Thuốc chống trầm cảm SSRI: 'Vũ khí' tiềm năng trong cuộc chiến chống ung thư

Một nghiên cứu mới từ Đại học California ở Los Angeles (UCLA, Mỹ) vừa công bố trên tạp chí khoa học Cell đã gây chú ý lớn trong cộng đồng y khoa toàn cầu khi phát hiện nhóm thuốc chống trầm cảm SSRI (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors – thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc), vốn được sử dụng phổ biến trong điều trị rối loạn lo âu và trầm cảm, lại có tác dụng bất ngờ trong việc hỗ trợ điều trị ung thư. Đây được xem là hướng đi đột phá bởi loại thuốc này đã được chứng minh là an toàn, được FDA phê duyệt và đang được sử dụng rộng rãi.

Serotonin từ lâu được biết đến như một chất dẫn truyền thần kinh gắn liền với cảm xúc và tâm trạng. Tuy nhiên, ngoài vai trò điều hòa cảm xúc, serotonin còn ảnh hưởng đến nhiều quá trình sinh lý khác của cơ thể như tiêu hóa, chuyển hóa và miễn dịch. Nhóm nghiên cứu do GS-TS Lili Yang dẫn đầu bắt đầu chú ý đến mối liên hệ giữa serotonin và ung thư sau khi quan sát thấy trong các tế bào miễn dịch lấy từ khối u, nồng độ các phân tử tham gia điều hòa serotonin tăng cao bất thường. Từ giả thuyết này, nhóm đã tiến hành thử nghiệm thuốc SSRI trên cả chuột và mô hình tế bào người đối với các loại ung thư khác nhau như ung thư hắc tố, vú, tuyến tiền liệt, đại tràng và bàng quang.

Thuốc chống trầm cảm có thể hỗ trợ điều trị ung thư hiệu quả. Ảnh minh họa

Kết quả mang lại nhiều kỳ vọng: kích thước khối u giảm trung bình hơn 50% khi dùng SSRI. Không chỉ vậy, thuốc còn giúp tế bào T “sát thủ” – loại tế bào miễn dịch có nhiệm vụ tiêu diệt tế bào ung thư – hoạt động hiệu quả hơn. Bước ngoặt lớn hơn xuất hiện khi các nhà khoa học kết hợp SSRI với liệu pháp kháng PD-1, một dạng liệu pháp miễn dịch vốn đã phổ biến trong điều trị ung thư. Sự kết hợp này giúp giảm đáng kể kích thước khối u trên toàn bộ chuột thí nghiệm, thậm chí có trường hợp đạt được sự thuyên giảm hoàn toàn. Đây là dấu hiệu cho thấy SSRI có thể không chỉ là một phương án bổ trợ mà còn đóng vai trò chủ chốt trong phác đồ điều trị ung thư mới.

Đáng chú ý, SSRI đã được sử dụng rộng rãi cho các bệnh nhân trầm cảm, việc tái định vị loại thuốc này cho điều trị ung thư sẽ thuận lợi hơn nhiều so với việc phát triển một dược chất hoàn toàn mới. GS Yang cho biết hiện khoảng 20% bệnh nhân ung thư có dùng thuốc chống trầm cảm, phần lớn trong đó là SSRI, do vậy việc tiến hành các nghiên cứu lâm sàng trên người sẽ không gặp quá nhiều trở ngại. Nhóm tác giả đang triển khai các khảo sát bước đầu trên bệnh nhân để xác thực hiệu quả quan sát được trên mô hình động vật.

Không chỉ nghiên cứu tại UCLA, các công trình khoa học khác trên thế giới cũng củng cố thêm niềm tin rằng SSRI có thể trở thành vũ khí mới chống lại ung thư. Các nhà khoa học tại Đại học KU Leuven (Bỉ) từng công bố thuốc sertraline – một loại SSRI quen thuộc – có khả năng kìm hãm sự phát triển tế bào ung thư bằng cách ngăn chúng tạo ra serine và glycine, những acid amin thiết yếu cho quá trình nhân đôi và sống sót của tế bào ác tính. Khi phối hợp với liệu pháp điều trị sẵn có, sertraline giúp tăng hiệu quả ức chế khối u. Trong khi đó, tại Thụy Sĩ, các nhà nghiên cứu cũng ghi nhận thuốc vortioxetine, một dạng SSRI khác, có thể vượt qua hàng rào máu não, tác động trực tiếp đến khối u não glioblastoma – vốn là một trong những loại ung thư ác tính khó điều trị nhất. Trên mô hình chuột, vortioxetine đã làm chậm tốc độ phát triển và thu nhỏ khối u, đặc biệt hiệu quả khi kết hợp cùng hóa trị.

Từ góc độ ứng dụng, những phát hiện này mở ra triển vọng lớn cho bệnh nhân ung thư, đặc biệt trong bối cảnh chi phí điều trị ung thư hiện nay vẫn còn là gánh nặng. Nếu một loại thuốc thông dụng, giá thành hợp lý như SSRI chứng minh được tác dụng rõ rệt, người bệnh sẽ có thêm cơ hội tiếp cận với phương pháp điều trị hiệu quả mà không phải đối diện chi phí quá cao. Tuy nhiên, giới chuyên gia cũng nhấn mạnh cần hết sức thận trọng. Việc SSRI tỏ ra hiệu quả trong các mô hình tiền lâm sàng chưa đồng nghĩa với khả năng áp dụng ngay cho bệnh nhân. Các nghiên cứu lâm sàng quy mô lớn vẫn là bước bắt buộc trước khi có thể đưa vào thực tế điều trị. Người bệnh tuyệt đối không tự ý sử dụng thuốc chống trầm cảm với hy vọng chữa ung thư, bởi việc dùng sai liều lượng hoặc không có chỉ định của bác sĩ có thể dẫn đến tác dụng phụ nguy hiểm.

Ở Việt Nam, dù chưa có nghiên cứu nào chính thức về SSRI trong điều trị ung thư, nhưng việc nhiều cơ sở y tế đã tham gia các thử nghiệm quốc tế mở ra cơ hội để tiếp cận sớm các phương pháp mới. Chẳng hạn, dự án VISTA-1 đang tiến hành thử nghiệm thuốc miễn dịch đường uống RBS2418 tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh với sự phối hợp của các chuyên gia Mỹ cho thấy hệ thống y tế Việt Nam hoàn toàn có khả năng tham gia các nghiên cứu tiên tiến. Trong tương lai, nếu các kết quả về SSRI khả quan, Việt Nam hoàn toàn có thể nằm trong số những quốc gia sớm áp dụng liệu pháp mới này.

Kỳ vọng là lớn, song các nhà khoa học cũng nhấn mạnh rằng SSRI nên được nhìn nhận trước hết như một hướng nghiên cứu đầy hứa hẹn chứ chưa phải là giải pháp thay thế tức thì. Với người bệnh, việc quan trọng nhất là tuân thủ phác đồ điều trị hiện có, giữ tâm lý ổn định và thường xuyên trao đổi với bác sĩ điều trị. Nếu SSRI chứng minh được hiệu quả, đó sẽ là một cột mốc quan trọng trong y học: một loại thuốc quen thuộc với công dụng đã được biết tới hàng chục năm nay lại trở thành “vũ khí” mới chống ung thư. Đây cũng là minh chứng cho xu hướng tái định vị thuốc – tận dụng dược chất cũ cho mục tiêu điều trị mới – vốn ngày càng được quan tâm trong nghiên cứu y khoa hiện đại.

Từ phát hiện của nhóm GS Yang đến các nghiên cứu tại châu Âu, có thể thấy tiềm năng của SSRI không chỉ dừng ở điều trị trầm cảm mà còn mở rộng sang lĩnh vực ung thư học. Việc một nhóm thuốc thông dụng được chứng minh có khả năng hỗ trợ tiêu diệt khối u mang đến hi vọng lớn cho hàng triệu bệnh nhân trên toàn cầu. Trong tương lai gần, nếu các nghiên cứu lâm sàng thành công, SSRI có thể góp phần viết lại chiến lược điều trị ung thư, đem lại lựa chọn an toàn, chi phí thấp và dễ tiếp cận hơn cho người bệnh.

Vân Thảo (T/h)