Trí tuệ nhân tạo sẽ khiến hàng chục triệu lao động ASEAN mất việc?

Nông nghiệp chịu ảnh hưởng mạnh nhất

Trong bài viết mang tựa đề “Trí tuệ nhân tạo đang đe dọa sự tồn vong của các ngành nghề tại ASEAN”, nhà phân tích Stephen Chin nhận định, việc các nền kinh tế ASEAN đang chuyển đổi sang công nghệ kỹ thuật số và thúc đẩy mạnh mẽ cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 dẫn đến khả năng vào năm 2028, 6 nền kinh tế phát triển nhất ASEAN hiện nay sẽ sản xuất được khối lượng sản phẩm tương đương hiện tại mà không cần sử dụng 28 triệu lao động.

Chuyển đổi kỹ thuật số luôn được cho là tác nhân ảnh hưởng trực tiếp đến lực lượng lao động, nhưng tác động của nó chưa bao giờ được định lượng cụ thể. Để giải quyết vấn đề này, gần đây Tập đoàn công nghệ Cisco đã quyết định phối hợp với Oxford Economics cùng thực hiện một nghiên cứu.

Theo báo cáo về Công nghệ và tương lai của các ngành nghề ASEAN, dự báo đến năm 2028, lao động trong các ngành nghề thuộc 6 nền kinh tế phát triển nhất trong khu vực ASEAN (ASEAN 6) có khả năng sẽ bị thay thế bởi robot, trí tuệ nhân tạo.

Theo đó, nông nghiệp sẽ là lĩnh vực chịu tác động mạnh nhất, với dự kiến khoảng 6,6 triệu lao động dư thừa vào năm 2028. Nhu cầu về lao động nông nghiệp có tay nghề và lao động phổ thông sẽ giảm vì các công việc này có thể được nhân rộng với việc áp dụng công nghệ robot. Tuy nhiên, năng suất từ việc áp dụng công nghệ cũng sẽ làm giảm giá thành sản phẩm và thúc đẩy tăng trưởng, từ đó tạo ra nhu cầu mới cho người lao động trong các lĩnh vực khác như bán buôn và bán lẻ, sản xuất, xây dựng và vận tải.

Sự gia tăng trong chi tiêu bán lẻ được dự báo sẽ tạo ra nhu cầu việc làm trong ngành thương mại. Tuy nhiên, những công việc này cũng sẽ được định hướng để áp dụng công nghệ kỹ thuật nhiều hơn nên các công việc như phụ trách thu ngân, quầy bàn, nhập hay xuất kho sẽ không cần nhiều lao động nữa.

Khi thị trường lao động phát triển, các kỹ năng cần thiết cũng sẽ thay đổi. Nghiên cứu cho thấy 41% trong số 6,6 triệu lao động dư thừa "thiếu hụt" các kỹ năng công nghệ thông tin theo yêu cầu của các công việc mới.

Gần 30% người lao động thiếu "kỹ năng tương tác" cần thiết đối với các vị trí tuyển dụng trong tương lai, chẳng hạn như kỹ năng thương lượng, thuyết phục và dịch vụ khách hàng. Chỉ hơn 25% thiếu “các kỹ năng cơ bản” như các kỹ năng học tập, đọc và viết thành thạo.

Để giảm thiểu tình trạng này, các nước ASEAN 6 có thể phải thực hiện những thay đổi chính sách lớn đối với hệ thống giáo dục. Các cơ quan chính phủ, doanh nghiệp, tổ chức giáo dục, các nhà cung cấp công nghệ và công nhân… cần phải phối hợp chặt chẽ để trang bị cho người lao động các công cụ và kỹ năng cần thiết để chuyển đổi.

Kiran Karunakaran, một chuyên gia tại công ty tư vấn Delta Partners cho rằng việc áp dụng trí tuệ nhân tạo có thể đem lại nhiều lợi ích nhưng cũng chứa đựng rủi ro. Các ứng dụng công nghệ ở cấp thấp được chấp nhận nhanh chóng vì chúng có thể làm tăng doanh thu và tăng uy tín của doanh nghiệp; nhưng khi thực hiện không chính xác, chính việc ứng dụng công nghệ này lại có thể mang đến những rủi ro thương mại dài hạn.

Khi trí tuệ nhân tạo phát triển ở cấp độ cao hơn, ngày càng có nhiều công nghệ được áp dụng. Điều này giúp cho các ngành công nghiệp dễ dàng sử dụng công nghệ để nâng cao năng suất lao động và có thể giảm chi phí sản xuất.

Tại các quốc gia đang đẩy mạnh áp dụng công nghệ vào quá trình sản xuất, vấn đề việc làm trong lĩnh vực thông tin liên lạc hay lĩnh vực thuê ngoài quy trình kinh doanh (BPO) có thể phải đối mặt với nhiều nguy cơ. Việc sử dụng trí tuệ nhân tạo nên được quản lý thông qua sự cân bằng giữa quy định, chính sách và hỗ trợ. Nếu không, toàn bộ các ngành công nghiệp có nguy cơ bị gián đoạn và các tác động xã hội có thể là rất lớn. Chính phủ nên thúc đẩy việc áp dụng trí tuệ nhân tạo trong phân phối năng lượng, hệ thống chăm sóc sức khỏe và sản xuất lương thực.

Singapore là quốc gia ước tính sẽ có 500.000 việc làm bị thay thế vào năm 2028 do sự chuyển đổi kỹ thuật số. Mặc dù con số này dường như nhỏ, nhưng nó chiếm đến 21% lực lượng lao động của Singapore.

Việt Nam và Thái Lan được dự báo sẽ có khoảng 7,5 triệu và 4,9 triệu người mất việc làm hoặc phải thay đổi công việc vào năm 2028, tương ứng với 13,8% và 11,9% lực lượng lao động của hai quốc gia này. Phần lớn những công việc này được đánh giá là đơn điệu và năng suất thấp, chủ yếu là trong lĩnh vực nông nghiệp.

Tại Campuchia, quốc gia có ngành dệt may, quần áo và giày dép (TCF) chiếm khoảng 90% lượng hàng xuất khẩu, tự động hóa sẽ đe dọa hơn 600.000 việc làm. Mức lương thấp và tính chất tương đối phi cấu trúc của công việc hiện đang hạn chế mức độ tự động hóa và gián đoạn công nghệ.

Ở các nền kinh tế đang phát triển, việc làm truyền thống chuyển từ lĩnh vực nông nghiệp giá trị thấp sang lĩnh vực sản xuất có giá trị thấp. Đây sẽ là một bước đệm cho các ngành nghề có giá trị cao hơn trong lĩnh vực sản xuất và dịch vụ khi nền kinh tế phát triển.

Báo cáo trên đã dự báo một kịch bản trong 10 năm tới chỉ có 40% công việc mới được tạo ra trong lĩnh vực sản xuất, số còn lại sẽ xuất hiện trong lĩnh vực dịch vụ. Việc phát triển các nền kinh tế ASEAN đòi hỏi phải có những bước nhảy từ giai đoạn sản xuất đến giai đoạn dịch vụ để bắt kịp những thay đổi nhanh chóng đối với nhu cầu việc làm.

Cách mạng công nghiệp 4.0 và  thách thức đối với nguồn nhân lực Việt Nam

Theo đánh giá từ Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, với việc dựa trên 3 lĩnh vực chính là kỹ thuật số, công nghệ sinh học; robot thế hệ mới... cuộc cách mạng công nghiệp (CMCN 4.0) sẽ là nền tảng để nền kinh tế chuyển đổi mạnh mẽ từ mô hình dựa vào tài nguyên, lao động chi phí thấp sang kinh tế tri thức; làm thay đổi cơ bản khái niệm đổi mới công nghệ, trang thiết bị trong các dây chuyền sản xuất.

Nền công nghiệp 4.0 sẽ tạo ra những thay đổi lớn về cung - cầu lao động. Các nhà kinh tế và khoa học quốc tế cảnh báo, trong cuộc cách mạng này, thị trường lao động sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng giữa cung và cầu lao động cũng như cơ cấu lao động. Trong một số lĩnh vực, với sự xuất hiện của Robot, số lượng nhân viên cần thiết sẽ chỉ còn 1/10 so với hiện nay. Như vậy, 9/10 nhân lực còn lại sẽ phải chuyển nghề hoặc thất nghiệp.

Bởi vậy, sự phát triển của cuộc cách mạng này đang đòi hỏi cấp bách những nguồn nhân lực mới, ở tầm vĩ mô cấp quốc gia cũng như trong mỗi tổ chức, doanh nghiệp (DN). Sự thay đổi nhân lực sẽ xảy ra toàn diện trong xã hội, trên nền kinh tế vĩ mô cũng như nơi mỗi tổ chức xã hội, mỗi DN hoạt động, đặc biệt nơi những lĩnh vực có liên quan đến công nghệ thông tin hay chịu ảnh hưởng nhiều từ nền tảng công nghệ mới này.

Theo Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), Việt Nam là một trong những nước chịu ảnh hưởng nhiều nhất từ CMCN 4.0. Theo đó, những ngành sử dụng nhiều lao động phổ thông sẽ chịu tác động lớn, nguy cơ thất nghiệp cao do sự phát triển của công nghệ tự động và trí tuệ nhân tạo.

Tuy nhiên, trong cuộc cách mạng này, nhiều ngành nghề sẽ biến mất, nhưng lại có những công việc mới ra đời. Điều đó đòi hỏi nguồn nhân lực phải được trang bị kiến thức, kỹ năng phù hợp để đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới.

Việt Nam sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức về chất lượng nguồn nhân lực như trình độ chuyên môn kỹ thuật của lao động còn thấp, (chỉ chiếm hơn 20% lực lượng lao động); năng suất lao động thấp hơn nhiều nước trong khu vực ASEAN… Như vậy, những ngành nghề sử dụng lao động phổ thông ở mức độ đào tạo đơn giản sẽ chịu tác động lớn và nguy cơ thất nghiệp do sự phát triển của công nghệ tự động và trí tuệ nhân tạo.

Trong báo cáo về mức độ sẵn sàng cho nền sản xuất trong tương lai do Diễn đàn Kinh tế Thế giới mới đây công bố, Việt Nam thuộc nhóm các quốc gia chưa sẵn sàng cho cuộc CMCN 4.0, chỉ xếp thứ 70/100 về nguồn nhân lực và 81/100 về lao động có chuyên môn cao. Cũng theo báo cáo này, so sánh với các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á về nguồn nhân lực, Việt Nam xếp sau Malaysia, Thái Lan, Philippines.

Bảo Bình