lực, chuẩn bị mẫu đúng kích thước, lưu trữ tiêu bản tham chiếu và cập nhật nhân sự về phương pháp mới. TCVN 14121:2024 là công cụ quan trọng giúp nâng cao chất lượng định loại gỗ nguyên tại Việt Nam, từ quan sát thô đại đến hiển vi, đảm bảo minh bạch, chính xác và đồng bộ trong thương mại, xuất khẩu và quản lý tài nguyên rừng. Áp dụng tiêu chuẩn này đồng nghĩa với việc phát triển ngành gỗ Việt Nam bền vững, hội nhập quốc tế và bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên lâu dài.

An Dương