Thách thức từ thị trường và nguồn cung đe dọa ngành hàng cá ngừ Việt Nam xuất khẩu

Nhiều quy định về cá ngừ xuất khẩu gây khó khăn đối với doanh nghiệp và ngư dân

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), trong 9 tháng năm 2024, xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam đạt hơn 728 triệu USD, tăng 18% so với cùng kỳ năm 2023. Dù xuất khẩu cá ngừ duy trì đà tăng trưởng, nhưng tốc độ tăng trưởng đã bắt đầu chậm lại trong những tháng gần đây, đặc biệt trong tháng 9 chỉ tăng 12% so với cùng kỳ năm ngoái.

Nghị định 37/2024/NĐ-CP 2024 của Chính phủ (có hiệu lực từ ngày 15/9) sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 26 năm 2019 quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thủy sản quy định về kích cỡ cá ngừ vằn được khai thác tối thiểu là 500mm (50cm). nếu doanh nghiệp chế biến xuất khẩu mua cá ngừ vằn nhỏ hơn kích cỡ được khai thác thì không được cấp giấy xác nhận nguyên liệu hải sản khai thác để phục vụ xuất khẩu. Vì vậy, doanh nghiệp hiện không thu mua cá ngừ vằn loại nhỏ như trước nữa nên việc tiêu thụ cá ngừ vằn chậm, kéo theo giá cá giảm.

Theo VASEP, quy định này đang khiến cho các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu cá ngừ không mua được nguyên liệu cá ngừ đúng theo quy định mới. Một số doanh nghiệp cá ngừ đã dừng hoàn toàn việc thu mua nguyên liệu cá ngừ vằn khai thác trong nước do không đảm bảo kích cỡ 100% đạt 0,5m trở lên. Hầu hết các cảng cá hiện nay đã ngừng xác nhận nguyên liệu (giấy S/C) cho các lô hàng cá ngừ vằn do kích thước cá khai thác nhỏ hơn quy định của Nghị định 37.

Đến thời điểm này, những quy định về kích cỡ cá ngừ khai thác vẫn chưa được giải quyết. Theo phản ánh của các ngư dân, giá cá ngừ giảm mạnh trong 2 tháng trở lại đây. Nguyên nhân chính khiến giá loại cá này giảm mạnh là doanh nghiệp ít thu mua để xuất khẩu do Chính phủ có quy định mới về kích cỡ cá ngừ vằn được phép khai thác.

Ở nhiều địa phương, giá cá ngừ vằn đã tụt xuống còn 19.000 – 20.000 đồng/kg. Với mức giá này, nhiều tàu cá mặc dù mỗi chuyến biển đạt sản lượng nhưng do chi phí lên đến 200-300 triệu đồng, việc giá cá giảm khiến lợi nhuận các chủ tàu thu về gần như không còn. Trong khi đó, chi phí cho mỗi chuyến biển, công lao động tăng cao khiến các chủ tàu gặp nhiều khó khăn. Do đánh bắt không có lãi nên chuyến biển vừa qua, nhiều ngư dân đã cho tàu lưới cản nằm bờ. Khi đó, việc không thể vươn khơi đang khiến cho các ngừ dân lâm vào tình cảnh mất thu nhập, cuộc sống gia đình bị ảnh hưởng đáng kể.

Mặt hàng cá ngừ xuất khẩu Việt Nam gặp khó khăn khi đối diện với nhiều quy định khắt khe. Ảnh minh họa

Các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu cá ngừ cũng đang rất khó khăn vì gần như không thể mua được cá ngừ theo đúng quy định kích thước, dẫn đến không có đủ nguyên liệu để sản xuất cá ngừ đóng hộp, cũng như sản phẩm khác cho xuất khẩu, đáp ứng nhu cầu của khách hàng trong những tháng cuối năm 2024.

Viện trưởng Viện Nghiên cứu Hải sản Việt Nam Nguyễn Khắc Bát cho rằng, nguồn lợi hải sản biển Việt Nam từ năm 2005 đến nay đã giảm trên 30%, nhất là đối với nhóm cá đáy. Đối với cá ngừ vằn, nguồn lợi đã giảm 80% giai đoạn 2000 - 2005 đến nay. Do đó, đại diện Viện Nghiên cứu Hải sản đề xuất cần có biện pháp quản lý nguồn lợi thủy sản hiệu quả. Thế giới hiện nay không chỉ áp dụng biện pháp quản lý đầu vào mà còn cả đầu ra đối với nguồn lợi thủy sản. Quản lý đầu vào gồm cường lực khai thác, số lượng tàu thuyền, bảo tồn, kích thước khai thác.... trong khi quản lý đầu ra bao gồm quản lý thông qua hạn ngạch khai thác, tổng sản lượng khai thác cho phép…

Cá ngừ Việt Nam bị giảm khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế 

Theo số liệu thống kê của Hải quan Việt Nam, cá ngừ đóng hộp đang là sản phẩm xuất khẩu chủ lực lớn thứ 2 trong tổng xuất khẩu cá ngừ, chiếm trên 30% tổng kim ngạch xuất khẩu. Trong đó, Mỹ, Israel và EU là 3 thị trường nhập khẩu nhiều nhất cá ngừ đóng hộp của Việt Nam. Theo các thoả thuận trong các hiệp định thương mại giữa Việt Nam và các nước, sản phẩm cá ngừ xuất khẩu của Việt Nam xuất khẩu sang nước đối tác muốn được hưởng ưu đãi thuế quan phải có xuất xứ thuần tuý, tức là được nguyên liệu phải do tàu của quốc gia thành viên FTA đánh bắt, sản xuất tại Việt Nam.

Các sản phẩm cá ngừ đóng hộp hay loin cá ngừ hấp đông lạnh mã HS16 khi xuất khẩu sang EU sẽ bị áp thuế 24%, một mức thuế rất cao. Do đó, với mức thuế này thì các sản phẩm của Việt Nam sẽ khó có thể cạnh tranh được với các nước đang được hưởng ưu đãi thuế quan như Philippines, Ecuador hay các sản phẩm loin cá ngừ giá rẻ của Trung Quốc (miễn thuế theo hạn ngạch thuế quan tự trị (ATQ))…

Theo VASEP, hiện các đơn hàng xuất khẩu nhằm đáp ứng nhu cầu tăng cao trong dịp lễ cuối năm và đầu năm tại các thị trường tăng cao. Tuy nhiên, nguồn nguyên liệu đánh bắt trong nước dự trữ tại các doanh nghiệp đã cạn. Hiện doanh nghiệp đang đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức.

Khánh Mai (t/h)