Thuốc lá điện tử có thể đe dọa sức khỏe của cả một thế hệ

Thuốc lá điện tử không ngừng bủa vây giới trẻ Việt Nam

Mới đây, một bệnh nhân 19 tuổi ở Ninh Bình được Bệnh viện Bạch Mai tiếp nhận trong tình trạng ngã quỵ, co giật sau khi hút thử thuốc lá điện tử. Sau khi cấp cứu, người này rơi vào suy thận cấp và giảm nhận thức rõ rệt. Không lâu sau, một bé trai 15 tuổi phải nhập viện với tổn thương chất trắng hai bán cầu não, suy thận nhẹ và bất thường tim phổi do sử dụng vape chứa chất kích thích. Những trường hợp này không còn là cá biệt mà đang xuất hiện ngày càng nhiều tại nhiều tỉnh thành.

Trong 2 năm gần đây, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử ở học sinh 13–15 tuổi tăng mạnh. Ở nhóm tuổi 15–24, tỉ lệ sử dụng thuốc lá điện tử là 7,3%; nhóm 25–44 tuổi là 3,2%; và nhóm 45–64 tuổi là 1,4%. Một khảo sát năm 2025 công bố trên tạp chí quốc tế ghi nhận tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử hoặc các sản phẩm thuốc lá mới ở giới trẻ Việt Nam khoảng 2,4%, cho thấy mối nguy vẫn hiện hữu và cần cảnh giác.

Thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử gia tăng gây nhiều hệ lụy. Ảnh minh họa

Nghiên cứu mới được của Trường Đại học Y tế công cộng được hỗ trợ bởi Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá và Tổ chức Y tế Cộng đồng toàn cầu Vital Strategies cho thấy, trong giai đoạn tháng 10 - 12/2023, trên 3.801 học sinh từ lớp 6 đến lớp 12 tại 11 tỉnh, thành ở Việt Nam có 96,2% và 37,8% học sinh nhận thức được sự tồn tại của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Trong đó 14% đã từng sử dụng thử thuốc lá điện tử và 7% hiện đang sử dụng trong 30 ngày qua. Tỷ lệ này đối với thuốc lá nung nóng là 1,8% đã từng sử dụng và 1,0% hiện đang sử dụng.

Một trong những lý do khiến thuốc lá điện tử bùng phát là quan niệm sai lầm rằng thuốc lá điện tử “nhẹ” và “ít độc hại” hơn thuốc lá truyền thống. Thực tế, Bộ Y tế khẳng định không có sản phẩm thuốc lá nào an toàn, kể cả thuốc lá điện tử. Vape chứa nicotine — chất gây nghiện mạnh  cùng nhiều hóa chất độc hại khi được đốt nóng tạo thành hơi, có khả năng xâm nhập sâu vào phổi và hệ tuần hoàn. Những chất này gây kích ứng đường thở, làm tăng nguy cơ hen suyễn, viêm phổi, xơ hóa phổi và các hội chứng tổn thương phổi cấp tính.

Đáng lo ngại hơn, thị trường vape hiện nay tràn lan các loại tinh dầu không rõ nguồn gốc, dễ bị pha trộn ma túy tổng hợp như cần sa hóa học, ketamine hoặc các chất kích thích dạng mới. Khi xâm nhập vào cơ thể qua đường hít, những chất này tấn công hệ thần kinh trung ương, gây ảo giác, rối loạn nhịp tim, co giật và suy đa tạng. Trường hợp bé trai 15 tuổi bị tổn thương chất trắng toàn não sau khi hút vape tẩm chất kích thích là minh chứng rõ nét cho mức độ tàn phá mà sản phẩm này có thể gây ra.

Không chỉ người sử dụng, người hít phải hơi thuốc lá điện tử thụ động vốn chứa nicotine, kim loại nặng, các hợp chất hữu cơ bay hơi cũng có thể bị ảnh hưởng tương tự như hút thuốc thụ động. Đây là nguy cơ âm thầm đối với gia đình, trường học và môi trường công cộng, nơi vape thường được sử dụng một cách kín đáo và khó phát hiện.

Đối với thanh thiếu niên, tác động của nicotine và hóa chất từ thuốc lá điện tử nguy hiểm hơn nhiều so với người trưởng thành. Não bộ các em đang trong giai đoạn hoàn thiện, bất kỳ sự can thiệp nào cũng có thể khiến trí nhớ suy giảm, giảm khả năng tập trung, học tập kém hiệu quả và tăng nguy cơ rối loạn tâm lý. Nhiều trường hợp trẻ phục hồi sau ngộ độc vape vẫn mang di chứng dai dẳng, khó có thể trở lại bình thường ngay lập tức.

Bộ Y tế và chuyên gia lên tiếng báo động

Trước tình hình gia tăng đáng báo động, Bộ Y tế và các chuyên gia liên tục cảnh báo về tác hại của thuốc lá điện tử. Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho biết việc lan rộng thuốc lá điện tử đang làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới nỗ lực giảm tỷ lệ hút thuốc trong hơn một thập kỷ qua. 

Các chuyên gia y tế nhận định rằng sự phổ biến của thuốc lá điện tử đến từ quảng cáo tinh vi trên mạng xã hội: thiết kế nhỏ gọn, mùi hương đa dạng, hình ảnh trẻ trung khiến nhiều học sinh tò mò và dễ bị dụ dỗ. Tuy nhiên, phía sau vẻ ngoài hấp dẫn là nguy cơ nghiện nicotine nhanh chóng, tổn thương phổi, tim mạch và hệ thần kinh mà nhiều em không hề lường trước.

Theo phân tích của Bộ Y tế, việc lạm dụng thuốc lá điện tử không chỉ gây tổn hại sức khỏe cá nhân mà còn tạo gánh nặng lớn cho hệ thống y tế và xã hội. Chi phí điều trị các bệnh liên quan đến thuốc lá điện tử từ cấp tính đến mãn tính rất lớn, chưa kể những di chứng về trí tuệ, tâm thần có thể ảnh hưởng lâu dài đến khả năng học tập và lao động của người trẻ. Các chuyên gia khẳng định nếu không có giải pháp mạnh tay, việc bùng nổ thuốc lá điện tử có thể tạo ra “một thế hệ lệ thuộc nicotine” ngay trong độ tuổi học đường.

Những trường hợp ngộ độc nặng, tổn thương não, suy thận hay rối loạn tâm thần từ thuốc lá điện tử không còn là điều xa lạ. Chúng là lời cảnh tỉnh rõ ràng rằng thuốc lá điện tử không hề “vô hại”, mà ngược lại là mối đe dọa thực sự đối với sức khỏe, đặc biệt của trẻ em và thanh thiếu niên. Chỉ một lần tò mò thử vài hơi vape nếu gặp phải loại tinh dầu chứa chất độc hại có thể để lại hậu quả suốt đời.

Các gia đình, nhà trường cần tăng cường giám sát, giáo dục trẻ về tác hại thực sự của thuốc lá điện tử. Thanh thiếu niên tuyệt đối không nên dùng vape dưới bất kỳ hình thức nào, kể cả “dùng thử”. Đồng thời, cơ quan chức năng cần siết chặt quản lý việc buôn bán, quảng cáo và sử dụng thuốc lá điện tử, nhất là trên môi trường trực tuyến.

Thuốc lá điện tử không phải biểu tượng thời thượng hay thú chơi mới lạ, mà là hiểm họa âm thầm đang đe dọa sức khỏe của cả một thế hệ. Cảnh giác, phòng ngừa và hành động ngay hôm nay là chìa khóa để bảo vệ tương lai của chính chúng ta.

Liên quan đến thuốc lá điện tử, mới đây Luật Đầu tư (sửa đổi) vừa được Quốc hội thông qua đã bổ sung quy định cấm một loạt hoạt động đầu tư, kinh doanh, trong đó đáng chú ý là cấm kinh doanh thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Với nội dung này Quốc hội giao Chính phủ quy định xử lý đối với các dự án đầu tư sản xuất thiết bị điện tử cho các sản phẩm này tại Việt Nam, chỉ được phép xuất khẩu theo đăng ký hoặc chấp thuận của cơ quan nhà nước có thẩm quyền trước ngày 1/1/2025.

Viện Tiêu chuẩn Chất lượng Việt Nam (Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia) cho rằng thuốc lá thế hệ mới không còn là khái niệm mới trên thế giới khi đã lưu hành hơn 30 năm. Tại Việt Nam, các sản phẩm này đã xuất hiện dưới nhiều hình thức, nhưng do sự khác biệt căn bản giữa thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, việc phân loại rõ ràng và xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật riêng là rất cần thiết. Đây là cơ sở để cơ quan chức năng quản lý hiệu quả, xử lý vi phạm chính xác và đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng.

Nhiều quốc gia phát triển như Mỹ, Anh, Nga… đã ban hành tiêu chuẩn kỹ thuật rõ ràng cho thuốc lá thế hệ mới nhằm đáp ứng nhu cầu sử dụng nicotine nhưng giảm tác hại cho người dùng. Đại diện British American Tobacco cho rằng Việt Nam cũng cần có bộ tiêu chuẩn riêng để quản lý sản phẩm này. Hiện nay, thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng tại Việt Nam chủ yếu lưu hành qua các kênh không chính thức, chưa được quản lý theo tiêu chuẩn kỹ thuật, dẫn đến nguy cơ hàng giả, kém chất lượng và thất thu thuế cho Nhà nước.

An Dương (T/h)