Tiêu chuẩn môi trường: Cân bằng giữa bắt buộc và tự nguyện để thúc đẩy phát triển xanh

Cần cân bằng giữa việc bắt buộc và khuyến khích áp dụng tiêu chuẩn môi trường dựa trên đặc thù ngành và tác động môi trường. Ảnh minh họa.

Trong bối cảnh yêu cầu phát triển xanh ngày càng trở nên cấp bách, có ý kiến cho rằng, nếu các tiêu chuẩn môi trường chỉ dừng lại ở mức “khuyến khích áp dụng”, rất khó tạo ra những chuyển biến mạnh mẽ trong thực tiễn sản xuất kinh doanh. Khi chi phí tuân thủ còn cao và lợi ích chưa thấy ngay, doanh nghiệp dễ chần chừ hoặc lựa chọn đứng ngoài cuộc.

Vì vậy, câu hỏi đặt ra là: Có nên áp dụng bắt buộc tiêu chuẩn môi trường đối với một số ngành/ lĩnh vực?

Trả lời phóng viên Tạp chí Chất lượng Việt Nam (VietQ.vn) về vấn đề này, ông Triệu Việt Phương - Viện trưởng Viện Tiêu chuẩn Chất lượng Việt Nam - Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia, cho biết, hiện nay, việc áp dụng tiêu chuẩn mang tính tự nguyện. Tuy nhiên trên thực tế, rất nhiều tiêu chuẩn môi trường được viện dẫn trong các văn bản quy phạm pháp luật trở thành bắt buộc áp dụng. Khi được viện dẫn trong văn bản quy phạm pháp luật, tiêu chuẩn lúc này sẽ trở thành bắt buộc áp dụng.

Ông Triệu Việt Phương cho rằng, cần cân bằng giữa bắt buộc và khuyến khích, dựa trên đặc thù ngành và mức độ tác động môi trường:

Một số nhóm tiêu chuẩn nên áp dụng bắt buộc, đặc biệt với các ngành có rủi ro cao như hóa chất, chất thải, sản xuất công nghiệp quy mô lớn như xi măng, sắt thép. Những tiêu chuẩn tối thiểu về an toàn môi trường, kiểm soát phát thải cần được yêu cầu bắt buộc để bảo vệ cộng đồng và tạo “sân chơi bình đẳng” giữa các doanh nghiệp và đó là trách nhiệm chung. Kể cả những doanh nghiệp FDI (đầu tư trực tiếp nước ngoài) hay là những doanh nghiệp trong nước cũng đều phải tuân thủ cuộc chơi, và giữ gìn môi trường.

Tuy nhiên, các tiêu chuẩn nâng cao như nhãn sinh thái, đánh giá vòng đời, tín chỉ carbon nên được triển khai theo lộ trình, kết hợp hỗ trợ chính sách nhà nước tài chính, kỹ thuật, đào tạo. Khi có lộ trình áp dụng này kết hợp với sự hỗ trợ về mặt chính sách của Nhà nước thì giúp cho doanh nghiệp giảm bớt áp lực và tăng tính thực thi hiệu quả. Rõ ràng là khi tiêu chuẩn về môi trường được áp dụng một cách bắt buộc thì nó cũng có những tích cực về mặt dài hạn.

“Có thể hiểu rằng, tác động của việc áp dụng tiêu chuẩn môi trường bắt buộc là tích cực về dài hạn. Khi doanh nghiệp có sự nghiên cứu, đổi mới quản trị, đổi mới về quy trình sản xuất, đổi mới về công nghệ ban đầu có thể gặp khó khăn về chi phí, tuy nhiên về lâu dài thì khi công nghệ cao lên, năng suất tăng lên, tính tổng ra thì chi phí lại rất hợp lý, các doanh nghiệp có thể loại bỏ công nghệ lạc hậu, giảm chi phí rủi ro và cải thiện hình ảnh thương hiệu.

Ví dụ, một doanh nghiệp tuân thủ các yêu cầu về môi trường, bảo vệ môi trường, cũng là một trong những điểm cộng khi họ tham gia chuỗi giá trị toàn cầu hay tham gia vào các thị trường đòi hỏi tính minh bạch và tính tuân thủ cao về vấn đề môi trường. Tuy nhiên, điều quan trọng là chúng ta vẫn cần chính sách hỗ trợ của Nhà nước để giảm áp lực ngắn hạn và đảm bảo tính đồng bộ”- ông Triệu Việt Phương nhận định.

Thanh Tùng