Trí tuệ nhân tạo - 'chìa khóa vàng' thúc đẩy hiệu suất ngành năng lượng

Trong bối cảnh nhu cầu năng lượng toàn cầu tăng nhanh và áp lực chuyển dịch theo hướng xanh hóa, phi carbon ngày càng lớn, AI đang tái định hình toàn bộ chuỗi giá trị ngành năng lượng. Báo cáo của Công ty McKinsey chỉ ra rằng việc lập kế hoạch có hỗ trợ AI giúp doanh nghiệp giảm phụ thuộc vào đội ngũ công nghệ thông tin khi xử lý sự cố phần cứng, đồng thời nâng năng suất lao động lên tới 30%.

Đặc biệt, các khuyến nghị từ AI giúp tối ưu tỷ lệ nhiệt, cải thiện hiệu quả chuyển đổi nhiên liệu thành điện của nhà máy lên tới 5%, tương ứng mức tiết kiệm rất lớn cho các đơn vị vận hành.

AI đang thay đổi ngành năng lượng trong kỷ nguyên chuyển dịch xanh.

Tại Việt Nam, ngành năng lượng được xác định là một trong những lĩnh vực ưu tiên của chương trình chuyển đổi số quốc gia. Sức mạnh của AI, dữ liệu lớn (Big Data) và hạ tầng điện toán đám mây (Cloud) trở thành ba trụ cột quan trọng thúc đẩy quá trình chuyển đổi số toàn diện. Nhiều doanh nghiệp đã ghi nhận những cải thiện rõ rệt về hiệu suất vận hành, độ tin cậy và tính bền vững khi đưa AI vào quản lý năng lượng.

Theo các chuyên gia hệ thống điện, AI giúp giảm đáng kể sai số dự báo – yếu tố từng gây nhiều khó khăn trong vận hành thời gian thực. Nếu trước đây sai số dự báo 15–20% có thể khiến hệ thống chao đảo, thì nay AI giúp hạ xuống chỉ còn 5–7%. “Đó là bước tiến tương đương hàng nghìn tỷ đồng tiết kiệm chi phí điều độ mỗi năm”, một chuyên gia nhận định. Nhờ dự báo chính xác, việc điều độ nguồn, tổ chức phụ tải và hạn chế cắt giảm công suất trở nên chủ động hơn.

AI còn đóng vai trò như “tai mắt” trong bảo trì dự đoán. Các cảm biến dòng điện, độ rung, nhiệt độ được kết nối về hệ thống phân tích AI để phát hiện bất thường trước khi xảy ra sự cố. Nhiều doanh nghiệp năng lượng tái tạo cho biết công nghệ này giúp họ giảm 20–30% chi phí bảo trì, đồng thời tăng thời gian khả dụng của tổ turbin gió.

Đại diện kỹ thuật Tập đoàn Trung Nam chia sẻ: “Trong ngành năng lượng, mỗi giờ ngừng máy là tiền. AI giúp chúng tôi nhìn thấy những rủi ro mà mắt thường không thể phát hiện”.

Giai đoạn 2019–2023, sự bùng nổ điện mặt trời và điện gió tạo áp lực lớn lên hệ thống điều độ và lưới truyền tải. Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã đẩy mạnh ứng dụng AI trong vận hành lưới điện, chăm sóc khách hàng và dự báo phụ tải. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, quá trình này vẫn trong giai đoạn đầu. Rào cản lớn nhất nằm ở dữ liệu – vốn còn phân tán, thiếu chuẩn hóa, trong khi đây là “nguyên liệu” quan trọng nhất cho các mô hình AI.

Về phía Tập đoàn công nghệ như Intel nhận định AI và GenAI (AI tạo sinh) đang mở ra cơ hội đột phá cho ngành năng lượng, không chỉ tối ưu chi phí, cải thiện hiệu suất mà còn hỗ trợ phát triển bền vững. Trên thế giới, nhiều doanh nghiệp triển khai nền tảng đa tầng gồm đám mây trung tâm, đám mây biên và thiết bị thông minh, kết hợp bộ xử lý và tăng tốc AI. Mô hình này giúp giảm chi phí vận hành, tiết kiệm năng lượng gấp 3,5 lần so với phương pháp truyền thống.

Đại diện Tổng công ty Giải pháp doanh nghiệp Viettel cho rằng AI chỉ phát huy giá trị khi có nền tảng dữ liệu vững chắc. Thực tế hiện nay, nhiều doanh nghiệp vẫn gặp “nút thắt” như thiếu dữ liệu chủ, phần mềm rời rạc, dữ liệu phân tán và không thể liên thông. Điều này tạo ra bức tranh vận hành thiếu toàn diện.

Phó Tổng Giám đốc Viettel Solutions Nguyễn Chí Thanh chia sẻ: “Làm dữ liệu là làm ngược – phải xác định rõ đích đến rồi mới bắt đầu. Doanh nghiệp không nên chạy theo công nghệ hình thức, mà cần chiến lược dữ liệu bài bản cùng các đối tác giàu kinh nghiệm”. Với năng lực về AI, Big Data và Cloud, Viettel đang đồng hành cùng nhiều doanh nghiệp năng lượng trong hành trình chuyển đổi số thực chất.

Bên cạnh tiềm năng lớn, AI trong ngành năng lượng vẫn đối mặt với thách thức không nhỏ. Ngoài vấn đề dữ liệu, nguy cơ mất an ninh mạng ngày càng gia tăng khi hệ thống điện phụ thuộc nhiều vào kết nối số. Một cuộc tấn công vào hạ tầng điều khiển có thể gây hậu quả tức thời và nghiêm trọng. Các chuyên gia đề xuất Việt Nam cần xây dựng chuẩn dữ liệu năng lượng thống nhất, đồng thời phát triển đội ngũ kỹ sư am hiểu cả AI lẫn vận hành hệ thống điện – hai lĩnh vực vốn ít giao thoa.

Trong khi đó, doanh nghiệp năng lượng tái tạo lại lo ngại khung pháp lý chưa đủ rõ ràng cho công nghệ mới. Đại diện Sunrise Solar cho biết: “Chúng tôi muốn áp dụng AI cho toàn bộ hệ thống vận hành, nhưng chính sách thay đổi quá nhanh khiến nhà đầu tư phải tính toán rất thận trọng. Ngành năng lượng cần một hành lang pháp lý ổn định để khuyến khích đổi mới”.

Có thể thấy, sự hỗ trợ của AI đang giúp ngành năng lượng chuyển mình mạnh mẽ từ mô hình vận hành truyền thống sang mô hình thông minh, tối ưu hiệu suất và giảm thiểu rủi ro. Trong kỷ nguyên năng lượng tái tạo và mục tiêu phát thải ròng bằng “0”, AI không chỉ là công nghệ hỗ trợ mà sẽ trở thành nền tảng quyết định khả năng vận hành linh hoạt, an toàn và bền vững.

Tuy nhiên, để AI thực sự phát huy giá trị, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và giới khoa học. Một chiến lược dữ liệu xuyên suốt, nhân lực chất lượng cao và hành lang pháp lý phù hợp sẽ là chìa khóa để biến AI thành động lực thúc đẩy chuyển dịch năng lượng xanh tại Việt Nam.

Duy Trinh - Thành Long